Veratrum lobelianum Bernh.

Rodzina liliowate - Liliaceae,

gatunek objęty ochroną ścisłą

Morfologia

Roślina do 1,5 m wysokości, z mocną łodygą, gęsto, skrętolegle ulistnioną. Liście duże, w zarysie szerokoeliptyczne lub jajowate do lancetowatych, o wyraźnych równoległych nerwach, mocno podłużnie fałdowane.

Drobne kwiaty, tworzą duży wiechowaty kwiatostan, z krótkimi gałązkami gęstokwiatowymi. Przysadki zwykle znacznie dłuższe od szypułek. Działki okwiatu z obu stron barwy zielonawożółtawej.

Rozmieszczenie ogólne

Rośnie w górach środkowej i południowej Europy. Ponadto spotykany na Kaukazie i w Ałtaju, na wschodzie po Japonię.

Rozmieszczenie w Polsce

Pospolity w pasmach górskich, gdzie rośnie od podnóży po piętro halne. W Sudetach występuje po 1500 m, w Karpatach aż po 2000 m n.p.m. (Błyszcz w Tatrach). Ponadto pojawia się na rozproszonych stanowiskach w południowej Polsce.

Stwierdzony w parkach narodowych: 

Siedliska

Nad potokami, lasy, zarośla kosówki, łąki i hale. Występuje na różnych typach gleb od rędzin, gleb brunatnych, bielic po rankery. Gleby te charakteryzują się szerokim zakresem pH od 3,9 do 7,8, są głębokie, wilgotne lub mokre.

Fitocenozy

Gatunek charakterystyczny dla wysokogórskich ziołorośli i traworośli należących do klasy Betulo-Adenostyletea, a lokalnie tworzy zespół Poo-Veratretum lobeliani.

Występuje też w bliźniczyskach (rząd Nardetalia). Na niżu wchodzi w skład lasów łęgowych (związek Alno-Padion) oraz wilgotniejszych grądów.

Biologia

Bylina. Okres kwitnienia trwa od czerwca do sierpnia. Kwiaty przedprątne zapylają głównie muchówki i motyle. Jest rośliną leczniczą i trującą.

Wielkość populacji

Populacje składają się zwykle od kilkunastu do kilkudziesięciu osobników, często tworzących skupiska.

Zagrożenie

Główne źródło zagrożenia może stanowić nadmierne pozyskiwanie rośliny dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego. Szczególnie zagrożone są stanowiskana niżu.

Ochrona

Gatunek objęty ścisłą ochroną. Wiele stanowisk dodatkowo podlega ochronie, gdyż występują na terenach obszarów chronionych.

Ważniejsze piśmiennictwo

• Bróż E., Przemyski A. 1988. Gatunki ciemięrzyc Veratrum L. sp., rosnące w Polsce, stopień ich zagrożenia i stan ochrony. Chroń. Przyr. Ojcz. 44, 6: 24-39.
• Fijałkowski D., Topolska G. 1981. Ciemiężyce (Veratrum L.) na Lubelszczyźnie. Folia Soc. Scient. Lublin., Biol. 23, 1: 13-20.
• Gawłowska J., Janeczko Z., Przeniosło I., Szpakowska M. 1987. Stanowisko ciemiężycy zielonej Veratrum lobelianum i lilii złotogłów Lilium martagon w granicach Krakowa. Chroń. Przyr. Ojcz. 43, 4: 57-60.
• Król S. 1969. Nowe stanowisko ciemiężycy zielonej w północnym okręgu Wyżyny Śląskiej. Chroń. Przyr. Ojcz. 25, 1: 53-54.
• Ludera F. 1976. O ciemiężycy zielonej Veratrum lobelianum w Polsce. Chroń. Przyr. Ojcz. 32, 6: 59-61.
• Mowszowicz J. 1969. Naturalne stanowiska ciemiężycy zielonej na pograniczu powiatów radomszczańskiego i częstochowskiego. Chroń. Przyr. Ojcz. 25, 1: 52-53.
• Żarnowiec J., Rajba M. 1986. Godne ochrony stanowisko ciemiężycy zielonejVeratrum lobelianum w Kotlinie Oświęcimskiej. Chroń. Przyr. Ojcz. 42, 1: 65-69.

Zobacz także

• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej roślin z 1995 r. oraz jego nowelizacja

Opracowanie

• prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
• prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>