Lobaria pulmonaria (L.) Hoffm.

Rodzina granicznikowate Stictaceaee

gatunek objęty ochroną ścisłą

Morfologia

Granicznik płucnikNajwiększy listkowaty porost nadrzewny występujący w Polsce (zdrowe okazy osiągają kilka dm). Plecha jasnobrunatna, w stanie wilgotnym zielonooliwkowa, sztywna, gruba. Poszczególne odcinki plechy widlasto wcinane, na szczytach tępe. Górna powierzchnia błyszcząca, głęboko dołeczkowana z siecią wyniesień. Na brzegach odcinków i siateczkowatych wyniesieniach częste soralia z białawymi sorediami oraz izidia. Dolna strona pokryta brązową pilśnią z wypukłościami odpowiadającymi wgłębieniom górnej części. Owocniki wytwarzane rzadko, miseczkowate, 2-5 mm średnicy, z czerwonobrunatnymi tarczkami i zanikającym brzeżkiem. Takie okazy są dzisiaj rzadkością i oglądać je można jedynie w herbariach. Obecnie najczęściej spotyka się plechy z wyraźnymi objawami degeneracji (niewielkich rozmiarów z widocznymi brązowymi plamami i opanowane przez owocniki pasożytniczego grzyba).

Rozmieszczenie ogólne

Występuje w obszarach górskich i oceanicznych Europy oraz północnej i południowej Afryki, Australii, Północnej Ameryki i Azji.

Rozmieszczenie w Polsce

Znany z Karpat i Sudetów. Na niżu bardzo rzadki w dużych obszarach lasów liściastych. Obecnie rośnie jedynie w mało uczęszczanych obszarach chronionych, dolinach i wąwozach górskich, rzadziej w wilgotnych lasach. Ostatnio odszukano liczne stanowiska w Puszczy Piskiej i Bieszczadach Wysokich. mapa występowania

Stwierdzony w parkach narodowych. występowanie w PN

Siedliska

Rośnie na korze starych drzew liściastych (buk, jawor), obecnie najczęściej w wysokich częściach pni (przy koronach), w miejscach porośniętych przez mszaki. Bardzo rzadko porasta mchy na skałach krzemianowych. Występuje wyłącznie w środowisku czystego, wilgotnego powietrza w obrębie starych, naturalnych i dużych kompleksów lasów liściastych i mieszanych. W górach rośnie po regiel dolny włącznie. Jest gatunkiem charakterystycznym nadrzewnych zbiorowisk mchów i porostów ze związku Lobarion pulmonariae.

Biologia

Porost nadrzewny (epifityczny). W sprzyjających warunkach środowiska żyje kilkadziesiąt lat. Wymaga do swego rozwoju czystego, wilgotnego powietrza. Bardzo wrażliwy na wszelkie zmiany siedliska i otaczającego środowiska. Uznany za porost "puszczański" jest wskaźnikiem naturalnych leśnych fitocenoz. Wykorzystywany jest również w lichenoindykacji do oceny stanu skażenia powietrza atmosferycznego. Rozmnaża się głównie wegetatywnie przez soredia (urwistki) i izidia (wyrostki). Wytwarza kwasy porostowe, np. kwas lobariowy. Ma właściwości lecznicze.

Wielkość populacji

Obecnie znajduje się najczęściej pojedyncze, drobne okazy, złożone z niewielu odcinków i wyraźnie obumierające. Typowo wykształcone plechy mogą tworzyć na pniu drzewa duże, o powierzchni nawet ponad 1 m2 populacje.

Zagrożenie

Należy do grupy gatunków porostów najbardziej zagrożonych i od dłuższego czasu ginie na obszarze całej Europy. Zagrożony z powodu działalności gospodarczej w lasach, zmniejszania się powierzchni naturalnych zbiorowisk leśnych oraz zanieczyszczeń powietrza. Dawniej zbierany był w celach leczniczych i stosowany w chorobach dróg oddechowych i nerek. Na "Czerwonej Liście Porostów Zagrożonych w Polsce" (1992) sklasyfikowany w kategorii E (gatunki wymierające).

Ochrona

Objęty ścisłą ochroną gatunkową wraz z innymi gatunkami rodziny granicznikowatych Stictaceae w oparciu o Rozp. MOSZNiL z 1995 r., znowelizowane w 2001r. Większość stanowisk znajduje się na obszarach chronionych.

Ważniejsze piśmiennictwo

Opracowanie

<<< lista gatunków >>>