(w Polsce)
(w Krakowie).Województwo małopolskie, miasto Kraków (gmina i powiat), ul. Kopernika 27,
w bliskiej odległości od Dworców PKP i PKS.
(w Polsce)
(w Krakowie).
Prowincja: Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem, podprowincja: Północne Podkarpacie,
makroregion: Kotlina Sandomierska, mezoregion: Nizina Nadwiślańska
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska: Dział: Bałtycki, Poddział: Pas
Kotlin Podgórskich, Kraina: Kotlina Sandomierska, Okręg Puszczy Niepołomickiej.
ok. 201-208 m n.p.m
Powierzchnia ok. 9,8 ha, Ogród przylega bezpośrednio do ulicy (Kopernika), ponadto graniczy z kompleksem klinik Collegium Medicum UJ oraz z tranzytową ul. Powstańców Warszawy, od której odgrodzony jest szerokim trawnikiem. Ma kształt nieregularnego, wydłużonego wieloboku o największej długości ok. 480 m i najw. szer. ok. 300 m.
Na terenie Ogrodu znajduje się 1 pomnik przyrody (Dąb Jagielloński) oraz kilka innych drzew o wymiarach pomnikowych. Zabytkiem jest też sam Ogród.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Ogród znajduje
się w obrębie Subregionu Podkarpackiego - (Pp).
Średnia temp. waha się najczęściej od 8,0 do 9,90C, średnia roczna
suma opadów wynosi ok. 665 mm, okres wegetacyjny trwa przeciętnie 222 dni, zima
- 70 dni (Szczepanek 1987).
Ogród zlokalizowano na pierwotnym siedlisku grądowym tarasu Wisły, które później dostosowywano do indywidualnych potrzeb poszczególnych grup roślin drogą nawożenia, tworzenia sztucznych skał, etc. Teren ukształtowano w tarasy, a w środku utworzono niewielkie stawy. Pierwotnie były tu czarne ziemie i inne gleby powstałe z fluwioglacjalnych osadów polodowcowych i rzecznych, później przekształcone przez działalność człowieka.
Można
tu jeszcze dostrzec ślady pierwotnego układu w formie niewielkiej skarpy w części
zachodniej oraz obniżenia w części wschodniej, gdzie była niższa terasa Wisły,
po której przetrwał m. in. staw - fragment dawnego starorzecza. Administracja
Ogrodu oraz Muzeum mieszczą się od strony wejścia z
ul. Kopernika w budynku d. obserwatorium astronomicznego Śniadeckich, za którym
znajdują się kwatery roślinne, a za nimi - arboretum.
Na terenie Ogrodu znajduje się w różnych miejscach kilka innych budynków i terenów
wydzielonych zaplecza (np. kotłownia) oraz 3 kompleksy szklarniowe.
Owe rozproszenie obiektów zaplecza oraz szklarni wynika z rozciągniętego w czasie
rozwoju przestrzennego ogrodu, gdzie na nowo pozyskanym terenie budowano nowe
obiekty. Kwatery roślinne w swoim układzie przestrzennym noszą ślady dawnego
ogrodu francuskiego, jednak kompozycja całości nie jest sztywna - wiele zrobiono,
by przez umiejętne rozmieszczenie gatunków i grup ozdobnych także poza miejscami
wynikającymi z ich porządku systematycznego, maksymalnie podnieść urodę Ogrodu.
Liczba taksonów zgromadzonych w kolekcjach Ogrodu sięga ok. 5000. Są one pogrupowane
w działach (a. kolekcjach) .
Podstawą kolekcji każdego ogrodu są działy o charakterze dydaktycznym. Dział
systematyki roślin to obszar podzielony na kwatery z roślinami uporządkowanymi
wg rodzajów, rodzin i rzędów. Dział genetyki prezentuje różne
problemy związane z dziedziczeniem cech u roślin, krzyżowaniem, powstawaniem
nowych odmian i gatunków, etc. Dział ekologii kwiatów prezentuje
przede wszystkim problemy związane z zapylaniem kwiatów, dział morfologiczno-biologiczny
- zagadnienia budowy roślin, rozsiewania nasion, etc. Dział roślin użytkowych
prezentuje zarówno rośliny lecznicze (tradycyjny element, od którego ogrody
botaniczne wzięły swój początek) oraz inne gatunki wykorzystywane do celów pozaozdobnych,
np. rośliny przemysłowe.
Alpinaria
znajdują się w kilku miejscach ogrodu, gdzie stworzono sztuczne skupienia skałek,
a nawet małe wzniesienia, eksponując na nich oraz na części murów górską florę
rodzimą oraz innych gór Europy, a także rośliny skalne innych regionów i używane
do celów ozdobnych. W 3 kompleksach szklarniowych, o łącznej
powierzchni 0,25 ha i w dostosowanych do potrzeb roślin warunkach mikroklimatycznych
(temperatura i wilgotność), hoduje się ok. 2000 gatunków, głównie ze rejonów
tropikalnych i subtropikalnych, w tym rośliny wodne w basenach.
Do zwiedzania udostępnia się kompleks "Victoria", gdzie m. in. znajduje
się kaktusiarnia i paprociarnia, a z ciekawszych gatunków - w jednym z basenów
- wielkolistna tropikalna wiktoria Santa Cruz Victoria cruziana, od
której pochodzi nazwa tej szklarni. Zwiedzać można też kompleks "Jubileuszowy",
gdzie znajdują się m. in. palmy oraz rośliny pustynne. Trzeci kompleks szklarni
("Holenderka") nie jest udostępniany do zwiedzania i hodowane są tam
m. in. epifity. W szklarniach znajduje się też
ok. 300 taksonów roślin storczykowatych.
Dział roślin wodnych i błotnych zajmuje kilka stawów, gdzie znajdują się rośliny
rodzime oraz aklimatyzowane w Polsce. Do osobliwości należy okazały cypryśnik
błotny Taxodium distichum na wysepce stawu.
Największą
część Ogrodu zajmuje arboretum, w większej części ukształtowane
jako niewielki, ale piękny park angielski w tylnej części ogrodu. Rośnie tam
ok. 1000 taksonów
drzew, krzewów i krzewinek. Najokazalszym jest "Dąb Jagielloński"
- jedyne drzewo kolekcji starsze od Ogrodu i jedyny tu obiekt o statusie
pomnika przyrody. Są też piękne miłorzęby dwuklapowe,
jednak osobliwością największą jest najstarszy w Polsce okaz robinii akacjowej
Robinia pseudoacacia, mający ok. 447 cm w obwodzie pierśnicowym
i wiek ok. 225 lat (Pacyniak 1992). Dział roślin ozdobnych
jest rozproszony po całym terenie ogrodu, co dodaje urody tej naukowo-dydaktycznej
placówce. W sezonie letnim dodatkową ozdobę stanowią liczne gatunki egzotyczne
wystawione z cieplarń na otwartą przestrzeń.
Teren Ogrodu z racji bogactwa zieleni i względnego, jak na centrum ruchliwego miasta, spokoju, jest też ostoją licznych gatunków ptaków i innej, drobnej zwierzyny.
Ogród został utworzony w dzielnicy Wesoła, która znajdowała się niegdyś poza miastem i miała charakter "rekreacyjny". Z czasem otoczyła go zwarta zabudowa, a dzielnica znalazła się w centrum miasta. Z Ogrodem sąsiaduje zespół szpitali klinicznych CM UJ oraz ważny węzeł drogowy, w tym trasa obwodnicowa o dużym natężeniu ruchu i nowoczesna zabudowa wielkomiejska. Ślady historii są w Ogrodzie czytelne zarówno w układzie poletek Działu systematyki, jak i w bryle głównego budynku.
Z kolekcji roślinnych stale korzystają pracownicy krakowskich placówek naukowych, dla których Ogród jest narzędziem pracy. W Ogrodzie prowadzona jest też własna działalność badawcza z zakresu różnych dziedzin biologii roślin, zwłaszcza dotycząca aklimatyzacji, historii roślin, hodowli gatunków zagrożonych wyginięciem, wpływu na rośliny zagrożeń środowiskowych, etc. Ogród prowadzi też wymianę roślin (głównie nasion i owoców) z krajowymi ogrodami oraz paruset instytucjami zagranicznymi. Ogród jest też placówką dydaktyczną dla studentów i uczniów szkół średnich, a odwiedzany jest też przez młodszą młodzież. Realizowana jest też działalność popularyzatorska. Na terenie Ogrodu działa też Stacja Naukowa Zakładu Klimatologii IGiGP UJ o nazwie "Ogród Botaniczny", prowadząca obserwacje meteorologiczne.
Cały teren ogrodu poza kilkoma miejscami ogrodzonymi oraz kompleksem szklarni "Holenderka" jest dostępny do zwiedzania codziennie od pocz. kwietnia do końca października, w pozostałych miesiącach tylko w niedziele. Szklarnie są otwarte tylko przez część dnia. W ogrodzie są prowadzone zajęcia dydaktyczne dla studentów oraz dla szkół średnich. Ponad to prowadzona jest działalność prelekcyjna, zwłaszcza w sezonie zimowym, wystawiennicza oraz współpraca ze światem sztuki. Odbywają się tu plenery malarskie i fotograficzne, a szklarnie Ogrodu bywają miejscem koncertów i przedstawień teatralnych. Amatorom roślin, instytucjom oraz szkołom udostępniane są sadzonki i nasiona. Rocznie Ogród odwiedza do 150 tys. osób (Szczepanek 1987).
Pierwotnie był tu ogród geometryczny w stylu francuskim,
należący początkowo do Bonerów (XVI w.) oraz XVI-wieczny pałacyk podmiejski.
Ogród botaniczny powstał w 1783 r. z inicjatywy Hugona Kołłątaja, który z ramienia
Komisji Edukacji Narodowej zajmował się reformą Akademii Krakowskiej. Organizacyjnie
usytuowano go przy katedrze chemii i historii naturalnej, którą kierował Jan
Jaśkowski. Środki finansowe na 
utrzymanie
miał dostarczać zapis testamentu K. Stęplewskiego, b. rektora Uniwersytetu.
Dla potrzeb Ogrodu oraz Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu zaadaptowano
pałac, a początkowe założenie ogrodowe miało powierzchnię 2, 5 ha, jego frontową
część zajmowały budynki, w tym oranżerie, dalszą - kwaterowy właściwy ogród
roślin. W budynku Obserwatorium od 1792 r. (Jan Śniadecki) rozpoczęto obserwacje
astronomiczne oraz meteorologiczne, te ostatnie są tu prowadzone do dziś.
Jeszcze w ostatnich latach XVIII w. kolekcja roślin Ogrodu osiągnęła ok. 3
tys. okazów. W 1806 r. ukazał się pierwszy katalog roślin (nasiona i rośliny
oferowane do wymiany). W 1825 r., dzięki zabiegom A. 
Estreichera,
powierzchnia Ogrodu osiągnęła 3,6 ha, a nowo pozyskany teren został zagospodarowany
jako park krajobrazowy z licznymi alejkami i krajobrazową
polaną w środku. Poza nieistniejącym dziś Ogrodem Krzyżanowskich był to wtedy
jedyny teren spacerowy dla krakowian (do utworzenia Plant).
Kolekcje rozwijały się szybko dzięki prowadzonej prawie od początku wymianie
zagranicznej, zwłaszcza pozyskiwaniu gatunków egzotycznych przywożonych w XIX
w. w związku z rozwojem poznania ówczesnego świata. Katalog roślin uprawianych
w Ogrodzie z 1864 r. zawierał wykaz ok. 10 tys. taksonów, czyli 2-krotnie więcej
niż obecnie, w tym ogromną liczbę roślin egzotycznych.
Ogrodem w początkowym okresie zaborów kierowali uczeni austriaccy (m. in. B. Hacqet uwieczniony w wielu nazwach roślin górskich), potem wrócił po polski zarząd. Z jego rozwojem wiążą się nazwiska wybitnych botaników: J. Warszewicza (wybitnego podróżnika - zbieracza roślin), J. Rostafińskiego, E. Godlewskiego (sen.), M. Raciborskiego, który przywrócił świetność podupadającej placówki, W. Szafera, który m. in. powiększył Ogród do obecnych rozmiarów i zainicjował szereg ważnych inwestycji, B. Pawłowskiego i J. Walasa.
Ogród podlega Uniwersytetowi Jagiellońskiemu jako jeden z jego zakładów, siedziba dyrekcji znajduje się na terenie Ogrodu w budynku Obserwatorium Astronomicznego (ul. Kopernika 27).
Ogród jest otoczony z 3 stron arteriami komunikacyjnymi o dużym natężeniu ruchu (hałas, emisja spalin), ponadto zagrożenie stanowią okoliczne inwestycje, mogące spowodować nadmierne obniżenie poziomu wód podziemnych, co jest szczególnie groźne dla starszych drzew, niezdolnych do rozbudowy w głąb systemu korzeniowego. Pojawiają się też pomysły komercyjnego wykorzystania terenu ogrodu, który leży w centrum miasta, gdzie tereny budowlane są szczególnie cenne. Zawsze groźny jest też w takich miejscach wandalizm.