Nycticorax nycticorax (Linnaeus, 1758)

Rodzina - Sokołowate Falconidae

Rząd - Sokołokształtne Falconiformes

Rozmieszczenie

Gatunek kosmopolityczny, występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Wszędzie rzadki, na niektórych obszarach prawie zanikł. W Polsce niemal wyginął w latach 60-80., ostatnio trafia się lokalnie, zwłaszcza w Karpatach, na Pomorzu, Mazurach i w Wielkopolsce. Tam też stwierdzono pary i osobniki zachowujące się jak ptaki lęgowe. W kilku rejonach kraju - na Pomorzu, Mazurach, w Wielkopolsce, Pieninach, Warszawie i pod Włocławkiem - podjęto próby reintrodukcji tego sokoła.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Wielkość populacji

W całym kraju nie więcej niż kilka par lęgowych, natomiast w hodowlach restytucyjnych utrzymywanych jest 10-15 osobników sprowadzonych z zagranicznych ośrodków restytucyjnychi sokolniczych.

Biologia i ekologia gatunku

Mieszkaniec lasów i gór, gnieździ się na wysokich drzewach w starych, nieco tylko dobudowanych gniazdach innych ptaków drapieżnych, krukowatych i czapli siwej, ponadto na półkach i w szczelinach skalnych (np. w Tatrach), w starych zamczyskach i wysokich wieżach (np. kościelnych). Poluje na ptaki średniej wielkości, np. kawki, wrony, gawrony i gołębie, najczęściej przez uderzenie ofiary w locie i uchwycenie jej w powietrzu szponami. Do rozrodu przystępuje w 2-3 roku życia, składa 3-5 jaj, które samica wysiaduje przez ok. 30 dni. Młode przebywają w gnieździe ok. 40 dni. W naszej strefie geogr. dorosłe sokoły wędrowne są ptakami osiadłymi, młode zaś w części (z populacji północnych) - wędrowne.

Zagrożenie i ochrona

Tak polska, jak i cała światowa populacja sokoła wędrownego w latach 50-70. przeszła silne załamanie wskutek powszechnego stosowania pestycydów, zwłaszcza z grupy PCB i DDT, które wpłynęły na płodność i spadek reprodukcji tego gatunku. Straty w populacjach dopełniały przypadki wybierania jaj i młodych m. in. dla celów sokolniczych. W ostatnich kilkunastu latach w wielu krajach, w tym w Polsce wstrzymano używanie tych insektycydów i innych pestycydów, a zarazem rozwinięto aktywną ochronę sokołów poprzez hodowle restytucyjne i reintrodukcje. Od lat 50. ptak ten podlega w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej (Dz. U. nr 45 z 1952 r., poz. 307; Dz. U. nr 13 z 1995 r., poz. 61). Objęty jest też postanowieniami Konwencji Waszyngtońskiej (Appendix I), K. Bońskiej (Appendix II) i K. Berneńskiej (Appendix II). W Polsce - za zgodą Ministra Środowiska - w czterech ośrodkach hodowlanych i rehabilitacji ptaków prowadzi się restytucję sokołów wędrownych, której efekty nie są jeszcze znane.

Źródła informacji

• Brzuski P., Bonczar Z., Pińkowski M., Kalchreuter H. 1999. Restytucja sokoła wędrownego w Polsce. Wyd. PZŁ, Warszawa.
• Pielowski Z., Bonczar Z. 2001. Sokół wędrowny Falco peregrinus (Tunstal, 1771). W: Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. Red. Z. Głowaciński. PWRiL, Warszawa, s. 164-167.
• Pielowski Z., Głowaciński Z., Profus P. 1992. Sokół wędrowny Falco peregrinus (Tunstal, 1771). W: Polska czerwona księga zwierząt. Red. Z. Głowaciński. PWRiL, Warszawa, s. 142-145.
• Sielicki S. (red.). 1998. Sokół wędrowny - restytucja gatunku. Myślistwo Ptasze. Wyd. specjalne PZŁ, Włocławek.
• Tischler F. 1941. Die Vögel Ostpreussens und seiner Nachbargebiete. Ost-Europa-Verlag, Königsberg/Berlin.
• Tomiałojć L. 1990. Ptaki Polski - rozmieszczenia i liczebność. PWN, Warszawa.

Zobacz także

• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej zwierząt z 1995 r. oraz jego nowelizacja

Opracowanie

• Prof. dr hab. Zbigniew Głowaciński - Instytut Ochrony Przyrody PAN,
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autora.

<<< lista gatunków >>>