Trapa natans L.

Rodzina kotewkowate - Trapaceae

gatunek objęty ochroną ścisłą

Morfologia

Roślina z podwodną łodygą do 1,5 m (czasem więcej) długości, u góry gęsto ulistnioną, o wydłużonych międzywęźlach i o wyrastających z węzłów pierzasto rozgałęzionych korzeniach. Liście podwodne drobne, w zarysie równowąskie lub lancetowate; liście pływające tworzą różyczkę u góry łodygi, o długich, zazwyczaj silnie rozdętych ogonkach, o blaszce kształtu jajowato rombowego, na brzegu u góry z nierównymi, grubymi, gruczołowatymi ząbkami, na wierzchu gładka, od spodu o licznych włoskach. Pojedyncze, drobne kwiaty na szypułkach, 4-krotne, wyrastające w kątach liści pływających. Działki kielicha sztywne. Płatki korony zwykle małe, u góry zaokrąglone lub nieco wycięte. Pręcików 4. Słupek na wpół dolny. Owocem duży, twardy, 1-nasienny orzech, z 4 dużymi, silnie zaostrzonymi wyrostkami w kształcie rogów.

Rozmieszczenie ogólne

Środkowa, południowa i wschodnia Europa, środkowa, południowa i wschodnia Azja oraz środkowa Afryka. Ponadto w Ameryce Północnej i Australii.

Rozmieszczenie w Polsce

Rośnie na kilkunastu stanowiskach w obrębie dorzeczu Odry, Wisły i Sanu, na terenie Kotliny Sandomiersko-Oświęcimskiej i Śląskiej.

Stwierdzony w parkach narodowych: 

Siedliska

Starorzecza i stawy rybne. Rośnie w dość płytkich i dobrze nagrzanych zbiornikach wodnych (głębokości 1,2 - 2 m) z wodą stojącą lub wolno płynącą, zasobne w tlen, eutroficzne, charakteryzujących się odczynem od obojętnego do słabo zasadowego (pH 6,4 - 7,5).

Fitocenozy

Wchodzi w skład zbiorowisk makrofitów wodnych należących do związku Nymphaeion.

Biologia

Roślina jednoroczna. Okres kwitnienia trwa od połowy czerwca do sierpnia. Kwiaty samopylne. Okres owocowania przypada od połowy sierpnia do późnej jesieni. Dojrzałe orzechy opadają na dno zbiornika, aby na wiosnę wykiełkować.

Wielkość populacji

Największe populacje tego gatunku znajdują się m. in. w Izbicku pod Opolem, rezerwacie "Łężczok" pod Raciborzem oraz w Lubiążu. Rośnie tam na powierzchni wielu hektarów. Na pozostałych stanowiskach zwykle małe populacje liczące kilkanaście osobników.

Zagrożenie

Gatunek zamieszczony w polskiej "czerwonej księdze" jako gatunek krytycznie zagrożony (kategoria CR). Ze 188 stanowisk w Polsce notowanych w XIX w. obecnie znanych jest 18, z czego 5 jest zagrożonych. Głównym źródłem zagrożenia jest regulacja rzek, zarastanie starorzeczy, gospodarka rybacka, jak również skażenie chemiczne wód.

Ochrona

Objęty ścisłą ochroną gatunkową. Ponadto część z jego stanowisk występuje w rezerwatach. Aby skutecznie chronić stanowiska, należy zapobiegać wypłycaniu starorzeczy.

Zobacz także

• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej roślin z 1995 r. oraz jego nowelizacja

Ważniejsze piśmiennictwo

• Hryniewiecki B. 1950. Kotewka, czyli orzech wodny (Trapa natans L.). Chroń. Przyr. Ojcz. 6, 11-12: 3-9.
• Klichowska M. 1963. Nowe znalezisko szczątków (Trapa natans L.) na Pomorzu Zachodnim. Przyr. Pol. Zach. 7, 1-4: 84-88.
• Kobendza R. 1946. Rezerwat brzozy ojcowskiej w Hamerni. Rezerwat stepowy w Jaksicach koło Miechowa. Rezerwat różanecznika żółtego (Azalea pontica) w Rudzie Łańcuckiej. Rezerwat orzecha wodnego (Trapa natans ) w Brzozie Stadnickiej. Rezerwat cisowy w Wierzchlesie w powiecie świeckim. Chroń. Przyr. Ojcz. 2, 5-6: 37-41.
• Krzanowski A. 1976. Jak chronić kotewkę orzech wodny Trapa natans. Chroń. Przyr. Ojcz. 32, 4: 46-48.
• Leśniczak A. B. 1988. Nieznane stanowisko kotewki orzecha wodnego Trapa natans w okolicach Brzegu na Opolszczyźnie. Chroń. Przyr. Ojcz. 44, 5: 74-76.
• Macicka-Pawlik T., Wilczyńska W. 1996. Kotewka orzech wodny Trapa natans i salwinia pływająca Salvinia natans w starorzeczach środkowego biegu Odry. Chroń. Przyr. Ojcz. 52, 3: 110-114.
• Piórecki J. 1971. Ochrona kotewki czyli orzecha wodnego Trapa natans L. w dorzeczu Sanu. Chroń. Przyr. Ojcz. 27, 6: 56-60.
• Piórecki J. 1975. Trapa natans L. w Kotlinie Sandomierskiej (ekologia, rozmieszczenie, ochrona). Rocznik Przemyski, 15-16: 347-400.
• Piórecki J. 1980. Kotewka-orzech wodny (Trapa natans L.) w Polsce. Tow. Przyj. Nauk, Przemyśl. Biblioteka Przemyska, 13: 1-159.
• Piórecki J. 1993. Trapa natans L. - kotewka orzech wodny. W: Polska Czerwona Księga Roślin. Red. K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa. Inst. Bot. im. W. Szafera, PAN, Inst. Ochrony Przyr. PAN, Kraków, s. 129-130.
• Piórecki J. 2001. Trapa natans L. - kotewka orzech wodny. W: Polska Czerwona Księga Roślin. Red. R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki. Inst. Bot. im. W. Szafera, PAN, Inst. Ochrony Przyr. PAN, Kraków, s. 260-261.
• Staszkiewicz J., Wójcicki J. J. 1979. Analiza biometryczna orzechówTrapa L. z Polski. Fragm. Flor. Geobot. 25, 1: 33-59.
• Stebel A., Ekstowicz D. 1994. Stanowisko kotewki orzecha wodnego Trapa natans na Pogórzu Wilamowickim w województwie bielskim. Chroń. Przyr. Ojcz. 50, 2: 89-91.
• Toma C. 1994. Kotewkowy paradoks. Chroń. Przyr. Ojcz. 50, 6: 69-70.
• Toma C. 1996. Aktualne rozmieszczenie kotewki orzecha wodnego Trapa natans w Kotlinie Oświęcimskiej. Chroń. Przyr. Ojcz. 52, 3: 107-110.
• Trela-Sawicka Z. 1978. Embryological studiesin Trapa natans L. Acta Biol. Cracov. Ser. Bot. 21, 2: 101-108.

Opracowanie

• prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
• prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>