Eryngium maritimum L.

Rodzina baldaszkowate - Apiaceae (=Umbelliferae)

gatunek objęty ochroną ścisłą

Morfologia

Roślina 30-50 (100) cm wysokości, cała niebieskawozielona. Kłącze płożące się. Mocna, ulistniona, łodyga, do 1 cm grubości w nasadzie, u góry rozgałęziona. Liście odziomkowe na długich ogonkach, sztywne, twarde, w zarysie okrągławe, 3-5-wrębne, ostrokolczaste, na brzegu zatokowo ząbkowane. Liście łodygowe głębiej podzielone, krótko ogonkowe lub siedzące i obejmujące łodygę. Główkowate kwiatostany wsparte lancetowatymi 3-klapowymi, kolczastymi podsadkami, na szczycie łodygi i gałęziach bocznych. Kwiaty siedzące pojedynczo w kątach przysadek, 5-krotne. Kielich z ząbkami do 5 mm długości. Płatki korony niebieskie, wydłużone i wycięte na szczycie. Słupek z 2 szyjkami, dolny. Owocki silnie spłaszczone z łuseczkami na powierzchni.

Rozmieszczenie ogólne

Porasta wybrzeża Europy, Azji Mniejszej i Afryki północnej. Centrum występowania mikołajka nadmorskiego jest w basenie Morza Śródziemnego. Przez Polskę przebiega północno-wschodnia granica zasięgu gatunku.

Rozmieszczenie w Polsce

Występuje tylko w wąskim pasie wzdłuż wybrzeży Bałtyku.

Stwierdzony w parkach narodowych: 

Siedliska

Rośnie na nadmorskich wydmach przednich, białych i szarych. Ponadto rzadko w młodnikach sosnowych na wydmach szarych oraz na obrzeżach borów nadmorskich. Piaski wydmowe mają odczyn pH obojętny (pH = 7).

Fitocenozy

Jest składnikiem zespołów wydmowych: Elymo-Ammophiletum i Helichryso-Jasionetum.

Biologia

Bylina o bardzo głębokim (do 4 m) systemie korzeniowym. Rozmnaża się głównie wegetatywnie, pomimo, że około 88% wszystkich osobników wykształca kwiaty. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Kwiaty zapylają błonkówki (zwłaszcza pszczoły i trzmiele), muchówki i motyle. Rozsiewanie owocków odbywa się w dużym stopniu za pośrednictwem zwierząt. Zaledwie 40% jest dobrze wykształconych i zdolnych do kiełkowania. Większość siewek ginie w pierwszym roku. Roślina zawiera saponiny.

Wielkość populacji

Zasoby populacyjne mikołajka nadmorskiego oszacowano w latach1970 - 1978, na około 50.000 osobników. Między Ustką a Mielnem była największa populacja licząca 33.844 osobniki, a na Mierzei Wiślanej było 5.113 osobników.

Zagrożenie

Głównym źródłem zagrożenia jest zalesianie szarych wydm. Powoduje to, że około 60% całej populacji jest zagrożone wyginięciem. Zagrożeniem jest też masowe zrywanie rośliny ze względu na jej walory dekoracyjne. Było to przyczyną wyginięcia gatunku na niektórych stanowiskach.

Ochrona

Od 1902 roku mikołajek nadmorski jest chroniony przez specjalne rozporządzenie wydane w Gdańsku, jak również na mocy kolejnych ustaw i rozporządzeń o ochronie gatunkowej, począwszy od 1921 roku. Rośnie w 2 parkach narodowych: Wolińskim i Słowińskim. Aby skutecznie chronić jego zasoby niezbędne jest zaprzestanie zalesiania wydm. W miejscach masowego występowania rośliny należy utworzyć rezerwaty.

Ważniejsze piśmiennictwo

• Ćwikliński E. 1972. Rozmieszczenie mikołajka nadmorskiego Eryngium maritimum na wybrzeżu szczecińskim. Chroń. Przyr. Ojcz. 28, 4: 21-29.
• Ćwikliński E. 1979. Problem ochrony mikołajka nadmorskiego Eryngium maritimum na polskim wybrzeżu. Chroń. Przyr. Ojcz. 35, 6: 5-14.
• Kulesza W. 1924. Największe stanowisko Eryngium maritimum na polskim wybrzeżu. Ochr. Przyr. 4: 130.
• Kulesza W. 1928. W sprawie ochrony mikołajków nadmorskich na polskim wybrzeżu. Ochr. Przyr. 7: 141.
• Lilpop J. 1931. Niszczenie mikołajka nad polskim morzem. Ochr. Przyr. 11: 1-22.
• Lubliner-Mianowska K. 1958. Rozmieszczenie mikołajka nadmorskiego na wybrzeżu gdańskim, stan z roku 1957. Chroń. Przyr. Ojcz. 14, 5: 42-47.
• Pawłowski S. 1921. O rozmieszczeniu mikołajka (Eryngium maritimum ) na wybrzeżu polskim. Ochr. Przyr. 2: 44-45.
• Piotrowska H. 1996. Chronione gatunki roślin naczyniowych w Wolińskim Parku Narodowym. Klify, 3: 7-104.
• Stasiak J. 1988. Eryngium maritimum L. W: Materiały do poznania gatunków rzadkich i zagrożonych Polski. Cz. I. Red. A. Jasiewicz. Fragm. flor. geobot. 33, 3-4: 355-368.
• Urbański J. 1949. Niszczenie mikołajka nadmorskiego (Eryngium maritimum L.) na Pomorzu Zachodnim. Chroń. Przyr. Ojcz. 5, 1-2: 48-49.

Zobacz także

• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej roślin z 1995 r. oraz jego nowelizacja

Opracowanie

• prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
• prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>