temat: Pióropusznik strusi

Matteucia struthiopteris (L.) Tod.

Rodzina wietlicowate - Athyriaceae

Morfologia

Roślina do 1,5 m wysokości, z kłączem do 20 cm długości. Podziemne rozłogi liczne, długie. Liście na krótkich ogonkach, płonne (asymilacyjne) gęsto skupione i tworzą wąski lejek, wewnątrz którego rozwijają się krótsze i sztywne liście zarodnionośne. Blaszka liści asymilacyjnych barwy jasnozielonej, 2-krotnie pierzasta, miękka, podłużnie lancetowata, wyraźnie zwężona na dole. Odcinki 1. rzędu pierzastodzielne, w zarysie wąskolancetowate lub równowąskie. Ogonek liściowy opatrzony dość głęboką bruzdą, wyraźnie rozszerzony w nasadzie, okryty licznymi wąskimi łuskami. Odcinki 2. rzędu, przeważnie całobrzegie, rzadko płytko karbowano ząbkowane. Liście zarodnionośne pojedynczo pierzaste, z odcinkami wałeczkowatymi, za młodu barwy zielonej, starsze ciemnobrunatne. Kuliste kupki przykryte podwiniętym brzegiem odcinków liściowych. Zawijka dolna, cienka.

Rozmieszczenie ogólne

Europa, Kaukaz, północno-wschodnia Azja i wschodnia część Ameryki Północnej.

Rozmieszczenie w Polsce

Gatunek dość rzadki spotykany głównie na pogórzu i w niższych położeniach górskich. W Sudetach sięga po 600 m, a w Karpatach po 720 m (Bieszczady). Ponadto w rozproszonych stanowiskach na Dolnym Śląsku, Wyżynie Małopolskiej, Lubelskiej, oraz na Roztoczu, Mazowszu, Pojezierzu Mazurskim i na Pomorzu.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Siedliska

Występuje nad rzekami. Rośnie na madach rzecznych brunatnych, próchnicznych (żyznych i bardzo wilgotnych), a w górach na kamienistych. Gleby te charakteryzują się odczynem od słabo kwaśnego do obojętnego (pH 5,5-6,9). Wyjątkowo spotykany na glebach brunatnych oglejonych.

Fitocenozy

Gatunek charakterystyczny dla lasów łęgowych (związek Alno-Padion), szczególnie zaś dla olszynki karpackiej (zespół Alnetum incanae). Rzadki w grądzie niskim (podzespół Tilio-Carpinetum stachyetosum) i w płatach należących do zespołu Melico-Fagetum.

Biologia

Bylina. Wykształca liście płonne (asymilacyjne) obumierające na zimę oraz zarodnionośne zachowujące się aż do wiosny. Zarodniki dojrzewają w sierpniu i wrześniu. Rozmnaża się głównie wegetatywnie, wytwarzając podziemne rozłogi.

Wielkość populacji

Populacje złożone są zwykle z kilkunastu do kilkuset osobników, gęsto skupionych, tworzących duże płaty. W Ochabach na Śląsku Cieszyńskim znajduje się jedna z największych populacji, licząca ok. 800 osobników na powierzchni 1,5 ha.

Zagrożenie

Główne zagrożenie dla gatunku stanowi niszczenie jego siedlisk, w wyniku regulacji rzek górskich. Wyginął na wielu stanowiskach podawanych w XIX w. Jest również niszczony przez wykopywanie i przesadzanie do ogródków i na cmentarze.

Ochrona

Gatunek objęty ścisłą ochroną prawną. Niektóre jego stanowiska występują na terenach obszarów chronionych. Wydaje się konieczne objęcie bogatszych stanowisk tego gatunku ochroną rezerwatową.

Ważniejsze piśmiennictwo

Bednarz Z. 1968. Pióropusznik strusi pod Zatorem. Chroń. Przyr. Ojcz. 24, 5.
Buława W., Janota J. 1967. O trwała ochronę stanowiska pióropusznika strusiego w Ochabach. Chroń. Przyr. Ojcz. 23, 4: 46-48.
Czart J. 1979. Stanowisko pióropusznika strusiego Matteucia struthiopteris na Wzniesieniu Elbląskim. Chroń. Przyr. Ojcz. 35, 6: 45-47.
Ćwikliński E. 1979. Nowe stanowisko pióropusznika strusiego Matteucia struthiopteris w województwie koszalińskim. Chroń. Przyr. Ojcz. 35, 3: 61-65.
Dubiel E. 1978. Pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris na Orawie. Chroń. Przyr. Ojcz. 34, 1: 66-67.
Duda J., Nawrocki J. 1970. Nowe stanowisko pióropusznika strusiego Matteucia struthiopteris L. Tod. w województwie białostockim. Chroń. Przyr. Ojcz. 26, 5: 53-56.
Filkowa B. 1971. Nowe stanowisko pióropusznika strusiego Matteucia struthiopteris (L.) Tod. w woj.krakowskim. Chroń. Przyr. Ojcz. 27, 3: 54-57.
Kuźniewski E. 1993. Reintrodukcja pióropusznika strusiego Matteucia struthiopteris na obszar Sudetów Wschodnich. Chroń. Przyr. Ojcz. 49, 3:100-102.
Macicka T., Wilczyńska W. 1993. Matteucia struthiopteris (L.)Tod. na Wale Trzebnickim i jej udział w zbiorowiskach leśnych. Acta Univ. Wrat. 1513. Prace Bot. 55: 121-139.
Macicka-Pawlik T., Wilczyńska W. 1996. Występowanie pióropusznika strusiego Matteucia struthiopteris w zachodniej części Wału Trzebnickiego. Chroń. Przyr. Ojcz. 52, 1: 59-62.
Piękoś-Mirkowa H. 1981. Stanowisko pióropusznika strusiego Matteucia struthiopteris w Pcimiu. Chroń. Przyr. Ojcz. 37, 1: 87-89.
Sendek A., Rostański K., Bernacki L. 1992. Matteucia struthiopteris (L.) Tod. w Alnetum incanae Aich. et Siegr. 1930 na Pogórzu Śląskim. OTPN, Zesz. Przyr. 28.
Sokołowski A. 1965. Pióropusznik strusi w Puszczy Augustowskiej. Chroń. Przyr. Ojcz. 21, 1: 51-52.

Zobacz także

Opracowanie

prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>