Gentiana asclepiadea L.

Rodzina goryczkowate - Gentianaceae,

gatunek objęty ochroną częściową

Morfologia

Roślina do 1m wysokości. Z grubego, węzłowatego kłącza wyrasta kępa licznych nierozgałęzionych, gęsto ulistnionych łodyg. Liście jajowatolancetowate, na szczycie długo zaostrzone, całobrzegie siedzące, ustawione naprzeciwlegle. Kwiaty 3-5 cm długości, po 1 lub 2 w kątach górnych liści. Kielich nabiegły fioletowo, z szydlastymi ząbkami. Korona rurkowato dzwonkowata, o barwie ciemnoszafirowej (wyjątkowo białej), z jaśniejszą rurką, w gardzieli ciemno nakrapiana. Pylniki pręcików zrośnięte w rurkę otaczającą szyjkę słupka. Owocem podłużna torebka. Nasiona liczne, szeroko obłonione.

Rozmieszczenie ogólne

Zasięg gatunku obejmuje góry środkowej i południowej Europy oraz Kaukaz. W Polsce osiąga północną granicę zasięgu.

Rozmieszczenie w Polsce

Gatunek rozpowszechniony w Sudetach i Karpatach, od piętra pogórza po piętro kosówki; najwyżej podany na Miedziane 1860 m n.p.m. w Tatrach Wysokich. Gatunek występował ponadto w Ojcowie, Górach Świętokrzyskich oraz okolicach Warszawy; na wszystkich wymienionych stanowiskach wyginął.

Stwierdzony w parkach narodowych: 

Warunki siedliskowe

Występuje w lasach i na ich obrzeżach, na polanach, zrębach, łąkach, często nad potokami, oraz w zaroślach kosówki. Rośnie na różnym podłożu, zarówno bogatym jak i ubogim w węglan wapnia; na glebach o dużej zazwyczaj zawartości substancji organicznej, świeżych do mokrych, należących do różnych typów gleb wapniowcowych, bielicoziemnych i zabagnionych, oraz na glebach brunatnych, głębszych rankerach i glebach mułowo-torfowych. Gleby te mają różny odczyn (pH 3,2 - 7,8).

Fitocenozy

Wchodzi w skład różnych zbiorowisk roślinnych, a zwłaszcza lasów szpilkowych z rzędu Vaccinio -Piceetalia, mezofilnych lasów jodłowo-bukowych (zespół Dentario glandulosae-Fagetum), bliźniczysk z rzędu Nardetalia oraz ziołorośli ze związku Adenostylion.

Biologia gatunku

Bylina. Kwitnie w sierpniu i wrześniu. Przedprątne kwiaty są zapylane głównie przez trzmiele. Roślina lecznicza, dzięki zawartości gencjopikryny.

Wielkość populacji

Populację złożone są najczęściej z kilkunastu do kilkudziesięciu osobników.

Zagrożenie

Głównym źródłem zagrożenia jest zbiór goryczki trojeściowej dla celów leczniczych.

Ochrona

Gatunek objęty częściową ochroną prawną. Ponadto liczne stanowiska goryczki trojeściowej występują w górskich parkach narodowych.

Ważniejsze piśmiennictwo

• Biernacki S. 1930. Gentiana asclepiadea (goryczka trojeściowa) i jej stosowanie w lecznictwie. Roczniki Farmacji, 8: 4-15.
• Fijałkowski D., Adamczyk B. 1981. Goryczki (Gentiana L.) na Lubelszczyźnie. Folia Scient. Lubl. vol. biol. 23, 1: 3-12.
• Gawłowska J. 1957. Nasze goryczki. Chroń. Przyr. Ojcz. 13, 6: 11-24.
• Jarocińska-Kusińska M. 1984. Ocena wartości surowca Radix Gentianae ze stanu naturalnego i z uprawy. Stud. Nat. Ser. A, 25: 105-136.
• Koła W., Widera M. 1985. Populacje Gentiana asclepiadea L. W: Studia nad ekologią roślin wyższych z Dolnego Śąska. Cz. I. Red. J. Sarosiek. Prace Botaniczne, 28: 81-94.
• Mesjasz-Przybyłowicz J. 1988. Taxonomia i rozmieszczenie rodzaju Gentiana sekcji Endotricha w Polsce. Ph. D. Thesis Department of Vascular Plants Systematics. Institut of Botany, PAN, Kraków, msc.
• Rostański K., Bernacki L., Gucwa E. 1994. Nowe stanowiska goryczek Gentiana L. i goryczuszek Gentianella Moench ze wschodniej części województwa katowickiego. Acta Biol. Silesiana. 25, 42: 20-23.
• Żmuda A. 1917. Polskie gatunki goryczki (Gentiana L.). Rozprawy Wydziału Mat. - Przyr. AU. Ser. III, 16, dział B.

Zobacz także

• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej roślin z 1995 r.oraz jego nowelizacja

Opracowanie

• prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
• prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>