Gentiana verna L.

Rodzina goryczkowate - Gentianaceae,

gatunek objęty ochroną ścisłą

Morfologia

Roślina do 15 cm wysokości. Rozłogi cienkie, zakończone różyczkami liści. Łodyga czterokanciasta, z 1-3 parami zrośniętych nasadami liści i z 1 dużym, 5-krotnym kwiatem na szczycie. Liście skórzaste, z wierzchu połyskujące, różyczkowe, eliptycznie lancetowate, liście łodygowe długości do 3 cm, krótsze i węższe od różyczkowych. Kielich o kantach wąsko oskrzydlonych, z ząbkami znacznie krótszymi od rurki korony, zaostrzonymi. Korona 2-3,5 cm długości, barwy lazurowoniebieskiej; łatki korony talerzykowato rozpostarte, z 2 małymi ząbkami pomiędzy nimi. Pręciki zrośnięte z rurką na znacznej długości korony. Torebka z licznymi nasionami pokrytymi drobnymi brodawkami.

Rozmieszczenie ogólne

Gatunek arktyczno górski, rozsiedlony w górach Europy oraz Azji.

Rozmieszczenie w Polsce

Rozpowszechniony w Tatrach od podnóży po 2.128 m n.p.m.; ponadto rośnie na Wzniesieniu Gubałowskim od 870 m n.p.m. po 1.130 m n.p.m., w Pieninach na Trzech Koronach po 800 m n.p.m. oraz pomiędzy Łapszami Niżnymi a Kacwinem na Spiszu.

Stwierdzony w parkach narodowych: 

Siedliska

Występuje od regla dolnego po piętro halne, na półkach skalnych, skalistych zboczach, piargach oraz w murawach. Rośnie na glebach wytworzonych ze skał węglanowych, na różnych typach rędzin o odczynie zasadowym lub obojętnym, wyjątkowo kwaśnym (pH 4,5 - 7,7), o różnej zawartości próchnicy i części szkieletowych. Bardzo rzadko spotykany na glebach brunatnych właściwych.

Fitocenozy

Wchodzi w skład różnych zbiorowisk, zwłaszcza muraw nawapiennych z rzędu Seslerietalia variae, a rzadziej bliźniczysk z rzędu Nardetalia oraz ciepłolubnych łąk pienińskich (zespół Anthylli-Trifolietum).

Biologia

Bylina. Kwitnie od maja do lipca, a czasem zakwita ponownie we wrześniu. Kwiaty zapylane są przez długotrąbkowe motyle dzienne. Zamykają się na noc oraz w niekorzystnych warunkach atmosferycznych (np. przed deszczem, przy niskiej temperaturze - poniżej 10⁰ C oraz przy silnym wietrze).

Wielkość populacji

Populacje liczą zwykle po kilkadziesiąt osobników, rosnących w większych lub mniejszych skupieniach.

Zagrożenie

Goryczka wiosenna zagrożona jest szczególnie na polanach z powodu różnych form ich użytkowania, zarówno na Wzniesieniu Gubałowskim oraz Spiszu, jak i w Tatrach.

Ochrona

Gatunek objęty ścisłą ochroną; ponadto najwięcej stanowisk występuje na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Ważniejsze piśmiennictwo

• Fijałkowski D., Adamczyk B. 1981. Goryczki (Gentiana L.) na Lubelszczyźnie. Folia Scient. Lubl. vol. biol. 23, 1: 3-12.
• Gawłowska J. 1957. Nasze goryczki. Chroń. Przyr. Ojcz. 13, 6: 11-24.
• Jarocińska-Kusińska M. 1984. Ocena wartości surowca Radix Gentianae ze stanu naturalnego i z uprawy. Stud. Nat. Ser. A, 25: 105-136.
• Mesjasz-Przybyłowicz J. 1988. Taxonomia i rozmieszczenie rodzaju Gentiana sekcji Endotricha w Polsce. Ph. D. Thesis Department of Vascular Plants Systematics. Institut of Botany, PAN, Kraków, msc.
• Rostański K., Bernacki L., Gucwa E. 1994. Nowe stanowiska goryczek Gentiana L. i goryczuszek Gentianella Moench ze wschodniej części województwa katowickiego. Acta Biol. Silesiana, 25, 42: 20-23.
• Żmuda A. 1917. Polskie gatunki goryczki (Gentiana L.). Rozprawy Wydziału Mat. - Przyr. AU. Ser. III, 16, dział B.

Zobacz także

• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej roślin z 1995 r. oraz jego nowelizacja

Opracowanie

• prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
• prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>