Położenie
w granicach WPNPołożenie częściowo w granicach WPN
Historia Na wyspie Ordów ślady wysoczyznowego osiedla obronnego, prawdopodobnie z przełomu IV i III w. p.n.e. Dzisiejsza wieś powstała ok. 1700 r., jako kamedulska osada rybaków.
Najcenniejsze obiekty brak.
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą, usługową i turystyczną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Projektowana wieża widokowa, plaża z miejscem biwakowania i slipowania łodzi i kajaków, stacja kolejki turystycznej z usługami towarzyszącymi w strefie ochronnej parku oraz gminne tereny sportowo-rekreacyjne.
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia W drugiej połowie XVIII w. istniała wieś Budy, nieopodal której funkcjonował młyn nad sztucznym stawem.
Najcenniejsze obiekty Bajnia, czyli niewielka drewniana łaźnia, stojąca nad wodą.
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Pole namiotowe "Gremzdówka".
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia Ślady osadnictwa kultur późnopaleolitycznych. Ślady obozowiska mezolitycznej kultury kundajskiej (druga połowa 8 tysiąclecia p.n.e.). Ślady osadnictwa klasycznych kultur neolitycznych, w tym kultury amfor kulistych. Ślady osadnictwa z końca II wieku n.e. Ślady osady Jaćwingów z wczesnego średniowiecza (VII-XIII wiek), także ślady po cmentarzysku warstwowym, gdzie spalone szczątki zmarłych wraz z wyposażeniem rozsypywano po powierzchni ziemi. Obecna wieś została założona przez kamedułów po 1679 r. na miejscu osady drwali, powstałej ok. 1670 r.
Najcenniejsze obiekty brak
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczo-rekreacyjną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Planowane pole namiotowe.
Położenie
w granicach WPN
Historia Ślady obozowiska mezolitycznego. Liczne ślady osad Jaćwingów z wczesnego średniowiecza (VII-XIII wiek). Obecną wieś założono ok. 1715 r.
Najcenniejsze obiekty Chałupa z zachowanym zdobnictwem (Cimochowizna nr 5).
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą i rekreacyjną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Pole namiotowe.
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia Ślady obozowisk datowanych na mezolit. Ślady osady Jaćwingów z wczesnego średniowiecza (VII-XIII wiek). Obecna wieś powstała ok. 1700 r. jako tzw. folwark nowy założony przez kamedułów.
Najcenniejsze obiekty brak
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczo-rybacką.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna brak
Położenie w granicach WPN
Historia. Ślady osadnictwa z końca II wieku n.e. Obecna wieś powstała między 1760 a 1765 r. W czasie II wojny światowej w ramach represji Niemcy wymordowali mieszkańców i nie odzyskała ona dawnej rangi aż do chwili obecnej (30 zagród w 1927 r., a tylko 5 w 1972 r.).
Najcenniejsze obiekty brak
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Pomnik martyrologii, pole namiotowe.
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia Ślady osadnictwa neolitycznej kultury ceramiki sznurowej. W 1668 r. istniała rudnia (dymarkowa wytwórni żelaza) Ruda na Hrudzie, która dała początek dzisiejszej miejscowości. Pod koniec XVIII w. powstał młyn przepływowy między jeziorem Staw i Wigrami, którego ślady istnieją do dziś.
Najcenniejsze obiekty chałupa z zachowanym zdobnictwem (Gawrych Ruda nr 42),
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczo-usługowo-rekreacyjną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Kąpielsko strzeżone przy ośrodku Kuratorium, pole namiotowe, przystań i wypożyczalnia sprzętu wodnego, zagospodarowany punkt widokowy. Ośrodek Edukacji Środowiskowej oraz stacja badawcza WPN. Na obszarze od ujścia rzeki Dłużanki do jeziora Wigry w kierunku Słupia w przyszłości parking i pawilon informacyjno-usługowy (m.in. z wypożyczalnią rowerów) Wigierskiego Parku Narodowego. Projektowany Ośrodek Rozwoju Zrównoważonego, pełniący funkcje edukacyjne. W pobliżu ośrodka przewidziana jest lokalizacja ścieżek kulturowej i przyrodniczych.
Położenie w granicach WPN
Historia Krusznik założono między 1760 i 1765 r., a Zakąty ok. 1850 r.
Najcenniejsze obiekty Chałupy z zachowanym zdobnictwem (Krusznik nr 2, 15).
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą i turystyczną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Pole namiotowe "Jastrzęby", wypożyczalnia sprzętu wodnego, wiejskie boisko sportowe, wieża widokowa, kąpielisko niestrzeżone.
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia Ślady osadnictwa kultur późnopaleolitycznych. W 1668 r. Istniała smolarnia na Krzywem. Na jej miejscu ok. 1745 r. powstała wieś.
Najcenniejsze obiekty brak
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Dyrekcja Wigierskiego Parku Narodowego oraz Muzeum.
Położenie w granicach WPN
Historia obszar zasiedlany od od przełomu IV i III w. p.n.e. W jeziorze Pierty zarejestrowano istnienie osiedla nawodnego. Ślady osadnictwa z końca II wieku n.e. Liczne ślady osad Jaćwingów z wczesnego średniowiecza (VII-XIII wiek). Wieś w obecnych granicach założono ok. 1740 r.
Najcenniejsze obiekty jednokomorowy spichlerz (Leszczewek nr 31), chałupy z zachowanym zdobnictwem (Leszczewek nr 1 i 32).
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą i agroturystyczną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna brak
Położenie
w granicach WPN
Historia Liczne ślady osad Jaćwingów z wczesnego średniowiecza (VII-XIII wiek). Wieś w obecnych granicach założono ok. 1740 r.
Najcenniejsze obiekty Zachowana kuźnia wiejska, jednokomorowy spicherz (Leszczewo nr 10), chałupa z zachowanym zdobnictwem (Leszczewo nr 5),
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą i agroturystyczną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Planowane nowe pole namiotowe.
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia Ślady osadnictwa kultur późnopaleolitycznych. Ślady obozowisk datowanych na mezolit. W 1668 r. istniała rudnia (dymarkowa wytwórnia żelaza) Ruda na Płycie. Wraz z upadkiem przemysłu rudniczego (w II połowie XIX wieku) wieś rudników zaczęła podupadać i zamieniać się w ubogą wieś rolniczą. Jednak dzięki osiedlaniu się w niej robotników leśnych rozrosła się ponownie.
Najcenniejsze obiekty jednokomorowy spichlerz (Maćkowa Ruda nr 44). Chałupy z zachowanym zdobnictwem (Maćkowa Ruda nr 42, 48, 59). Bajnia, czyli niewielka drewniana łaźnia, stojąca nad wodą.
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą, turystyczną i usługową, stanowiąc ośrodek o rozszerzonym programie usługowym.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Pole namiotowe "Za szkołą", szkoła podstawowa oraz obiekty handlowe lokalizowane w budynkach mieszkalnych.
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia
Obozowiska datowane ogólnie na mezolit zarejestrowano w Magdalenowie i Wigrach.
W Wigrach ślady osady Jaćwingów z wczesnego średniowiecza (VII-XIII wiek). Trwałe
osadnictwo w Wigrach pochodzi z XV wieku. W tym czasie powstała pierwsza - znana
nam z przekazów historycznych - stała budowla. Był to królewski dwór myśliwski
na wyspie (dzisiejszym półwyspie) Wigry. Niewykluczone jednak, że na tym miejscu
także przedtem była osada ze stałymi mieszkańcami. Sugeruje to Regiestr jezior
z 1569 r. "... na jeziorze Wigry jest ostrowów 16, między którymi jeden,
na którym dwór JKM, gdzie ludzie przed tym siedzieli Wigranie"). W 1667
r. Jan Kazimierz nadał przywilej fundacyjny zezwalający kamedułom na założenie
klasztoru we wsi Wigry. Już około 1670 r. kameduli odlesili okoliczny teren
i założyli budziska (osady drwali). Dekretem z 1679 roku komisarze królewscy
zezwolili kamedułom zakładać na budziskach nowe wsie. 
Tak
powstało Magdalenowo (początkowo Magdalenów). Kiedy w 1668 roku kameduli zamieszkali
na wyspie, zbudowali drewniany kościół i klasztor. Pożar w 1671 roku strawił
te zabudowania. W latach 1694-1745 na dwóch tarasach usypanych wokół naturalnego
wzgórza, kameduli wznieśli murowany kościół w stylu barokowym. Projekt kościoła
jest wiązany z osobą architekta Piotra Putiniego. Jednocześnie z kościołem stawiano
inne budynki: eremy, Kaplicę Kanclerską, infirmerię (izbą chorych), budynki
gospodarcze. Do wykańczania wnętrz sprowadzono cenne materiały: czarne marmury
dębnickie, włoskie majoliki. Na murach flankujących schody przed Kaplicą Kanclerską
pojawiły się odkute w piaskowcu figury świętych (zachowały się jedynie dwie).
W ten sposób na Półwyspie Klasztornym powstał okazały zespół budowli, z górującym
nad nimi kościołem o bogatym wystroju wnętrza. Po trzecim rozbiorze w 1796 roku
pruski rząd skonfiskował dobra kamedulskie, pozostawiając kamedułom jedynie
teren półwyspu wigierskiego, by w roku 1800 wypędzić ich z klasztoru. W Wigrach
ustanowiono biskupstwo wigierskie. Dokonano wówczas przebudowy wnętrza kościoła.
W roku 1823 biskupstwo z Wigier zostało przeniesione do Sejn, co zapoczątkowało
dewastację zespołu poklasztornego. Poprzedzające Kaplicę Kanclerską od zachodu
monumentalne schody z bogatym wystrojem rzeźbiarskim zostały rozebrane, a następnie
część z nich (wraz z figurami św. Benedykta i św. Romualda) przeniesiono do
budowanego wówczas kościoła pod wezwaniem św. Aleksandra w Suwałkach. Przed
pierwszą wojną światową rozebrano większość budynków, a podczas działań wojennych
kościół zbombardowano. W latach 1922-1929 na podstawie projektu architekta Oskara
Sosnowskiego (1880-1939) odbudowano kościół, refektarz (plebanię) i jeden erem
(dom mnich - pustelnika). Kościół został ponownie zburzony podczas drugiej wojny
światowej w wyniku ostrzału artylerii radzieckiej. Po wojnie świątynię odbudowano,
a od roku 1958 trwa rekonstruowanie budynków na wzgórzu poklasztornym w oparciu
o badania archeologiczne i architektoniczne oraz na podstawie skąpych materiałów
ilustracyjnych z XIX wieku. Część poklasztornych zabudowań od kilku lat pełni
rolę ośrodka turystycznego i miejsca pracy twórczej Ministerstwa Kultury i Sztuki.
Kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny oraz plebanię
użytkuje parafia rzymskokatolicka. Wzgórze klasztorne jest częściowo usypane
sztucznie, a częściowo jest pochodzenia naturalnego (w trakcie prac archeologicznych
stwierdzono, że teren pod kościołem został sztucznie usypany jedynie o 3 m,
co daje łącznie wyniesienie ok. 16 m nad poziomem jeziora, w miejscu wieży zegarowej
teren został usypany o 11 m). Pierwotnie stabilność sztucznie usypanego wzgórza
utrzymana była za pomocą starannie zaplanowanych murów oporowych wzmacnianych
poprzez system komór i szkarp wchodzących do wnętrza wzgórza. Podjęte prace
konserwatorskie całkowicie zignorowały przywrócenie tego oryginalnego rozwiązania
do realizacji. Obecnie zachowanie stabilności wzgórza jest najpoważniejszym
problemem konserwatorskim. Mury oporowe dzielą wzgórze na dwa tarasy. Na tarasie
dolnym w północnej części znajdują się: dom furtiana przykryty wysokim "polskim
dachem" oraz część budynku dawnego refektarza. Pomiędzy refektarzem a domem
furtiana jest długi podjazd dolnego tarasu. W refektarzu jest przejazd bramny
prowadzący do dalszej części tarasu dolnego. Po południowej stronie wzgórza
znajdują się eremy ze ścianami szczytowymi wspierającymi się na murze oporowym;
eremy są przykryte dachami dwuspadowymi. Rząd eremów dolnego tarasu tworzy wąską
uliczkę wspólnie z południowym murem oporowym tarasu górnego, która prowadzi
do budynku kuchni oraz przejazdu pod Domem Królewskim, który opiera się częściowo
na tarasie górnym. Taras górny we wschodniej części jest zabudowany dwoma rzędami
eremów. Wschodnią część tarasu zamyka budynek plebani. Kościół, stanowiący dominantę
przestrzenną zespołu, znajduje się w środkowo-zachodniej części górnego tarasu.
Kościół jest zorientowany. Obrys kościoła tworzy rzut krzyża łacińskiego. We
wschodniej jego części są dwie wieże przykryte ozdobnymi hełmami. Korpus nawowy
jest przykryty wysokim dachem dwuspadowym, kaplice flankujące korpus od południa
i północy - dachami pulpitowymi. Zachodnią część tarasu górnego zamyka Kaplica
Kanclerska z dachem dwuspadowym, w środkowej części kaplicy niska wieża przykryta
hełmem, pod wieżą przejście ze schodami łączącymi podjazd od strony zachodniej
zespołu z tarasem górnym.
Najcenniejsze obiekty Elementami oryginalnymi, które pochodzą z czasów kamedulskich są mury oporowe, część refektarza, mury kościoła (do 2/3 wysokości). Pozostałe obiekty (eremy, wieża zegarowa, Kaplica Kanclerska, Dom Królewski, Dom Furtiana) zostały zrekonstruowane w oparciu o zachowane materiały archiwalne, ikonograficzne i badania architektoniczne.
Ciekawym obiektem technicznym jest drewniany most na Czarnej Hańczy w Magdalenowie, nawiązujący do konstrukcji z XIX wieku.
Do interesujących domów, aczkolwiek pozbawionych zdobnictwa zewnętrznego, należą chałupy nr 4, 6, 7 w Wigrach oraz nr 9 w Magdalenowie.
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczo-rekreacyjną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Zespół pokamedulski ze sportowo-rekreacyjnymi obiektami towarzyszącymi - korty tenisowe, założenie parkowe, przystań żeglugi oraz przystań jachtowa i wypożyczalnia sprzętu wodnego w zatoce.
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia W XVIII wieku osiedlili się staroobrzędowcy (ludność pochodzenia rosyjskiego, która nie uznawała reform patriarchy Nikona wprowadzonych w połowie XVII wieku w rosyjskim Kościele prawosławnym), szukający na Suwalszczyźnie schronienia przed prześladowaniami. W 1845 roku po wycięciu lasu Cieszkinie (w którym rosły ostatnie na tym terytorium cisy), na jego miejscu i osady o tej nazwie, założono dużą wieś Mikołajewsk (na cześć cara Mikołaja I), w której osiedlono 35 rodzin.
Najcenniejsze obiekty brak
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą i turystyczną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Pole namiotowe.
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia wieś powstała w XIX w.
Najcenniejsze obiekty budynki szkolne zbudowane z drewna o wieńcowej konstrukcji ścian, których cechami charakterystycznymi są m.in. wysokie czteropołaciowe dachy oraz duże okna z zadrobnionym podziałem szczeblinowym (w otulinie parku).
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna brak
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia Ślady osadnictwa dwóch kultur późnopaleolitycznych, ślady osadnictwa neolitycznej kultury ceramiki sznurowej. Ślady osadnictwa z końca II wieku n.e. Obecną wieś założono ok. 1726 r.
Najcenniejsze obiekty brak
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczo-rekreacyjną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna brak
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia Ślady obozowisk mezolitycznych. Obecną wieś założono ok. 1800 r. Rozwijała się wolno i do 1840 r. jej powierzchnia nie przekroczyła 40 ha. Później oddano tę wieś staroobrzędowcom, co przyśpieszyło jej rozwój.
Najcenniejsze obiekty Chałupa z zachowanym zdobnictwem (Rosochaty Róg nr 4),
cmentarz staroobrzędowców.
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą i turystyczną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Pole namiotowe.
Położenie poza granicami WPN
Historia W 1668 r. istniała smolarnia, wokół której powstała niewielka osada. Wraz z upadkiem smolarni (w II połowie XIX w.) osada zaczęła podupadać i zamieniać się w ubogą wieś rolniczą. Jednak dzięki osiedlaniu się w niej robotników leśnych nastąpił ponowny rozrost.
Najcenniejsze obiekty Most drewniany na Czarnej Hańczy, nawiązujący do konstrukcji z XIX wieku.
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Pole biwakowe WPN.
Położenie częściowo granicach WPN
Historia Ślady obozowiska mezolitycznej kultury kundajskiej (druga połowa 8 tysiąclecia p.n.e.). Dzisiejsza wieś powstała ok. 1745 r. Powyżej Sobolewa usytuowany został Młyn Hamernia (około 1840 r.). Podpiętrzał on wody Czarnej Hańczy. Początkowo utworzony staw miał znaczną powierzchnię, która z czasem malała. Obecnie nie ma ani młyna, ani zbiornika.
Najcenniejsze obiekty budynki szkolne, zbudowane z drewna o wieńcowej konstrukcji ścian, których cechami charakterystycznymi są m.in. wysokie czteropołaciowe dachy oraz duże okna z zadrobnionym podziałem szczeblinowym (w otulinie parku).
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna brak
Położenie w granicach WPN
Historia na obszarze obecnej wsi odkryto obozowisko mezolityczne. Współczesna historia wsi rozpoczyna się ok. 1700 r., gdy kameduli przejęli na własność grunty tzw. folwarku starego, będącego wcześniej dożywotnią dzierżawą, nadaną za zasługi osobom prywatnym.
Najcenniejsze obiekty
Pierwsze schronisko turystyczne na Suwalszczyźnie, zbudowane z drewna w latach 1928-1929 przez Suwalski Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego według projektu Natalii Eychhornówny. Inicjatorem realizacji tego przedsięwzięcia był współzałożyciel i wieloletni prezes PTK Kazimierz Kulwieć (1871-1942), znakomity biolog, zasłużony propagator piękna Suwalszczyzny.
Budynek po Stacji Hydrobiologicznej, znanej w kraju i w Europie placówki badawczej, założonej przez Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego w Warszawie. Organizatorem i wieloletnim kierownikiem stacji był wybitny hydrobiolog Alfred Lityński (1880-1945), a związanych z nią było wielu sławnych naukowców. W Starym Folwarku stacja działała od 1928 roku do wybuchu drugiej wojny światowej (w latach 1920-1928 mieściła się w Płocicznie). Budynek pochodzi z lat dwudziestych XX wieku. Reprezentuje tzw. styl narodowy, charakterystyczny dla szeregu obiektów użyteczności publicznej, które zbudowano po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
Funkcja Pełni funkcję turystyczno-wypoczynkową i usługową dla sąsiednich terenów.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna
Kąpielisko strzeżone przy ośrodku PTTK z miejscami noclegowymi, plaża, kawiarnia, wypożyczalnia sprzętu pływającego, pole namiotowe, zagospodarowany punkt widokowy, kapitanat portu żeglarskiego z warsztatem naprawczym, młodzieżowa bazy żeglarska. Projektowany port jachtowy. Projektowane muzeum w budynku byłej Stacji Hydrobiologicznej.
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia Wieś założono ok. 1740 r.
Najcenniejsze obiekty brak
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą i agroturystyczną.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Zagospodarowany punkt widokowy, ośrodek zarybieniowy WPN.
Położenie częściowo w granicach WPN
Historia W 1668 roku istniała smolarnia na Wiatrołuży (Samle), która dała początek wsi
Najcenniejsze obiekty brak
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna brak
Położenie w granicach WPN
Historia Wieś powstała w XIX w.
Najcenniejsze obiekty Chałupy z zachowanym zdobnictwem (Wysoki Most nr 1, 3, 6, 7).
Funkcja Wieś pełni funkcję rolniczą oraz turystyczną w oparciu o szlak kajakowy rzeki Czarnej Hańczy.
Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Pole biwakowe WPN, stanica wodna. Projektowana stacja kolejki turystycznej z usługami towarzyszącymi
Ok. 1745 r. założono wieś Wasilczyki, oraz osady rybaków Słupie i Białe, które sukcesywnie powiększały swoje grunty karczując duże połacie lasu na Wysokim Węgle. Proces ten trwał do końca XIX wieku. W latach 1900-1905 decyzją administracyjną wsie zlikwidowano, a 700 ha zalesiono.