XIII w. - pierwsze penetracje myśliwskie Tatr.

XIV-XVI w. (zapewne) - początki pasterstwa w Tatrach;

1811 - podział Tatr i Podtatrza przez rząd austriacki na sekcje w celu sprzedaży;

1819 - wykup sekcji szaflarskiej przez T. Uznańskiego, sekcji witowskiej przez J. Pajączkowskiego;

1821 - J. Pajączkowski sprzedaje sekcję witowską ks. J. Szczurkowskiemu, nabywającemu ją za pieniądze 83 chłopów z późniejszych 7 Gmin Witowskich, ale ten odprzedaje je innej osobie, co powoduje długotrwały spór i procesy;

1824 - wykup pozostalych sekcji tatrzańskich przez E. Homolacsa;

1851 - prof. L. Zejszner domaga się przejęcia opieki przez rząd nad zagrożonymi przez kłusownictwo i polowania gatunkami: kozicą i świstakiem;

1866 - Maksymilian Siła-Nowicki i Eugeniusz Janota rozwijający akcję popularyzatorską na rzecz ochrony świstaka i kozicy (publikacje popularne i pierwsze monografie naukowe), tworzą za zgodą ówczesnych właścicieli Tatr i za własne pieniądze 2-osobową góralską straż, złożoną z byłych kłusowników.

1867 - chłopi witowscy wygrywają proces o tereny kupione od J Pajączkowskiego i w 1869 r. przejmują je;

1868 - uchwalenie w dn. 8. 10. 1868 r. przez Sejm Krajowy we Lwowie ustawy o ochronie świstaka i kozicy, którą cesarz zatwierdził 19 lipca 1869 r.

1869-75 - częściowa regulacja serwitutów na terenie Tatr Polskich (wykup uprawnień lub ekwiwalenty) przez komisję państwową, kontynuowana w okresie międzywojennym (także wykup udziałów prywatnych na halach) oraz po II wojnie św. (Uchw. Rady Państwa z 1960 r.);

1873 - powstaje Towarzystwo Tatrzańskie - organizacja polska, której jednym z głównych celów jest ochrona i badanie przyrody Tatr. TT przejmuje też utrzymywanie straży pilnującej świstaków i kozic;

1884 - Gustaw Lettner wygłasza na zjeździe leśników w Przemyślu referat o zagrożeniu lasów w Tatrach oraz sugeruje, że Państwo powinno je wykupić i chronić jak skarby sztuki w galeriach i muzeach (opublikowany w 1885 w "Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego");

1887 - wobec pogłoski o planach wystawienia na licytację wyniszczonej wyrębami lasów części Tatr zwanej "Dobrami zakopiańskimi" (ok. 8000 ha - Paryski 1973), powstaje Towarzystwo Ochrony Tatr Polskich z zamiarem wykupienia ich z rąk prywatnych dla ratowania i aby nie przeszły ponownie w obce ręce;

1888 - "X. Wielkopolanin" publikuje w "Pamiętniku TT" projekt utworzenia w Tatrach parku narodowego na wzór Yellowstone;

1889 - "dobra zakopiańskie", wystawione na licytację, wykupuje hr. W. Zamoyski i rozpoczyna wieloletni proces "odbudowy" tamtejszej przyrody;

1902 - pierwszy pomysł budowy kolejki w Tatrach (pod Świnicę i kamieniołomu tamże);

1912 - powstaje Sekcja Ochrony Tatr TT, zrzeszająca grono najwybitniejszych działaczy ochrony przyrody I poł. XX w., którzy po 1918 r. tworzyli zręby państwowej ochrony przyrody;

1920 - 5. 09 odbywa się w Zakopanem pierwsza Konferencja w sprawie ochrony Tatr zwołana przez TPKOP;

1921 - Konstytucja w art. 99 przewiduje możliwość ograniczenia prawa własności dla wyższych celów publicznych, w tym ochrony zabytków przyrody;

1923 - nakładem PKOP ukazuje się praca prof. S. Sokołowskiego "Tatry jako park narodowy", gdzie po raz pierwszy zarysowano pełną koncepcję parku z podziałem na 3 strefy i obszarem 2 pierwszych stref prawie identycznym z obecnym terenem TPN, choć nadal bez wyznaczonej przez Sokołowskiego strefy III (Skalne Podhale), gdzie ograniczenia odpowiadały współczesnej otulinie;

1924 - podpisanie polsko-czechosłowackiego tzw. "Protokołu Krakowskiego" (albo "jaworzyńskiego"), w którym m. in. znalazło się m. in. stwierdzenie konieczności utworzenia pogranicznych parków narodowych. W protokole znajduje się też stwierdzenie o wysokiej szkodliwości ewentualnych kolei szczytowych w Tatrach właściwych.

1924 - umiera hr. W. Zamoyski przekazując cały swój majątek Narodowi polskiemu, w tym i "dobra zakopiańskie" w Tatrach z przeznaczeniem na park narodowy;

1925 - w Krakowie odbywa się konferencja uczonych z PAU i Czechosłowackiej Akademii Nauk, która ustala szczegóły i naukowe uzasadnienia powołania pogranicznych międzynarodowych parków w Tatrach, Pieninach i na Babiej Górze.

1929 - PTT wykupuje z rąk prywatnych liczne udziały w halach tatrzańskich z przeznaczeniem na utworzenie parku narodowego.

1930 - data umowna - początek "cywilizowania" Tatr zabudową rekreacyjną;

1932 - uchwała KERM w sprawie wykupu dóbr Uznańskich z przeznaczeniem na park narodowy.

1933 - wywiad Ministra RiRR w "IKC" o planach utworzenia międzynarodowego parku narodowego w Tatrach (50 tys. ha).

1933 - Pełnomocnikiem ds. Polsko-słowackiego TPN został mianowany prof. W. Goetel.

1934 - w marcu zostaje ujawniony plan budowy kolei linowej na Kasprowy Wierch - bez uzgodnienia inwestycji z PROP, której protesty post factum są ignorowane przez władze. Ruszają prace przygotowawcze (wycinka lasu i in.), czego nie przerywa wejście w życie ustawy o ochronie przyrody ani liczne protesty organizacji społecznych i osób. Spółka ds. budowy kolei zostaje zawiązana dopiero w następnym roku, gdy budowa już trwa.

1935 - nowa Konstytucja potwierdza treść art. 99 z konstytucji 1921;

1935 - rusza właściwa budowa kolejki, czemu towarzyszy niewybredna w środkach nagonka na ochroniarzy, a w szczególności na PROP i prof. W. Szafera, który w tym stanie rzeczy składa rezygnację z funkcji Delegata Ministra WRiOP ds. ochrony przyrody oraz przewodniczącego PROP, wraz z nim rezygnacje składa reszta członków PROP;

1936 - Minister WRiOP w porozumieniu z Ministrami: Rolnictwa i Komunikacji powołał (23. V) Komisję Organizacyjną Parku Narodowego Tatrzańskiego i przekonał PROP do ponownego objęcia funkcji obietnicą współpracy i nie podejmowania nowych inwestycji w Tatrach;

1936 - rozpoczęcie (X) budowy obserwatorium meteorologicznego na Kasprowym Wierchu - znów bez uzgodnienia z PROP.

1937 - na III posiedzeniu plenarnym Komisja Organizacyjnej Parku Narodowego Tatrzańskiego (23. IV) uchwaliła projekt rozp. powołującego ten park. - wręczony ministrowi WriOP przez PROP w dn. 14. 05. 1937 r. Projekt przekazany został przez to ministerstwo innym do uzgodnienia, ale dalsze działania wstrzymano. Natomiast Komisja ds. PNT musiała zakończyć swoją pracę, gdyż wykonała całość swoich zadań.

1937 - rozpoczęcie (VIII) budowy "ceprostrady" Morskie Oko - Szpiglasowa Przeł. (przejezdna motocyklem) bez uzgodnienia z PROP, co władze obiecywały (budowa na osobiste polecenie v-ministra komunikacji). Niezależnie od pominięcia PROP nastąpiło formalne złamanie prawa - wycinka chronionej już wtedy prawem kosodrzewiny. Powoduje to ostateczną rezygnację prof. W. Szafera z funkcji przew. PROP (X.1937). PROP, będący ustawowym organem, nie został ponownie powołany przez władze II RP;

1939 - ukazuje się (VI. 9) rozporządzenie Ministra Rolnictwa o utworzeniu jednostki organizacyjnej szczególnej pn. "Park Przyrody w Tatrach", ale tylko na terenie lasów państwowych;

1945 - początek rabunkowej eksploatacji Tatr: przepasanie pastwisk i wyniszczanie przez wypas lasów, kradzież drewna z lasów, masowa "turystyka", wyniszczająca przyrodę, etc.;

1947 - Min. Leśnictwa tworzy jednostkę adm. Lasów Państwowych "Park Tatrzański"; W protokole znajduje się też stwierdzenie o wysokiej szkodliwości ewentualnych kolei szczytowych w Tatrach właściwych.

1948 - Min. Leśnictwa tworzy pierwszy rezerwat ścisły w Tarach (w grn. części Dol. Kościeliskiej);

1948 - tzw. Wielki Redyk, czyli początek akcji wyprowadzania owiec poza Tatry w celu ich odciążenia (co najmniej 4-6-krotne przekroczenie liczby owiec dopuszczalnej z punktu widzenia bezpieczeństwa przyrody);

1954 - Rada Ministrów wydaje rozporządzenie o utworzeniu TPN;

1960 - Rada Państwa wydaje uchwałę w sprawie uregulowania spraw własnościowych w Tatrach.

Wróć: Tatrzański Park Narodowy