Sztokholm, 16 czerwca 1972
Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie środowiska człowieka, wziąwszy pod uwagę potrzebę wspólnej koncepcji oraz wspólnych zasad inspirujących i kierujących ludami świata dla zachowania i ulepszania środowiska człowieka,
Ogłasza, że:
Człowiek jest zarówno wytworem, jak i twórcą swego środowiska, które daje mu fizyczne środki egzystencji oraz możliwości umysłowego, moralnego, społecznego i duchowego rozwoju. W długiej i trudnej ewolucji rodzaju ludzkiego na tej planecie został osiągnięty etap, w którym dzięki gwałtownemu przyspieszeniu rozwoju nauki i techniki człowiek osiągnął zdolność przekształcania swego środowiska na niezliczone sposoby i na bezprecedensową skalę. Obydwa aspekty ludzkiego środowiska, naturalny i będący wytworem człowieka, są istotne dla jego dobrobytu, jak i korzystania z podstawowych praw człowieka - nawet samego prawa do życia.
Ochrona i ulepszanie środowiska człowieka jest sprawą wielkiej wagi, która wpływa na dobrobyt ludów i rozwój gospodarczy na całym świecie. Jest to pilnym pragnieniem całego świata i obowiązkiem wszystkich rządów.
Człowiek musi nieustannie gromadzić doświadczenie i nieustannie dokonywać odkryć i wynalazków, tworzyć i iść naprzód. W naszych czasach zdolność człowieka do przeobrażenia swego otoczenia, mądrze wykorzystywana może przynieść wszystkim ludom dobrodziejstwo rozwoju i możliwość poprawy jakości życia. Ta sama zdolność źle i lekkomyślnie użyta może przynieść istotom ludzkim i środowisku człowieka niezmierzone szkody. Obserwujemy wokół nas wzrastające dowody szkód wyrządzonych przez człowieka w wielu rejonach globu ziemskiego: niebezpieczny poziom zanieczyszczeń w wodzie, powietrzu, ziemi i organizmów żywych, poważne i niepożądane zaburzenia w ekologicznej równowadze biosfery, zniszczenie i wyczerpanie nieodnawialnych zasobów oraz wielkie niedostatki w środowisku stworzonym przez człowieka, zwłaszcza w środowisku pracy i zamieszkania szkodliwe dla fizycznego, umysłowego i społecznego zdrowia człowieka.
W krajach rozwijających się większość problemów środowiska spowodowanych jest opóźnieniem w rozwoju. Miliony nadal bytują znacznie poniżej poziomu minimum, wymaganego dla przyzwoitej ludzkiej egzystencji, pozbawione odpowiedniego pożywienia i odzieży, schronienia i oświaty, zdrowia i higieny. Dlatego kraje rozwijające się muszą skierować swoje wysiłki na rozwój, biorąc pod uwagę ich priorytety, jak i potrzebę zachowania i ulepszania środowiska. W tym samym celu uprzemysłowione kraje powinny czynić wysiłki dla zmniejszenia głębokich różnic między nimi a państwami rozwijającymi się. W krajach uprzemysłowionych problemy środowiska są zazwyczaj związane z industrializacją i rozwojem technologicznym.
Przyrost naturalny ludności stale powoduje problemy ochrony środowiska. Odpowiednia więc polityka i środki powinny być przedsiębrane dla stawienia czoła tym problemom. Ze wszystkiego na świecie ludzie są najcenniejsi. To właśnie ludzie są twórcami postępu społecznego, tworzą społeczne wartości, rozwijają naukę i technologię oraz, dzięki ich ciężkiej pracy, stale przeobrażają środowisko człowieka. Wraz ze społecznym postępem i rozwojem produkcji, nauki i technologii z każdym dniem zwiększa się zdolność człowieka do ulepszania środowiska.
Osiągnięto w dziejach punkt, gdy musimy kierować z większą rozwagą naszymi poczynaniami w całym świecie ze względu na ich następstwa dla środowiska. Przez niewiedzę czy niefrasobliwość możemy spowodować masowe i nieodwracalne szkody w środowisku ziemskim, od którego zależą nasze życie i dobrobyt. Natomiast dzięki pełniejszej wiedzy i mądrzejszemu działaniu możemy osiągnąć dla siebie i potomnych lepsze życie w środowisku bardziej odpowiadającym potrzebom i nadziejom człowieka. Istnieją duże widoki na poprawę jakości środowiska i stworzenia dobrego życia. To, co jest potrzebne, to spokojny entuzjazm oraz intensywna, lecz systematyczna praca. Dla osiągnięcia wolności w świecie przyrody człowiek musi wykorzystać wiedzę dla kształtowania, we współdziałaniu z przyrodą, lepszego środowiska. Ochranianie i ulepszanie środowiska człowieka dla obecnych i przyszłych pokoleń stało się pilnym celem ludzkości, celem do którego należy dążyć łącznie i w harmonii z ustalonymi i podstawowymi celami pokoju i ogólnoświatowego rozwoju gospodarczo-społecznego.
Osiągnięcie tego celu dotyczącego środowiska będzie wymagało wzięcia na siebie odpowiedzialności przez obywateli, społeczności oraz przedsiębiorstwa i instytucje na każdym szczeblu, przy sprawiedliwym udziale wszystkich we wspólnych wysiłkach. Osoby wszelkich zawodów, jak i organizacje w wielu dziedzinach, dzięki swym wartościom i sumie ich działalności będą kształtować przyszłe środowisko świata. Lokalne i krajowe władze będą ponosić największy ciężar na rzecz globalnej polityki dotyczącej środowiska oraz działalności w granicach ich jurysdykcji. Potrzebne jest także międzynarodowe współdziałanie w celu zebrania środków dla poparcia krajów rozwijających się w wykonywaniu przez nie ich zadań w tej dziedzinie. Zwiększająca się grupa problemów środowiska, zważywszy, że mają one zasięg regionalny lub globalny bądź odnoszą się do wspólnej domeny międzynarodowej, będą wymagać we wspólnym interesie szerokiej współpracy między narodami oraz działalności organizacji międzynarodowych we wspólnym interesie. Konferencja wzywa rządy i ludy do podjęcia wspólnych wysiłków w celu zachowania i ulepszania środowiska człowieka dla dobra wszystkich ludzi i potomnych.
Wyraża wspólne przekonanie, że:
Człowiek ma podstawowe prawo do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku o jakości pozwalającej na życie w godności i dobrobycie. Ponosi on zarazem solenną odpowiedzialność za chronienie i ulepszanie środowiska dla obecnych i przyszłych pokoleń. W związku z tym, polityka popierająca lub utrwalająca apartheid, segregację rasową, dyskryminację, kolonialne i inne formy ucisku oraz obce panowanie są potępione i muszą być wyeliminowane.
Naturalne zasoby ziemi, włącznie z powietrzem, wodą, lądem, florą i fauną, a zwłaszcza reprezentatywne rodzaje naturalnych ekosystemów, muszą być zachowane dla dobra obecnych i przyszłych pokoleń, w zależności od potrzeby, drogą starannego planowania lub zarządzania.
Zdolność ziemi do tworzenia niezbędnych odnawialnych zasobów musi być utrzymana i gdzie to możliwe przywrócona lub ulepszona.
Człowiek ponosi szczególną odpowiedzialność za zachowanie i rozumne obchodzenie się z dziedzictwem życia w stanie dzikim i jego terenami, które są obecnie poważnie zagrożone przez zespół niesprzyjających czynników. Ochronie przyrody, włącznie z życiem w stanie dzikim, należy więc przyznać odpowiednie znaczenie w planowaniu rozwoju gospodarczego.
Nieodnawialne zasoby ziemi powinny być użytkowane w taki sposób, aby uchronić je przed niebezpieczeństwem przyszłego wyczerpania, oraz uczynić, aby korzyści z takiego użytkowania stały się udziałem całej ludzkości.
Zrzut trujących substancji lub innych substancji oraz wydzielanie ciepła w ilościach lub stężeniach przekraczających zdolność środowiska do uczynienia ich nieszkodliwymi musi być wstrzymany celem zapewnienia, aby nie została wyrządzona poważna nieodwracalna szkoda w ekosystemach. Należy popierać słuszną walkę ludów wszystkich krajów przeciwko zanieczyszczaniu.
Państwa podejmą wszelkie możliwe kroki dla zapobieżenia zanieczyszczeniom mórz przez substancje, które mogą stworzyć zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, zaszkodzić żywym zasobom i życiu morskiemu, zniszczyć uroki morza lub przeszkodzić w innym dozwolonym jego użytkowaniu.
Rozwój gospodarczy i społeczny jest niezbędny do zapewnienia środowiska sprzyjającego egzystencji i pracy człowieka oraz do stworzenia na ziemi warunków niezbędnych do poprawy jakości życia.
Niedostatki środowiska spowodowane przez warunki opóźnionego rozwoju i klęski naturalne stwarzają poważne problemy i mogą najlepiej być usunięte przez przyspieszony rozwój drogą przekazania znacznej ilościowo pomocy finansowej i technologicznej, jako uzupełnienie własnych wysiłków krajów rozwijających się, oraz drogą udzielenia w porę pomocy, jaka może być potrzebna.
Dla krajów rozwijających się stabilizacja cen i odpowiednie przychody za podstawowe towary i surowce są niezbędne przy gospodarowaniu środowiskiem. Muszą bowiem być brane pod uwagę zarówno czynniki gospodarcze, jak i procesy ekologiczne.
Polityka odnosząca się do środowiska wszystkich państw powinna zwiększać, a nie odbijać się ujemnie na obecnym i przyszłym potencjale rozwoju krajów rozwijających się, ani nie powinna hamować osiągnięcia lepszych warunków życia dla wszystkich. Powinny być także poczynione odpowiednie kroki przez Państwa i organizacje międzynarodowe dla osiągnięcia porozumienia na temat przeciwdziałania możliwym narodowym i międzynarodowym skutkom stosowania środków w odniesieniu do środowiska.
Należy udostępnić środki dla zachowania i ulepszania środowiska, biorąc pod uwagę warunki i szczególne potrzeby krajów rozwijających się oraz wszelkie koszty, jakie mogą wyniknąć z włączenia przez nie do ich planowania rozwoju środków zabezpieczających środowisko; należy im także w tym celu udostępnić, na ich prośbę, dodatkową międzynarodową pomoc technologiczną i finansową.
Dla osiągnięcia bardziej racjonalnej gospodarki zasobami i ulepszenia tą drogą środowiska państwa powinny przyjąć zintegrowane i skoordynowane podejście do planowania ich rozwoju, tak aby rozwój był zgodny z potrzebami ochrony i ulepszania środowiska człowieka dla dobra ich ludności.
Racjonalne planowanie stanowi istotne narzędzie dla pogodzenia wszelkich rozbieżności między potrzebami rozwoju a potrzebami ochrony i ulepszania środowiska.
Planowanie powinno być zastosowane do ludzkich osiedli i urbanizacji w celu uniknięcia ujemnych skutków dla środowiska oraz uzyskania dla wszystkich maksymalnych społecznych i gospodarczych korzyści oraz korzyści dla środowiska. Z tych względów muszą być odrzucone projekty opracowane dla celów kolonialnego i rasistowskiego panowania.
Polityka demograficzna, która nie narusza podstawowych praw człowieka i która jest uznana przez zainteresowane rządy za właściwą, powinna być stosowana w tych regionach, gdzie tempo przyrostu ludności lub nadmierne skoncentrowanie ludności ma ujemny wpływ na środowisko lub rozwój bądź gdzie małe zagęszczenie ludności może przeszkodzić w ulepszaniu środowiska i hamować rozwój.
Odpowiednim instytucjom krajowym należy powierzyć zadanie planowania, zarządzania lub kontrolowania zasobów środowiska państw w celu poprawy jego jakości.
Nauka i technologia, w zakresie ich udziału w gospodarczym i społecznym rozwoju, powinny być stosowane do identyfikacji, zapobiegania zagrożeniom środowiska i ich kontroli oraz do rozwiązywania problemów środowiska dla wspólnego dobra ludzkości.
Oświata w sprawach środowiska, dla młodszej generacji, jak i dorosłych, odpowiednio uwzględniając mniej uprzywilejowanych, jest istotna dla stworzenia szerszej podstawy do światłych poglądów oraz odpowiedzialnego postępowania jednostek, przedsiębiorstw i społeczeństw w dziedzinie ochrony i poprawy środowiska w jego pełnym ludzkim rozmiarze. Niezbędne jest także, aby środki masowego przekazu unikały przyczyniania się do niszczenia środowiska, lecz przeciwnie, rozpowszechniały informacje o charakterze oświatowym na temat potrzeby chronienia i ulepszania środowiska, by umożliwić człowiekowi rozwój pod każdym względem.
Badania naukowe i rozwój w kontekście problemów dotyczących środowiska, zarówno narodowe, jak i wielonarodowe, powinny być popierane we wszystkich krajach, zwłaszcza w krajach rozwijających się. W związku z tym należy popierać i wspomagać swobodny przepływ najnowszych informacji naukowych oraz przekazywanie doświadczeń, dla ułatwienia rozwiązywania problemów środowiska. Technologie dotyczące środowiska powinny być udostępniane krajom rozwijającym się na warunkach, które by zachęcały do ich szerokiego rozpowszechniania, bez stwarzania ciężaru gospodarczego dla tych krajów.
Zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych i zasadami prawa międzynarodowego państwa mają suwerenne prawo eksploatowania swych własnych zasobów zgodnie z ich własną polityką dotyczącą środowiska oraz mają obowiązek zapewnienia, aby działalność w granicach ich jurysdykcji lub nadzoru nie spowodowała szkód w środowisku innych państw lub obszarów poza granicami jurysdykcji krajowej.
Państwa powinny współdziałać w celu dalszego rozwijania prawa międzynarodowego w odniesieniu do odpowiedzialności i odszkodowania dla ofiar zanieczyszczenia oraz innych szkód środowiska spowodowanych przez działalność w granicach jurysdykcji lub nadzoru takich państw na obszarach poza ich jurysdykcją.
Bez uszczerbku dla takich kryteriów, jakie mogą zostać uzgodnione przez wspólnotę międzynarodową lub standardów, jakie trzeba będzie ustalić w skali krajowej, niezbędne jest uwzględnienie systemu wartości panującego w każdym kraju i zakresu stosowalności standardów, które obowiązują w najbardziej rozwiniętych krajach, lecz mogą być niestosowne i pociągające za sobą nieuzasadnione społeczne koszty dla krajów rozwijających się.
Zagadnienia międzynarodowe odnoszące się do ochrony i ulepszania środowiska powinny być traktowane w duchu współdziałania przez wszystkie kraje, wielkie i małe, na równej stopie. Współdziałanie w drodze porozumień wielostronnych lub dwustronnych czy też innych stosownych środków jest niezbędne do skutecznej kontroli, zapobiegania, zmniejszania i eliminacji ujemnych skutków dla środowiska, wynikających z działalności prowadzonej we wszystkich dziedzinach w taki sposób, aby należycie uwzględnione zostały suwerenność i interesy wszystkich państw.
Państwa powinny zapewnić, aby organizacje międzynarodowe odgrywały skoordynowaną, skuteczną i dynamiczną rolę w odniesieniu do ochrony i ulepszania środowiska.
Należy ochronić człowieka i jego środowisko przed skutkami broni nuklearnych i wszelkich innych środków masowej zagłady. Państwa powinny dążyć do osiągnięcia w odpowiednich międzynarodowych organach rychłego porozumienia dla eliminacji i całkowitego zniszczenia takich broni.
początek dokumentu; ogłoszenie; Konferencja Sztokholmska
Źródło tekstu: Kocot K., Wolfke K. 1976. Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego. Warszawa, s. 581-588).