Zastąpiony przez Rozporządzenie Rady Ministrów z 1925 r.
Art. I. Twory przyrody żywej i martwej, zarówno poszczególne jak i ich grupy miejscowe, zbiorowiska, gatunki lub odmiany (a więc rośliny, zwierzęta, wszelkie ukształtowania skorupy ziemskiej, meteoryty oraz wykopaliska), a także całe przestrzenie ziemi z Ich florą, fauną i podłożem geologicznem, o ile zachowanie tych tworów i przestrzeni, bądź ze względu na piękne swoiste cechy krajobrazowe, bądź ze względów naukowych, bądź pamiątkowych, przez organy do tego powołane uznane zostanie za leżące w interesie publicznym, podlegać będą opiece państwa.
Art. II. Wszystkie organy administracji państwowej przy spełnianiu swoich właściwych zadań przestrzegać winny zasad ochrony przyrody. Ustalenie tych zasad, wskazanie przedmiotów ochronić się mających, tudzież sposobów ich ochrony, kontrola nad czynnościami ochronnemi i wogóle inicjatywa i kierownictwo w tej dziedzinie należeć będą do Ministerstwa W. R. i O. P., wspieranego przez podległe, specjalne, powołane ku temu organy. Zanim organy takie ostatecznie powołane zostaną, funkcje tego czynnika pomocniczego powierzone zostały mianowanej przez Ministerstwo W. R. i O. P. Komisji, której ustrój i funkcje określa niniejsze rozporządzenie.
Art. III. Komisja nosi miano "Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Składa się ona z 15 osób, mianowanych przez ministra W. R. i O. P., która to liczba na wniosek Rady powiększoną być może do 20. Na miejsce członków ustępujących mianowane będą w porozumieniu z Radą inne osoby. Rada ma prawo członków zaniedbujących swe obowiązki, uznać za ustępujących, co bliżej określi regulamin. Kadencja Rady trwa lat 6, licząc od początku roku 1920. O ileby jednak przedtem przez ustawę lub rozporządzenie postanowioną została definitywna organizacja ochrony przyrody, wedle której Rada miałaby być zastąpiona przez inny organ lub posiadać skład inny, zostanie taż Rada przez ministra W. R. i O. P. już przed upływem tego terminu rozwiązana. Oprócz członków mianowanych i reprezentanta Ministerstwa W. R. i O. P. wchodzą w skład Rady reprezentanci Ministerstwa Kultury i Sztuki, Spraw Wewnętrznych, Rolnictwa i Dóbr Państwowych, Robót publicznych, a w czasie trwania stanu wojennego, także reprezentant ministerstwa Wojny. Na pierwszem swem posiedzeniu Rada ukonstytuuje się, wybierając prezydjum, t. j. przewodniczącego, jego zastępcę i sekretarza. Prezydjum wzmocnione przez delegowanych do niego trzech asesorów, tworzy Wydział ściślejszy, który jest organem wykonawczym Rady i załatwia przy pomocy biura niecierpiące zwłoki sprawy bieżące. Siedzibą jego aż do odwołania jest Kraków.
Rada zwoływaną będzie przez Prezydjum w miarę potrzeby, przynajmniej jednak dwa razy do roku, a nadto na żądanie ministra W. R. i O. P., lub na żądanie 5 członków. Posiedzenia jej odbywać się będą w Krakowie lub innem miejscu; zresztą sposób funkcjonowania Prezydjum i Rady określi uchwalony przez Radę regulamin.
Członkowie Rady spełniają swoje funkcje bezpłatnie, należy im się tylko zwrot kosztów podróży i dyjety.
Koszta biura i wydatki z funkcjonowaniem Rady połączone pokrywane będą z budżetu Ministerstwa W. R. i O. P. (Sekcja Nauki i Szkół wyższ.).
Art. IV. Na zaproszenie prezydjum mogą brać udział w posiedzeniach Rady, jako interesowani lub jako rzeczoznawcy, również osoby do Rady nienależące, w szczególności także reprezentanci w poprzednim artykule niewymienionych Ministerstw. Ministerstwa te mają prawo z własnej inicjatywy wysyłać przedstawicieli na posiedzenia Rady.
Ponieważ tak przy ochronie krajobrazu jak i przy ochronie wykopalisk zadania Rady spotykają się z zadaniami Komisji ochrony sztuki i Komisji archeologicznej, pożądanem jest przeto, utrzymywanie stałych stosunków z temi Komisjami i udział Ich reprezentantów w posiedzeniach Rady. W szczególności co do wykopalisk, zależy od ich charakteru, czy podlegać one winny Radzie Ochrony przyrody, czy Komisji archeologicznej. W danym wypadku ta organizacja winna przedsięwziąć doraźne zabezpieczenie wykopaliska, która o niem pierwsza dostała wiadomość, równocześnie jednak winna uwiadomić o znalezieniu wykopaliska drugą organizację. O współkompetencji lub jej podziale dla dalszych czynności rozstrzygnie umowa między temi organizacjami.
Art. V. Państwowa Rada Ochrony Przyrody ma spełniać następujące zadania:
1. Wspierać doradą Ministerstwo W. R. i O. P. w sprawach ochrony przyrody dotyczących a w szczególności:
a. wypracować projekty ustaw i rozporządzeń dotyczących ochrony przyrody, a w pierwszym rzędzie wypracować projekt ustawy podstawowej organizującej ochronę przyrody w Polsce.
b. Czuwać wraz z niem nad tem, aby akty ustawodawcze i rozporządzenia rządowe liczyły się z interesami ochrony przyrody i przedkładać w tym względzie opinie i wnioski.
c. Przygotowywać preliminarz budżetu Ministerstwa W. R. i O P. w gałęzi ochrony przyrody.
2. Wykonywać ochronę przyrody przez:
a. Wyszukiwanie tych tworów przyrody i okolic, które na ochronę zasługują.
b. Obmyślanie i wypracowywanie sposobów ich zabezpieczenia,
c. Prowadzenie inwentarza tworów przyrody, okolic i zabytków chronionych.
d. Czuwanie nad stanem przedmiotów chronionych i nad skutecznością ich zabezpieczenia.
e. Czuwanie nad skutecznością ustaw ochronnych i sprawnością ich stosowania. t. W szczególności co do wykopalisk, przeprowadzenie ich wydobycia lub przekazywanie tegoż wydobycia instytucjom naukowym, a co do wykopalisk wydobytych oddanie ich na własność lub w depozyt, za zgodą Ministerstwa, takimże instytucjom i muzeom (z uwzględnieniem art. IV ustępu 2-go).
3. Przygotowywać i wprowadzać w życie prowincjonalne organizacje ochrony przyrody.
4. Szerzyć propagandę idei ochrony przyrody, rozpowszechniać słowem i pismem znajomość jej zadań i sposobów.
Art. VI. Co do czynności ochronnych, o których mowa w art. V. pod l. 3., to przystosowywać się one muszą do okoliczności i istniejących ustaw; w miarę rozwoju ustawodawstwa ochronnego ono dawać będzie Radzie nowe i skuteczniejsze sposoby działania. Wogóle jednak przebieg czynności ochronnych będzie następujący:
a. Po zbadaniu i zakwalifikowaniu danego przedmiotu do ochrony następuje jego wpisanie na listę przedmiotów do ochrony zakwalifikowanych, która to lista nie bywa publikowana. Na przedmioty tu wpisane należy dawać baczenie, aby zniszczeniu nie uległy i w tym celu poruczyć je uwadze Kuratorjów lub Delegatów, a także w danym razie władz administracyjnych, aby środkami im przysługującymi, jak np. przy nadawaniu koncesji, wykonywaniu policji, sprawowaniu nadzoru nad gospodarka gminną, nadzoru leśnego, drogowego, wodnego itp. starały się niszczeniu lub szkodzeniu tych przedmiotów zapobiedz. Jeżeli przedmioty takie znajdują się na obszarze dóbr państwowych, należy odnieść się z takiem przedstawieniem bezpośrednio do ich zarządów, jeśli są własnością gminną do zwierzchności gminnej, a także do władz gospodarkę gminną nadzorujących.
b. Należy starać się ten czas przejściowy ochrony ile możności skrócić, przez pozyskanie jak najrychlej tytułu prawnego do wykonywania ochrony, a przeto wykluczenie wszelkich działań dla przedmiotu chronionego szkodliwych. Ten tytuł prawny uzyska się, o ile chodzi o dobra państwowe, przez zarządzenie władzy zwierzchniej (więc Ministerstwa rolnictwa i dóbr państwowych, lub innych Ministerstw) nakazujących ochronę, o ile chodzi o dobra gminne przez podobne zarządzenie kompetentnych czynników gminnych, o ile chodzi o własność prywatną, przez umowę. Przy umowie takiej należy starać się przedewszystkiem o zgodę właściciela i użytkowcy na zachowanie i chronienie danego przedmiotu własnem staraniem i własnym kosztem, w dalszym rzędzie o takież ograniczenie użytkowania, względnie zobowiązanie do ochrony za wynagrodzeniem. Jeżeli i tego nie można uzyskać, można wziąć przestrzeń chronić się mającą w dzierżawę lub też wykupić. W ostatecznym tylko razie należy czynić to na koszt państwa, przyczem o ile chodzi o znaczniejsze lub stałe (np. czynszem dzierżawnym) obciążenie budżetu, należy pozyskać przyzwolenie Ministerstwa W R. i O. P. Z reguły należy się starać, aby tego rodzaju wydatki przyjęły na siebie gminy, instytucje lub stowarzyszenia. W tym wypadku one też wezmą na siebie ochronę, a czynność Rady będzie tylko nadzorczą.
c. Przedmioty, co do których pozyskano tytuł prawny do ochrony, wpisane będą do "Inwentarza przedmiotów chronionych". - Inwentarz główny prowadzony i przechowywany jest przez Radę. Kuratorje utrzymują inwentarze prowincjonalne (Art. VII) Inwentarz bywa periodycznie ogłaszany w organie Rady. Władzom administracyjnym powiatowym dostarczy Rada wyciągów z inwentarza, odnoszących się do ich okręgów. Rada może co do przedmiotów chronionych zarządzić adnotację w księgach publicznych.
d. Władze administracyjne powiatowe obowiązane są czuwać nad nietykalnością przedmiotów chronionych. Bezpośredni nadzór poruczony będzie przez nie zarządom gminnym, żandarmerji, urzędom leśnym, inspektorom rybackim itp. Delegaci mianowani przez Radę będą kontrolować skuteczność sposobów ochrony i stan przedmiotów chronionych, czynić w tym względzie przedstawienia władzom administracyjnym, a o wyniku swych spostrzeżeń donosić Radzie. Taksamo winni oni zwracać uwagę na sposób wykonywania istniejących ustaw ochronnych, o brakach zawiadamiać władzę administracyjną, donosić o nich Radzie, czynić propozycje co do sposobów ich usunięcia. O ile bezpośrednia interwencja Rady u władz administracyjnych powiatowych pozostanie bez skutku, Rada odniesie się do władz wyższych.
Art. VII. Organizacja prowincjonalna, o której mowa w Art. V pod l. 3, polega na utworzeniu w miastach uniwersyteckich "Kuratorjów ochrony przyrody", między które podzielone będzie terytorjum Rzeczypospolitej. Kuratorja te tworzone będą stopniowo, w miarę uznania Rady. Członkowie Kuratorjów mianowani będą przez Radę. Zakres działania Kuratorjum zarówno terytorialny jak i rzeczowy, jego skład i organizacja, określone będą regulaminowo przez Radę. Rada, zwłaszcza tam gdzie niema jeszcze Kuratorjów, mianować może delegatów, którym powierza pewne funkcje ochrony przyrody na przydzielonym im obszarze. Również powoływać może Korespondentów, którzy na przydzielonym sobie obszarze wyszukiwać będą przedmioty godne ochrony i udzielać Radzie swoich spostrzeżeń. Rada nawiąże stosunki ze stowarzyszeniami dla ochrony przyrody założonemi, lub zajmującemi się jednym z jej działów (np. ochrona ptaków, towarzystwa miłośników drzew), albo zajmującemi się nią obok innych celów (np. stowarzyszenia przyrodnicze, krajoznawcze, upiększania okolic, turystyczne, itp.) będzie inicjować nowe tego rodzaju stowarzyszenia i nakłaniać istniejące o pokrewnych zadaniach do przyjęcia w statuty swoje także zadań ochrony przyrody. Zarządom tych stowarzyszeń powierzone mogą być delegacje.
Art. VIII. W wykonywaniu zadań w Art. V pod l. 4 wskazanych Rada między innemi wydawać będzie czasopismo poświecone ochronie przyrody, które zawierać będzie, jako organ Rady i Ministerstwa W. R. i O. P., część urzędową, tudzież część nieurzędową. W części urzędowej ogłaszane będą ustawy i rozporządzenia ochrony przyrody dotyczące, wykazy przedmiotów wziętych pod ochronę, sprawozdania Komisji itp. Część nieurzędowa zawierać będzie rozprawy z dziedziny ochrony przyrody, informacje, sprawozdania stowarzyszeń, wiadomości bieżące, bibliografię itp.
Inwentarz przedmiotów chronionych ogłoszony w czasopiśmie Rady ma autentyczną moc urzędową i nie będzie już ogłaszany w Monitorze państwowym, który poda tylko wiadomość o ogłoszeniu danych numerów inwentarza w danym numerze czasopisma.
__________________________________________
Projekt rozporządzenia dla Rady Ministrów, opracowany przez Tymczasową Państwową Komisję Ochrony Przyrody powołaną do życia przez Ministerstwo W. R. i O. P. Ostatecznie został zatwierdzony i ogłoszony w 1925 r., ale w zmienionej formie. (tekst za: Ochrona Przyrody. 1920. R. 1: 78-81). Jakkolwiek nie miał formalnego charakteru, był podstawą działalności TPKOP (PKOP) do 1925 r.
początek dokumentu; chronologiczny spis aktów prawnych