Wprowadzenie

Ustalenie dotychczasowych strat we florze i faunie oraz ocena zagrożenia gatunków w skali zarówno świata, jak i poszczególnych krajów, stały się dziś jednym z najpilniejszych zadań. Rozumiejąc wagę tego problemu IUCN podjęła starania w celu sporządzenia takich bilansów, które nazwano "czerwonymi listami" i "czerwonymi księgami" i początkowo były tylko zestawieniami o charakterze światowym. Z czasem także w większości państw Europy, w tym również w Polsce, opracowano już "czerwone listy" i "czerwone księgi" rzadkich i ginących gatunków roślin i zwierząt.

Ogólnokrajowe "czerwone listy" i "czerwone księgi", a tym bardziej ponadkrajowe, nie dają jednak wglądu w regionalny i lokalny obraz zjawiska wymierania i zagrożenia flory. Wypełnieniu tej luki służą publikowane w wielu krajach regionalne i lokalne "czerwone listy". Stanowią one ważny element strategii ochrony przyrody w skali regionalnej lub lokalnej. Są istotną podstawą dla konstruowania planów przestrzennego zagospodarowania i opracowania optymalnej sieci obszarów chronionych oraz dla podejmowania praktycznych zabiegów i działań ochroniarskich w terenie.

Liczba taksonów wpisanych na "czerwoną listę" czy do "czerwonej księgi" nie ma charakteru stałego, podobnie jak nie ma stałego charakteru kategoria zagrożenia. Zwykle tendencja jest niekorzystna i wzrasta liczba gatunków zagrożonych oraz pogarsza się ich sytuacja, jednak są też możliwe sytuacje odwrotne. Przy czym najbardziej spektakularne przykłady wyprowadzenia gatunku z zagrożenia dotyczą fauny - żubra Bison bonasus, a ostatnio też - bobra europejskiego Castor fiber, wydry Lutra lutra, czy kormorana Phalacrocorax carbo. Wśród roślin przykładem uratowania gatunku od zagłady jest warzucha polska Cochlearia polonica.

(HP-M)

Czerwone Księgi

Są to specjalne wydawnictwa książkowe, zawierające rejestr i opis statusu gatunków zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem w skali globalnej bądź regionalnej. Czerwone księgi powstały z inicjatywy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (dziś Światowa Unia Ochrony Przyrody, IUCN / WCU), w obrębie której istnieje stała Komisja Zagrożonych Gatunków (Species Survival Commission, SSC) zajmująca się oceną zagrożeń taksonów i przygotowywaniem tych ksiąg. Pierwsze tomy światowej czerwonej księgi (ang. IUCN Red Data Book) poświęcone były ssakom i ptakom, a wydane zostały jako osobne tomy w formie skoroszytowej w połowie lat 60, w Lozannie (Szwajcaria). Później pojawiały się nowe edycje światowej czerwonej księgi dotyczące innych grup systematycznych, a także jej regionalne i krajowe odpowiedniki. Na użytek czerwonych ksiąg Światowa Unia Ochrony Przyrody wprowadziła kilka kategorii (stopni) zagrożenia.

Pierwsze wydania światowej czerwonej księgi zawierały różnego koloru kartki, na które wpisywano gatunki o różnym stopniu zagrożenia. Na kartkach czerwonych umieszczano gatunki skrajnie zagrożone i od ich koloru, oznaczającego największe zagrożenie, przyjęto nazwę dla całej Księgi. Z czasem ukazały się tomy w normalnej formie książkowej, poświęcone również gadom, płazom i innym grupom organizmów ujmowanych w skali świata, kontynentów lub regionów (np. Red Data Book of the Baltic Region, 1993). Pojawiły się także krajowe edycje czerwonych ksiąg. W 1992 r. ukazała się Polska Czerwona Księga Zwierząt, a rok później - Polska Czerwona Księga Roślin. W 2001 r. ukazał się I tom wydania drugiego Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt, zmienionego i uaktualnionego, obejmującego tylko kręgowce oraz nowe wydanie Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Formę uproszczoną tego typu ksiąg, jakkolwiek szerzej rozpatrującą zagrożenie poszczególnych grup taksonomicznych, reprezentują tzw. czerwone listy.

(ZG)

Czerwone Listy

Są formą ewidencji rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, polegającą na wyszczególnieniu nazw taksonów z podaniem ich kategorii zagrożeń i ewentualnie innych zwięzłych informacji o ich statusie. Czerwone listy kierują się zwykle tymi samymi kryteriami klasyfikacji gatunków pod względem zagrożenia, co czerwone księgi, zwykle jednak uwzględniają szerszy wachlarz kategorii i przypadków zagrożeń w sferze niższego ryzyka (Lower Risk). Pierwsze czerwone listy ukazały się w drugiej połowie lat 70. w krajach niemiecko języcznych (niem. Roten Listen), ostatnio listy takie wydaje IUCN/WCU (np. 1996 IUCN Red List of Threatened Animals).

Pierwszą polską "czerwoną listą" stanowiącą samodzielną publikację była "Lista roślin wymierających i zagrożonych w Polsce"(1986), wznowiona jako wyd. zaktualizowane w 1992 r. W tym samym roku wydano też Czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Wydanie polskich ''czerwonych list'' roślin poprzedziło opublikowanie w 1981 r. ''Wykazu gatunków rzadkich i zagrożonych flory polskiej'', zaś w przypadku ''czerwonych list'' i ''czerwonych ksiąg'' zwierząt opracowanie analityczne ''Stan fauny kręgowców i wybranych bezkręgowców Polski - wykaz gatunków, ich występowanie, zagrożenie i status ochronny'' opublikowany został w ''Studia Naturae'' w 1980 roku.

(ZG)

Kategorie zagrożeń wg IUCN

Dla uporządkowania problematyki zagrożonych gatunków IUCN wprowadziła kategoryzację zagrożenia, w tym 5 kategorii podstawowych: E- gatunek skrajnie zagrożony (ang. endangered), V - umiarkowanie zagrożony, czyli narażony (ang. vulnerable), R - rzadki (ang. rare), O - wydobyte z zagrożenia (ang. out of danger), - o bliżej nieustalonym zagrożeniu, ale należący do jednej z poprzednich kategorii (ang. indeterminate).

Ostatnio klasyfikację tę poddano weryfikacji wprowadzając następujące kategorie w grupie gatunków zagrożonych (ang. threatened): CR - krytycznie zagrożone (Critically Endangered), - zagrożone (Endangered) i VU - narażone (Vulnerable). Wyróżnia się też grupę LR - gatunków niższego ryzyka (Lower Risk) oraz EX - gatunki wymarłe (Extinct).

Ponieważ w opisach gatunków funkcjonują oba rodzaje klasyfikacji (w czasie gdy zakończono niniejsze opracowanie (płyta CD) nie wydano jeszcze nowelizacji Polskich Czerwonych Ksiąg Bezkręgowców, Roślin ani nowych Czerwonych List), zaprezentowane zostały tu oba systemy, zresztą nieco różniące się od używanych przez IUCN.

Kategorie zagrożeń używane w polskich publikacjach

• w pierwszych czerwonych księgach i listach roślin i zwierząt
• w najnowszych wydaniach polskich czerwonych ksiąg roślin i zwierząt

Pierwsze polskie czerwone księgi i listy zwierząt

Polska Czerwona Księga Zwierząt (1992) oraz Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce z 1992 r. (kręgowce, bezkręgowce i gąbki), używały klasyfikacji za IUCN 1978, 1983, wprowadzając dodatkową kategorię ExP:

Ex - Wymarłe. Całkowicie wymarłe, które miały na obszarze Polski swe ostatnie na świecie ostoje.

ExP - Zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce. Gatunki występujące w Polsce w ostatnich 4 stuleciach, których obecność w ostatnim półwieczu już tu nie potwierdzono, mimo ponownych poszukiwań.

E - Wymierające. Gatunki skrajnie zagrożone wymarciem, których przeżycie w Polsce jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia.

V - Narażone. Gatunki stopniowo zanikające, które zapewne przesuną się w najbliższej przyszłości do kategorii wymierających i silnie zagrożonych (E), jeśli nadal będą działać czynniki powodujące ich regres.

R - Rzadkie. Gatunki o ograniczonych zasięgach geograficznych i występujące w małych populacjach, lub też występujące na rozległym obszarze, ale w dużym rozproszeniu.

O - Wyprowadzone z zagrożenia. Gatunki, które niegdyś znajdowały się w kraju u kresu egzystencji (E) lub były wyraźnie narażone na wyginięcie (V), ostatnio jednak - dzięki zabiegom ochronnym lub bliżej nieznanym czynnikom - odbudowały swe populacje do stanu względnego bezpieczeństwa.

I - O Nieokreślonym zagrożeniu. Gatunki, o których wiadomo tylko, że są w kraju zanikłe (EXP), wymierające (E), narażone (V) lub rzadkie (R), a więc w bliżej nieokreślonym stopniu zagrożone, lecz brak dostatecznej informacji, aby zaliczyć je do jednej z tych kategorii, a równocześnie wiadomo, że maleje liczba ich stanowisk lub wielkość populacji.

W nowym wydaniu PCKZ (2000) wprowadzono zmiany w tej klasyfikacji.

Polskie czerwone księgi i listy roślin (1992-93)

Lista Roślin Zagrożonych w Polsce z 1992 r. (glony, śluzowce, grzyby wielkoowocnikowe, porosty, wątrobowce, mchy, rośliny naczyniowe) oraz Polska Czerwona Księga Roślin (1993) używają tych samych kategorii zagrożenia i ich definicji dla kat. Ex, E, V, R, I, które są używane przez "Czerwoną księgę" i "Czerwona listę" zwierząt z 1992 r. Różnice są niewielkie - w opracowaniach roślin nie używa się kategorii O, natomiast gatunki niezagrożone określa się jako: nt. Natomiast w wydaniu PCKR z 2001 r. wprowadzono zmiany, wynikające z nowelizacji kategorii przez IUCN.

Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce. (2001)

używa klasyfikacji opartej o ostatnią nowelizację IUCN, jednak rozbudowaną w związku z potrzebami lokalnej specyfiki:

 Ex - Całkowicie wymarłe (Extinct). Gatunki, które na obszarze Polski utrzymały się najdłużej i miały tu swe ostatnie (tur) lub jedne z ostatnich ostoi na świecie (tarpan). Kategoria identyczna z użytą w edycji z 1992 r.

ExP - Zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (Extinct in Poland). Gatunki, których występowania w Polsce nie potwierdzono w ciągu ostatniego półwiecza lub które były notowane jeszcze później, ale nie ma wątpliwości, że co najmniej 10 lat temu wygasły ich ostatnie stanowiska i wyginęły ostatnie rozmnażające się osobniki (np. drop). Kategoria ta nie uwzględnia prób hodowli tych gatunków w ogrodach zoologicznych i innych krajowych placówkach, które nie działają w ramach programów restytucyjnych. Kategoria identyczna z użytą w edycji z 1992 r.

CR- Skrajnie zagrożone (Critically Endangered). Gatunki, których liczebność w stanie dzikim zmalała w kraju do poziomu krytycznego, czyli rzędu wielkości od jednostek do setek osobników. Do tej kategorii zalicza się też gatunki, których tempo zanikania populacji (liczby osobników lub zasiedlanego areału) odpowiada kryteriom ustalonym dla takich sytuacji przez IUCN. Ich uratowanie bez działań z zakresu ochrony czynnej oraz likwidacji przyczyn wymierania jest raczej nierealne (np. kraska, wąż Eskulapa).

EN - Bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone (Endangered). Gatunki zagrożone wyginięciem w kraju ze względu na mało liczną populację (na poziomie lub poniżej minimalnej do przeżycia), porozrywany zasięg i szybkie tempo zanikania populacji lub kurczenia się zasiedlanego przez nią areału. Gatunki (taksony) zaliczone do tej kategorii rychło znajdą się w kat. CR, jeśli nie zmniejszy się presja czynników powodujących zanikanie gatunku (np. suseł perełkowany, strzebla błotna).

VU - Wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie (Vulnerable). Gatunki zagrożone przez spadek populacji, kurczenie się siedlisk lub nadmierną eksploatację, choć zjawiska te zachodzą wolniej, niż w przypadku kat. CR i EN. Szanse przetrwania takich gatunków zależą od usunięcia przyczyn kurczenia się populacji i jeśli to nie nastąpi, nawet dość liczne jeszcze gatunki zanikną (np. sowa błotna, wodniczka, gniewosz).

NT - Niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia (Near Threatened). Gatunki nie kwalifikujące się jeszcze do uznania za bezpośrednio zagrożone, jednak wykazujące zmniejszanie się populacji i wymagające specjalnego nadzoru. W przypadku wzrostu lub utrzymania się na obecnym poziomie presji niekorzystnych czynników gatunki te mogą znaleźć się w kategorii VU (np. ryś, podróżniczek). Dla tego typu gatunków wprowadzono w Bałtyckiej Czerwonej Księdze kategorię "care demanding".

LC - O nieokreślonym zagrożeniu (Laest Concern). Gatunki, których populacje w kraju na razie nie są w regresie i nie należą do zbyt rzadkich, a nawet lokalnie wykazują wzrost ilościowy, jednak spełniają co najmniej jeden z warunków: 1. sytuacja gatunku poza Polską jest niejasna lub jest on zagrożony i np. znajduje się w Europejskiej Czerwonej Księdze; 2. populacje krajowe należą do brzeżnych lub wyspowych, ale poza Polską gatunek należy do stabilnych; 3. w Polsce znajdują się centra występowania danego gatunku o łącznej liczebności co najmniej 10% całego, znanego stanu liczebnego; 4. gatunek jest endemitem, reliktem lub taksonem unikalnym; 5. gatunek jest objęty międzynarodowymi konwencjami lub programami ochronnymi. Przykładami tej kategorii jest np. mroczek posrebrzany i, występujący śladowo morświn oraz stosunkowo liczne: traszka karpacka i orlik krzykliwy.

(ZG)

Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. (2001)

stosuje klasyfikację opartą również o ostatnią nowelizację IUCN, jednak różniącą się nieznacznie pod względem zakresu niektórych kategorii. Do kategorii EX zaliczono gatunki całkowicie wymarłe w Polsce (np. koślaczek stożkowaty). Kategoria EW (extinct in the wild) obejmuje gatunki wymarłe na stanowiskach naturalnych, lecz zachowane w uprawie - najczęściej w ogrodach botanicznych (np. nerecznica Villara). Kategorie CR, EN i VU są analogiczne jak w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Do kategorii LR (lower risk) zaklasyfikowano gatunki o niższym ryzyku wyginięcia (np. zarzyczka górska), a do kategorii DD (data deficient) gatunki, których stopień zagrożenia jest trudny do określenia ze względu na brak dostatecznych informacji (np. wiechlina szlachetna).

Przykłady "czerwonych list" oraz "czerwonych ksiąg"

• Krajowe "czerwone księgi"
• Krajowe "czerwone listy"
• Regionalne "czerwone listy"
• Ponadkrajowe "czerwone listy"

Krajowe "czerwone księgi":

• Zarzycki K., Kaźmierczakowa R. (red.). 1993. Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. PAN, Kraków, s. 310.
• Čerovský J. et al. (red.). 1999. Červená kniha ohrozených a vzácnýchdruhov rastlín a živočichov SR a ČR. Wyd. Príroda, Bratislava, s. 456.
• Tachtad'jan A. L. (red.). 1975. Krasnaja Kniga. Dikorastuscijevidy flory SSSR nuzdajusciesja v ochranie. Izd. Nauka, Leningrad, s. 203.
• Velčev V. (red.). 1986. Červenaja kniga no Balgarija. Wyd. BAN, Sofia, s. 448.

wróć do: "Czerwone Księgi"

Krajowe "czerwone listy":

• Baruš V., Donát P., Trpak P., Zavázal V., Zima J. 1988. Red data list of vertebrates of Czechoslovakia. Academia, Praha, s. 36.
• Gepp J. (red.). 1983. Rote Listen gefährdeter Tiere Österreichs. Bundesminist. Gesundhet u. Umweltschutz, Wien, s. 242.
• Głowaciński Z. (red.). 1992. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zakład Ochrony Przyrody PAN, Kraków, s. 120.
• Głowaciński Z. (red.). 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Polska Akademia Nauk Instytut Ochrony Przyrody, Kraków, s. 155. + Suplement, s. 74 + CD ROM.
• Jasiewicz A. 1981. Wykaz gatunków rzadkich i zagrożonych flory polskiej. Fragm. Flor. et Geobot. 27(3): 401-414.
• Zarzycki K., Wojewoda W. (red.). 1986. Lista roślin wymierających i zagrożonych w Polsce. PWN, Warszawa, s. 128.
• Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z. (red.). 1992. Lista roślin zagrożonych w Polsce. Wyd. II. IB PAN, Kraków, s. 98.
• Blab J., Nowak E., Trautmann W., Sukopp H. 1977. Rote liste der gefährdeten Tiere und Pflanzen in der Bundesrepublik Deutschland. Naturschutz Aktuell, Kilda Verl. Greven: 1-67.
• Delvosalle L., Demaret F., Lambinon J., LawalréeA. 1969. Plantes rares, disparues ou menacées de disparition en Belgique: L’appauvrissementdela flore indigéne. Minist. Agric. Serv. Réserves Nat. Domaniales Conserv. Nat. Trav. 4: 1-129.
• Holub J., Procházka F. 2000. Red List of Vascularplants of the Czech Republic - 2000. Preslia, Praha, 72:187-230.
• Landolt E., Fuchs H. -P., Heitz C., Sutter R. 1982. Bericht über die gefährdeten und seltenen Gefäßpflanzenarten der Schweiz ("RoteListe"). Ber. Geobot. Inst. ETH, 49: 195-218.
• Maglocký Š. 1983. Zoznam vyhynutych, endemickycha ohrozenych taxonov vyssich rastlin flory Slovenska. Biologia (Bratislava), 38: 825-852.
• Maglocký Š., Feráková V. 1993. Red list of fernand flowering plants (Pteridophyta and Spermatophyta) of the floraof Slovakia (the second draft). Biológia, Bratislava, 48: 361-385.
• Niklfeld H. 1986. Rote Listengefährdeter Pflanzen Österreichs. Grüne Reihe des Bundesministerium für Gesundheitund Umweltschutz, 5: 1-207.
• Rassi P., Väisänen R. (eds). 1987. Threatened animals and plants in Finland. [Committee for Conseration of Threatened Animals and Plants in Finland], Helsinki, p.82.
• Niklfeld H. 1986. Rote Listen gefährdeter Pflanzen Österreichs. Grüne Reihe des Bun-desministerium für Gesundheit und Umweltschutz, 5: 1-207.
• Rauschert S., Benkert D., Hempel W., Jeschke L. 1978. Liste der in der Deutschen Demokratischen Republik erloschenen und gefährdetenFarn - und Blütenpflanzen. Kulturbund der DDR Berlin: 1-56.
• Sukopp H. 1974. "Rote Liste" der in der Bundesrepublik Deutschland gefährdeten Arten von Farn- und Blütenpflanzen (1. Fassung). Naturu. Lanschaft, 49(12): 315-322.

wróć do: "Czerwone Listy"

Regionalne "czerwone listy":

• Bernacki L., Nowak T., Urbisz A., Urbisz A., Tokarska-Guzik B. 2000. Rośliny chronione, zagrożone i rzadkie we florze województwa śląskiego. Acta Biol. Silesiana, 35(52): 78-107.
• Bróż E. 1990. Lista wymierających i zagrożonych roślin naczyniowych Krainy Świętokrzyskiej. Roczn. Świętokrz., 17: 97-104.
• Czylok A., Parusel J. B., Kuliński W. (red.). 1996. 2. Czerwona lista kręgowców Górnego Śląska. Raporty Opinie,1: 41-58.
• Jakubowska-Gabara J., Kucharski L. 1999. Ginące i zagrożone gatunki flory naczyniowej zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych Polski Środkowej. (Endangeredand threatened vascular plants in natural and seminatural communities in Central Poland). Fragm. Flor. Geobot. Ser. Polonica, 6: 55-74.
• Kucharczyk M., Wójciak J. 1995. Ginące i zagrożone gatunki roślin naczyniowych Wyżyny Lubelskiej, Roztocza, Wołynia Zachodniego i Polesia Lubelskiego. Ochr. Przyr. 52:33-46.
• Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. 1992. Contemporarythreat to the vascular flora of the Polish Carpathians (S. Poland). Veröff. Geobot. Inst. ETH, Stiftung Rübel, Zürich, 107: 151-162.
• Parusel J. B., Wika S., Bula R. (red.). 1996. Czerwona lista roślin naczyniowych Górnego Śląska. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Raporty Opinie, 1: 8-42.
• Warcholińska E., U. 1986/87. Lista zagrożonych gatunków segetalnych środkowej Polski. Fragm. Flor. et Geobot. 31(1-2): 225-231.
• Zając M., Zając A. 1998. Czerwona lista roślin naczyniowych byłego województwa krakowskiego. (The red list of vascular plants of the former Kraków Province). Ochr. Przyr. 55: 25-35.
• Żukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagrożonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Red. W. Żukowski, B. Jackowski. Prace Zakł. Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu, 3: 9-96.
• Benkert D. 1978. Liste der in den brandenburgischen Bezirken erloschenen und gefährdeten Moose, Farn- und Blütenpflanzen. Naturschutzarbeitin Berlin und Brandenburg, 14, 2/3: 34-80.
• Fukarek F. 1985. Rote Liste der verschwundenen undgefährdeten höheren Pflanzen von Mecklenburg. 3. Fassung. Botanischer Rundbrieff. D. Bez. Neubrandenburg, 16: 1-72.
• Haeupler H., Montag A., Wöldecke 1976. Verscholleneund gefährdete Pflanzenarten in Niedersachsen ("Rote Liste" Gefäßpflanzen, Stand1. 10. 1974). Ms. 2. Fassung vom 1. 5. 1976. In: 30 Jahre Naturschutz und Landschsftspflegein Niedersachsen.
• Zimmermann A., Kniely G. 1980. Liste verschollener undgefährdeter Farn - und Blütenpflanzen für die Steiermark. Mitt. Inst. Umweltwiss. Naturschutz (Graz), 3: 3-29.

Ponadkrajowe "czerwone listy":

• Baillie J., Groombridge B. (eds). 1996. IUCN Red List of Threatened Animals. IUCN/WEN, Gland.
• Council of Europe. List of rare, threatened and endemic plants in Europe. 1977. Nature and Environment Series: 1-250.
• Council of Europe. List of rare, threatened and endemic plants in Europe. 1983. 2nd ed. Nature and Environment Series No. 27. Strasbourg.
• Europejska czerwona lista zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem w skali światowej. [1994]. Agencja Informacyjna GEA, Warszawa, seria: ''Konwencje międzynarodowe i uchwały organizacji międzynarodowych'' z. 3.
• Ingelög T., Andersson R., Tjernberg M. 1993. RedData Book of the Baltic Region. Part 1. List of threatened vascular plants andvertebrates. Swedish Threatened Species Unit, Uppsala, s. 95.
• Lucas G., Synge H. 1978. The IUCN Plant Red DataBook. Morges, IUCN, s. 540.
• Walter K. S., Gillet H. J. (red.). 1998. IUCNRed List of Threatened Plants. IUCN Gland, s. 862.

wróć do: "Czerwone Listy"

(HP-M)

Gatunki specjalnej troski

Oprócz gatunków chronionych prawem, szczególną uwagę poświęca się ostatnio tzw. gatunkom specjalnej troski. Jak sama nazwa wskazuje, gatunki te, mimo że nie znalazły się na liście roślin prawnie chronionych, zasługują z różnych względów na ochronę, zwłaszcza w skali lokalnej lub regionalnej. Należą tutaj gatunki endemiczne, decydujące o specyfice danego regionu, gatunki na stanowiskach położonych u kresu ich zasięgów geograficznych, gatunki reliktowe, które przetrwały na pojedynczych stanowiskach oraz inne gatunki rzadkie, a także częstsze, których stopień zagrożenia jest wysoki.

Istotnym elementem operatorów i planów ochrony parków narodowych jest wyselekcjonowanie gatunków specjalnej troski, inwentaryzacja ich stanowisk, scharakteryzowanie ich siedlisk oraz ocena przyczyn i stopnia zagrożenia. W oparciu o te wiadomości ustala się najbardziej skuteczne formy i metody ochrony tych gatunków, zwłaszcza ochrony czynnej.

Podstawą dla wyselekcjonowania gatunków specjalnej troski są regionalne lub lokalne "czerwone listy". Przykładowo, do gatunków specjalnej troski zaliczano w Tatrzańskim Parku Narodowym 154 gatunki roślin naczyniowych (tj. 15,4% całej flory naczyniowej), 43 gatunki mchów (9,6%), 10 gatunków wątrobowców (5%), 82 gatunki porostów (9,4%), 58 gatunków grzybów wielkoowocnikowych (10,5%) i 7 gatunków śluzowców (10,1%). Dla 6 gatunków specjalnej troski (narecznica Villara Dryopteris villarii, sasanka słowacka Pulsatilla slavica, traganek zwisłokwiatowy Astragalus penduliflorus, przymiotno alpejskie Erigeron alpinus ssp. alpinus, starzec ciernisty Senecio umbrosus, zimoziół północny Linnaea borealis) skrajnie rzadkich i wymierających, dla których tradycyjne formy ochrony były niewystarczające dla trwałego zabezpieczenia ich bytu na obszarze TPN, opracowano programy specjalne, uwzględniając stosowanie różnych zabiegów ochrony czynnej.

Źródła informacji

Wykaz źródeł w działach: Ochrona gatunkowa roślin naczyniowych i porostów oraz zwierząt

Zobacz także:

• Lista zwierząt kręgowych, zagrożonych w Polsce
• Lista roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce

Opracowanie

• Prof. dr hab. Zbigniew Głowaciński - Instytut Ochrony Przyrody PAN (ZG)
• Prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN (HP-M)