temat: Języcznik zwyczajny

Phyllitis scolopendrium (L.) Newman

Rodzina zanokcicowate - Aspleniaceae

Morfologia

Roślina 10-60 (80) cm wysokości, o krótkim kłączu, z ciemnobrązowymi łuskami. Liście skupione w kępę. Blaszka liściowa nieco skórzasta, barwy jasnozielonej, nie podzielona, równowąska, do 6 cm szerokości, całobrzega, zaostrzona na szczycie a sercowata u nasady. Ogonek 3-4 razy krótszy od blaszki, z gęstymi lancetowatymi łuskami. Równowąskie kupki, 1-2,5 cm długości, ułożone równolegle wzdłuż nerwów bocznych po spodniej stronie liścia; młode kupki okryte podłużną zawijką.

Rozmieszczenie ogólne

Gatunek o zasięgu cyrkumborealnym, obejmującym zachodnią i środkową Europę, obszar śródziemnomorski, Kaukaz, Daleki Wschód i Amerykę Północną.

Rozmieszczenie w Polsce

Występuje głównie w Karpatach (zwłaszcza w Pieninach) i na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Ponadto ma pojedyncze stanowiska na Przedgórzach Sudetów (Pogórze Kaczawskie) i na Roztoczu. Najwyżej położone stanowisko znane jest w Tatrach Zachodnich (nad Halą Pisaną 1250 - 1300 m n.p.m.).

Stwierdzony w parkach narodowych:

Siedliska

Żleby, u podnóży skał, skaliste lub kamieniste zbocza, zwykle o ekspozycji północnej lub północno-wschodniej. Rośnie na miejscach wilgotnych, silnie ocienionych, na rędzinach i pararędzinach próchnicznych wytworzonych z wapieni, piaskowców lub łupków zasobnych w węglan wapnia, o odczynie pH 6,7-7,7.

Fitocenozy

Występuje najczęściej i najliczniej w jaworzynie Phyllitido-Aceretum. Rzadziej spotykany w buczynie Dentario glandulosae-Fagetum, szczególnie w facji naskalnej.

Biologia

Bylina zimozielona. Okres dojrzewania zarodników trwa od lipca do września.

Wielkość populacji

Populacje zwykle składają się z kilku do kilkudziesięciu, a niekiedy kilkuset osobników. Najliczniejsze stanowisko zanotowano w Beskidzie Niskim na górze Chełm.

Zagrożenie

Główne zagrożenie dla gatunku stanowi wykopywanie jego kęp (ze względu na walory dekoracyjne oraz zastosowanie w medycynie ludowej), a następnie przesadzanie do ogródków przydomowych i cmentarzy.

Ochrona

Gatunek objęty ścisłą ochroną. Ponadto część jego stanowisk jest chroniona w parkach narodowych oraz licznych rezerwatach.

Ważniejsze piśmiennictwo

Bodziarczyk J. 1989. Języcznik zwyczajny Phyllitis scolopendrium - nowy gatunek dla Gorców. Chroń. Przyr. Ojcz. 45, 4: 40-51.
Bodziarczyk J., Kucharzyk S. 1991. Stanowisko języcznika zwyczajnego Phyllitis scolopendrium na Pogórzu Strzyżowskim i na Pogórzu Dynowskim. Chroń. Przyr. Ojcz. 47, 4: 75-79.
Frey A., Guzik J. 1969. Materiały do rozmieszczenia roślin naczyniowych w Karpatach polskich. 3. Phyllitis scolopendrium (L.) Newm. Fragm. flor. geobot. 15, 2: 213-223.
Krzaklewski W. 1971. Nowe stanowisko języcznika zwyczajnego Phyllitis scolopendrium w Tatrzańskim Parku Narodowym. Chroń. Przyr. Ojcz. 27, 4:44-46.
Kucharzyk S. 1994. Języcznik zwyczajny Phyllitis scolopendrium w Bieszczadach Zachodnich. Chroń. Przyr. Ojcz. 50, 3: 72-75.
Loch J. 1986. Stanowisko języcznika zwyczajnego Phyllitis scolopendrium w paśmie Radziejowej. Chroń. Przyr. Ojcz. 42, 6: 67-70.
Motyka J. 1956. O niektórych rzadszych gatunkach roślin naczyniowych w okolicach Grybowa. Fragm. Flor. Geobot. 2, 1: 3-26.
Oklejewicz K., Rybka B. 1993. Stanowisko języcznika zwyczajnego Phyllitis scolopendrium we wschodniej części polskich Karpat. Chroń. Przyr. Ojcz. 49, 1: 76-78.
Wika S., Szczypek T. 1982. O ochronę nowego stanowiska języcznika zwyczajnego Phyllitis scolopendrium w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Chroń. Przyr. Ojcz. 38, 4-5: 89-94.
Wilczkiewicz M. 1982. Języcznik zwyczajny Phyllitis scolopendrium w rezerwacie Wąwóz Myśliborski. Chroń. Przyr. Ojcz. 38, 4-5: 94-95.
Winnicki T., Zemanek B. 1987. Phyllitis scolopendrium (L.) Newm. i Phyllitido-Aceretum w Bieszczadach Zachodnich. Zesz. nauk. UJ. Pr. Bot. 14: 135-140.

Zobacz także

Opracowanie

prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>