Informacje topograficzne

Położenie

Woj. dolnośląskie, powiaty: wrocławski, świdnicki, dzierżoniowski, gminy: Świdnica, Dzierżoniów, Marcinowice, Sobótka, Łagiewniki, Jordanów Śląski. mapa lokalizacyjna

Region fizyczno-geograficzny

Prowincja: Masyw Czeski, podprowincja: Sudety z Przedgórzem Sudeckim, makroregion: Przedgórze Sudeckie, mezoregion: Masyw Ślęży.

Region geobotaniczny

Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki, Poddział: Pas Kotlin Podgórskich, kraina: Kotlina Śląska, Okręg Przedgórza Sudeckiego.

Hipsometria

Obszar Parku zawiera się w przedziale wysokości od ok. 200 m n.p.m. do 718 m n.p.m. (szczyt Ślęży).

Dane obiektu

Powierzchnia Ślężańskiego PK wynosi 8190 ha, otulina parku obejmuje 7450 ha. 67% powierzchni parku zajmują lasy, w otulinie dominują użytki rolnicze, zajmując 80% jej powierzchni. Poza głównym obszarem Parku znajdują się dwie enklawy: Wzgórza Kiełczyńskie na zachodnim krańcu masywu i Jańska Góra na wschodzie. Otulina ma powierzchnię 7450 ha, w tym 90% stanowią użytki rolne.

Prawnie chronione obszary i obiekty przyrodnicze

Rezerwaty przyrody:

Inne obiekty chronione:

W stadium projektu znajdują się użytki ekologiczne chroniące stanowiska paproci serpentynitowych.

Budowa geologiczna

Masyw Ślęży odznacza się dużą różnorodnością budowy geologicznej i jest przykładem dobrze wykształconego w orogenezie hercyńskiej (waryscyjskiej) i unikalnego w skali kraju kompleksu ofiolitowego. Zespół ofiolitu ślężańskiego został tektonicznie przechylony (obalony) w kierunku północnym, stąd najniższe jego fragmenty, wykształcone jako utwory serpentynitowe, budują południową część masywu, kontaktując się z gnejsami bloku sowiogórskiego. Główny masyw Ślęży zbudowany jest z gabra, natomiast przylegające do niej wzgórza - Gozdnica, WieżycaGołoborze gabrowe i Stolna - z amfibolitów. Ślężańskie gabra i amfibolity mają wiek ok. 350 mln lat, powstały więc na przełomie dewonu i karbonu. Północno-zachodnie stoki Ślęży zbudowane są z górnokarbońskich granitów.

Surowce skalne Masywu Ślęży były eksploatowane już od neolitu, o czym świadczą znaleziska narzędzi serpentynitowych z tego okresu. Współcześnie prowadzi się wydobycie granitów i magnezytu, poza rejonem Nasławic i Jordanowa Śl. zaniechano już eksploatacji serpentynitów, nieczynne są również sztolnie koło przełęczy Tąpadła, w których wydobywano minerał chromit stanowiący rudę chromu.

Rzeźba

Masyw Ślęży jest wyspą wzgórz majestatycznie wznoszącą się nad równinami Niziny Śląskiej. Ślęża (718 m n.p.m.) przewyższa poziom tych równin o ponad 500 m. Masyw wypiętrzony został w trzeciorzędzie, tak więc w okresie zlodowaceń plejstoceńskich jego wierzchołek prawdopodobnie wznosił się jako nunatak ponad powierzchnią lądolodu. Pozostałością po okresie zlodowaceń są rumowiska skalne występujące na stokach masywu powyżej 300 m n.p.m. W sylwecie oglądanego od północy masywu dominuje szeroki stożek Ślęży. Za nią widoczny jest ciąg niższych serpentynitowych wzgórz o łagodnych stokach, określany niekiedy mianem masywu Gogołów - Jordanów. Kulminacją serpentynitowej części masywu jest Radunia (573 m n.p.m.), oddzielona od Ślęży przełęczą Tąpadła (384 m n.p.m.).

Gleby

W wyższych partiach wzgórz występują płytkie gleby inicjalne z dużym udziałem odłamków skalnych. W miarę rozwoju procesu glebotwórczego przechodzą one w rankery brunatne, te zaś ewoluują w kierunku gleb brunatnych właściwych, bądź gleb brunatnych zdegradowanych. Na terenie Parku spotyka się także różne odmiany gleb bielicowych. Specyficznym zespołem cech odznaczają się gleby wytworzone z serpentynitów. Są one suche, ubogie w główne składniki pokarmowe, wykazują nietypową na tle innych gleb, znaczną przewagę koncentracji magnezu nad wapniem i wreszcie charakteryzują się wysokimi zawartościami toksycznego dla roślin niklu.

Wody powierzchniowe

Większa część Masywu Ślęży należy do zlewni Bystrzycy, południowe stoki wschodniej partii wzgórz serpentynitowych odwadniane są przez potoki uchodzące do Ślęzy. Na Sulistrowickim Potoku zbudowano zbiornik retencyjny pełniący również funkcje rekreacyjne.

Klimat

Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Park znajduje się w środkowej części Regionu Sudeckiego (GS)

Wyspowy charakter Masywu Ślęży nadaje mu na tle sąsiednich równin wyraźną odrębność cech klimatu. Warunki klimatyczne zmieniają się wraz z wysokością. Na szczycie Ślęży średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca, lutego, wynosi -4,7°C, w lipcu osiąga ona 15,5°C. U podnóża masywu temperatury te są wyższe o ponad 2°C. Różnice dotyczą też wielkości opadów: na szczycie Ślęży ich roczna suma przekracza 800 mm, u podnóża jest o ponad 200 mm niższa. Znamienną cechą Ślęży jest wysoka częstość burz w okresie wiosny i lata. Przeważają wiatry z kierunków zachodnich. Masyw Ślęży znajduje się w zasięgu oddziaływania wiatrów fenowych wiejących znad Sudetów.

Ekosystemy

Wyższe partie wzgórz zajęte są przez ekosystemy leśne, które niżej kontaktują się bezpośrednio z ekosystemami rolniczymi - polami uprawnymi, sadami i pastwiskami.

Zbiorowiska roślinne (ważniejsze):

Leśne:

Większą część powierzchni leśnych zajmują sztuczne drzewostany, głównie świerkowe. W części północnej, na stokach Ślęży i towarzyszących jej mniejszych wzgórz, występują buczyny będące reliktem pierwotnej szaty roślinnej. Na suchych siedliskach serpentynitowych w południowej części masywu częste są płaty borów sosnowych oraz świetliste, ciepłolubne dąbrowy. Łąka Sulistrowicka

Nieleśne:

Na terenie wzgórz serpentynitowych występują na ogół niewielkie płaty Murawa kserotermiczna na serpentyniciemuraw kserotermicznych. Przeważnie znajdują się one w sąsiedztwie naturalnych, a częściej antropogenicznych (nieczynne wyrobiska kamieniołomów) odsłonięć skalnych. Te ostatnie są siedliskami zbiorowisk roślinności naskalnej, m.in. z udziałem paproci serpentynitowych. Osobliwością o ponadregionalnej randze są również bogate w gatunki chronione zbiorowiska rezerwatu Łąka Sulistrowicka.

Flora

Flora roślin naczyniowych Masywu Ślęży zawiera tylko nieznaczny udział gatunków górskich, w większości reglowych, odznacza się jednak stosunkowo dużą liczbą gatunków chronionych i rzadkich.

W Ślężańskim PK całkowitą ochroną objętych jest 25 gatunków, częściową dalszych 10. Do osobliwości florystycznych zalicza się m.in.: cztery gatunki tzw. paproci serpentynitowych, narażoną na wymarcie w Polsce różę francuską, rzadkie gatunki występujące u nas na granicy zasięgu - przytulię szorstkoowockową, mieczyka błotnego i groszek różnolistny. Interesująca i bogata jest flora roślin zarodnikowych.

Zanokcica serpentynitowaGoździk pysznyRóża francuskaKosaciec syberyjski

Pełnik europejskiPodkolan białyGółka długoostrogowaKukułka (storczyk) plamistaKukułka (storczyk) szerokolistna

Lilia złotogłówMieczyk dachówkowatyWawrzynek wilczełykoZimowit jesienny

W Masywie Ślęży występuje ponad 200 gatunków mchów (około 1/3 flory mchów Polski), liczne są gatunki wątrobowców i porostów. W potokach wypływających ze stoków Ślęży znajdują się stanowiska rzadkiego glona, słodkowodnego krasnorostu Hildebrandia rivularis.

Fauna

Fauna Masywu Ślęży jest stosunkowo bogata, zawiera liczne gatunki chronione i pod względem swojego charakteru zbliżona jest do świata zwierząt pobliskich pasm sudeckich. Wśród bezkręgowców zwracają uwagę m.in. alpejskie gatunki mięczaków, a także liczne gatunki owadów o wysokiej wartości naukowej.

Paź królowejSalamandra plamistaPuchacz

Ropucha szaraPopielica

Obecne są tu liczne chronione chrząszcze, zaś motyle występują w liczbie 70 gatunków, co odpowiada ok. 45% ich polskiej fauny. Górskie gatunki występują również wśród ptaków (np. krzyżodziób świerkowy). Do rzadkich ptaków obecnych na terenie Parku należą puchacz i kruk. W rezerwatach Masywu Ślęży stwierdzono obecność 18 gatunków chronionych ssaków, w tym 7 to nietoperze.

Krajobraz i kultura

krajobraz naturalny

Na krajobraz naturalny składają się lesiste wzgórza z dominantą, którą jest Ślęża. Najcenniejsze obiekty przyrodnicze chronione są w dwóch rezerwatach florystycznych, jednym krajobrazowym oraz na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Skalna.

krajobraz kulturowy

Rzeźba ''Mnich'' na SobótceŚlęża od najdawniejszych czasów była miejscem kultu zmieniających się społeczności żyjących u jej stóp, czym zasłużyła sobie na popularne miano śląskiego Olimpu. Świadectwem długiej i bogatej historii są liczne obiekty kulturowe, które przetrwały do naszych czasów. Najstarszymi z nich są kamienne kręgi kultowe z początków epoki żelaza (VIII -VI w. p.n.e.) zachowane wokół szczytów Ślęży i sąsiednich wzgórz. Prawdopodobnie z okresu osadnictwa celtyckiego pochodzą tajemnicze kamienne rzeźby przedstawiające niedźwiedzie i figury ludzkie ("mnich", "postać z rybą") stojące wzdłuż drogi na Ślężę. Wczesnośredniowieczne (X -XI w.) grodziska chronione są w rezerwacie archeologicznym Będkowice.

Otulina

Otulina ma powierzchnię 7450 ha, otacza park w całości, obejmując także obie enklawy. 90% otuliny stanowią użytki rolne.

Zadania obiektu

Celem powołania Ślężańskiego Parku Krajobrazowego było zachowanie i ochrona walorów środowiska przyrodniczo - krajobrazowego i obiektów kultury materialnej Masywu Ślęży. Do zadań Parku należą ponadto: dbałość o zharmonizowany ze środowiskiem przyrodniczym rozwój gospodarczy gmin ślężańskich, organizacja turystyki i rekreacji oraz wykorzystanie naturalnych wartości dla celów naukowych i dydaktycznych.

Udostępnianie Parku

Trasy zwiedzania

Teren Masywu Ślęży jest łatwo dostępny przez cały rok. Zwiedzanie ułatwia rozbudowana sieć szlaków i wymienionych niżej ścieżek dydaktycznych. Oprócz turystyki pieszej możliwa jest również rowerowa. Wokół Ślęży prowadzi szlak dostępny do zwiedzania na rowerach górskich.

Edukacja przyrodnicza

Działania edukacyjne polegają na wyznaczaniu ścieżek dydaktycznych i wydawaniu materiałów informacyjnych.

Ścieżki dydaktyczne:

Ścieżki dydaktyczne przedstawiono w drukowanych informatorach, ich obiekty opisano na umieszczonych w terenie tablicach informacyjnych.

Informacja użytkowa

Głównym ośrodkiem turystycznym rejonu Masywu Ślęży jest Sobótka - sześciotysięczne miasteczko z licznymi zabytkami architektury. Innymi miejscami dogodnymi do rozpoczęcia wędrówki po Parku są Sulistrowiczki i położona ponad nimi Przełęcz Tąpadła.

Historia parku

Park został powołany do życia w roku 1988 i początkowo wraz z otuliną miał powierzchnię 11200 ha, obejmując tereny należące do trzech gmin byłego województwa wrocławskiego. W roku 1994 nastąpiło poszerzenie obszaru Parku do dzisiejszych rozmiarów przez włączenie zachodniej części masywu z Wzgórzami Kiełczyńskimi, korektę wcześniejszych granic i powiększenie otuliny. W roku 1997 Ślężański PK został włączony do Wrocławskiego Zespołu Parków Krajobrazowych.

Administracja Parku

Akty prawne

Zagrożenia Parku

Zagrożenia Ślężańskiego PK wynikają przede wszystkim z jego roli jako ośrodka weekendowej rekreacji mieszkańców Wrocławia i regionu wrocławskiego. Cenne obiekty przyrodnicze, w tym rezerwaty, znajdują się w bliskim sąsiedztwie dynamicznie rozbudowujących się osiedli domków letniskowych (np. Sulistrowiczki), zaś natężenie ruchu turystycznego w wolne od pracy, pogodne dni osiąga rozmiary rzadko gdzie indziej spotykane. Specyficzne ekosystemy w rodzaju Łąki Sulistrowickiej, muraw kserotermicznych, itp. wymagają okresowo powtarzanych zabiegów ochrony czynnej powstrzymujących silną eksję gatunków drzewiastych z ich otoczenia. Walory krajobrazowe Parku zagrożone są przez presję na rzecz udostępniania kolejnych terenów pod zabudowę rekreacyjną, a także przez plany inwestycji związanych z eksploatacją surowców skalnych.

Źródła informacji

Łącze internetowe

Brak własnej strony www, patrz: strona Dolnośląskiego Zespołu PK : http://www.uwoj.wroc.pl/dzpk

Opracowanie