Woj. śląskie, powiat cieszyński, gmina Wisła, miejscowość Wisła, odcinki źródłowych
potoków Wisły, głównie Białej Wisełki i Czarnej Wisełki wraz z ich dopływami
na zachodnich stokach Baraniej Góry. Teren Parku Krajobrazowego
Beskidu Śląskiego.
Prowincja: Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem, podprowincja: Zewnętrzne Karpaty
Zachodnie, makroregion: Beskidy Zachodnie, mezoregion: Beskid Śląski.
Prowincja: Górska, Środkowoeuropejska, Dział: Karpaty Zachodnie, Okręg Beskidy,
Podokręg Śląsko-Babiogórski.
Piętro regla dolnego.
830-1100 m n.p.m.
Powierzchnia 17,61 ha, rezerwat utw. w 1959 r.
Obszar leży w obrębie płaszczowiny śląskiej, w strefie przejścia fliszowych, cienkoławicowych warstw godulskich górnych w gruboławicowe piaskowce i zlepieńce warstw istebniańskich dolnych. Ciągły profil wymienionych utworów wieku górnokredowego odsłania się w Białej Wisełce, natomiast w Czarnej Wisełce widoczne są dolne warstwy istebniańskie, głównie wykształcone jako piaskowce z kilkoma ławicami żwirowców ilastych. Odmienność budowy geologicznej dolin miała zasadniczy wpływ na ukształtowanie ich rzeźby. Dolina Czarnej Wisełki o długości ok. 9,6 km, założona w odpornym kompleksie warstw istebniańskich, jest szersza i o łagodniejszych zboczach w porównaniu do doliny Białej Wisełki, której długość wynosi ok. 6,6 km.
Szczególnie interesujący jest potok Biała Wisełka ze względu na występujące tu liczne skalne formy erozyjne. Są to przede wszystkim progi wodospadowe z kotłami eworsyjnymi u ich podstawy, rynny i płyty ześlizgowe. Wodospady są założone na odpornych ławicach piaskowców leżących tu prawie poziomo lub słabo nachylonych wstecznie (obsekwentnie) w stosunku kierunku przebiegu potoku. Najliczniejsze i najwyższe wodospady o wysokoścido 5 m, znajdują się w górnych dopływach Białej Wisełki - w potokach Wątrobnymi Roztocznym. Jest to strefa kontaktu typowego fliszu z nadległym kompleksem gruboławicowych piaskowców, bardziej odpornych na erozję. Progi wodospadowe są zbudowane ze spągowych ławic piaskowców warstw istebniańskich dolnych. W Czarnej Wisełce progi wodospadowe są dość równomiernie rozmieszczone na wychodniach prawie poziomo leżących ławic piaskowców o grubości 0,5-1,5 m.
W rezerwacie obserwować można różne stadia ewolucji wodospadów i towarzyszących im innych form erozyjnych. Są to podręcznikowe przykłady wskazujące wyraźnie na zależności rozwoju erozji rzecznej od litologii i uławicenia skał, ich spękań ciosowych oraz układu warstw względem przepływu wody. Nasilenie procesu erozji, zwłaszcza duże w porze ulewnych deszczów, jest czynnikiem decydującym o tempie niszczenia górnych (stropowych) części progów, ich rozcinania oraz obrywania wskutek pogłębiania się i cofania kotłów eworsyjnych. Niszczony próg ulega rozczłonkowaniu, przemieszcza się ku górze potoku i z czasem przekształca w innego typu formy, np. rynny erozyjne obramowane resztkami dawnych progów wodospadowych.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Obiekt znajduje
się w centr. - zach. części Regionu Karpackiego (GK).
i należy do pięter: umiarkowanie
chłodnego i chłodnego.
W miejscu zbiegu Wisełek znajduje się obecnie jezioro zaporowe Wisła-Czarne. Różny jest skład chemiczny wód Wisełek powyżej jeziora. Czarna Wisełka charakteryzuje się zakwaszeniem wody i wysokim stężeniem glinu, co ma wpływ na zanik ryb w tym potoku. W celu neutralizacji zakwaszenia zastosowano tu eksperyment przy użyciu dolomitu. Otrzymane wyniki wskazują na korzystne jego oddziaływanie.
Gleby brunatne, przy brzegach potoków mady.
Las dolnoreglowy w wyższych położeniach rezerwatu i jego otoczenia jest reprezentowany przez bór jodłowo-świerkowy Abieti-Piceetum wykształcony na szkieletowych glebach brunatnych. W niżej położonych częściach dolin występuje buczyna karpacka Dentario-glandulosae-Fagetum na glebach brunatnych i las jodłowy Galio-Abietetum na glebach gliniastych i kwaśnych. Brzegi potoków zajmuje olszyna karpacka Alnetum incanae rozwijająca się na madach.
Z roślin chronionych w bliskim otoczeniu rezerwatu występują: marzanka wonna Asperula odorata, kopytnik pospolity Asarum europaeum, goryczka trojeściowa Gentiana ascelepiadea i widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum.
Przed wybudowaniem zbiornika zaporowego Wisła-Czarne w miejscu łączenia się Wisełek, były one łatwiej dostępne dla wędrówki pstrąga potokowego Salmo trutta w górę potoków, zwłaszcza Białej Wisełki charakteryzującej się lepszym stanem chemicznym wody niż Czarna Wisełka.
Krajobraz dolin potoków ma wyjątkowe walory jako źródłowy obszar największej rzeki Polski - Wisły. Rezerwat znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego, którego najwyższym wzniesieniem jest Barania Góra (1220 m n.p.m). Obszar źródłowy Wisły był od dawna odwiedzany i opisywany m. in. przez poetę Wincentego Pola i geologa Ludwika Zejsznera. Szczegółowy pierwszy opis zawdzięczamy wybitnemu krajoznawcy Kazimierzowi Sosnowskiemu (1913).
Celem utworzenia rezerwatu było zachowanie naturalnych warunków umożliwiających swobodną wędrówkę pstrągów w górę potoków, co zostało utrudnione po wybudowaniu zapory u zbiegu Wisełek. Zmienił się zatem motyw ochrony, który wynika z przeprowadzonej od nowa waloryzacji przyrodniczej rezerwatu jako interesującego ze względu na: ciągłość odsłonięć sekwencji górnokredowych utworów serii śląskiej, występowanie licznych i w różnych etapach rozwoju rzecznych form erozyjnych i znaczenie hydrograficzne źródłowego obszaru Wisły. Od czasu powołania rezerwatu (1959 r.) obszar przylegający do niego od zachodu uległ znacznym przekształceniom antropogenicznym.
Brak odrębnego regulaminu. Przy zwiedzaniu obowiązują ograniczenia art. 23a ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. (przed nowelizacją art. 37).
Brak.
Dostęp do wszystkich szlaków z Wisły (dojazd z Katowic, Bielska-Białej lub z Żywca). Najkorzystniej dojechać autobusem do Wisły Czarne, lub koleją do Wisły Głębce.
O objęcie ścisłą ochronę źródeł Wisły apelował już Kazimierz Sosnowski (1929). Ostatecznie rezerwat powstał w 1959 r. dla ochrony naturalnych stanowisk pstrąga. Po wybudowaniu zapory proponowano likwidację rezerwatu, bowiem nie spełniał on swojej funkcji. Udokumentowanie (1976 r.) jego niezwykłych wartości geologicznych, geomorfologicznych, a także hydrograficznych przyczyniło się do utrzymania rezerwatu i nadania mu szerszego znaczenia niż w czasie, gdy był on tworzony. Literatura (Przyroda woj. bielskiego, 1997) podaje różne powierzchnie obiektu (383,04 ha).
Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego - Oddział w Żywcu, nadzór Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Katowicach.
Regulacja techniczna potoków, zalesianie tarasów potoków.