Południowa
Europa, Azja Mniejsza po obrzeża Morza Kaspijskiego. Na północy nie przekracza
zwykle równoleżnika 50o oraz południka 50o dług. wsch.
Polskie współczesne stanowiska leżą jedynie
w Karpatach, głównie w Bieszczadach i w płd. - wsch części woj. małopolskiego.
Polską populację zalicza się do podgatunku nominatywnego
E. l. longissima (Laurenti, 1768). 
Stwierdzony w parkach narodowych: 
Bliżej nieznana, prawdopodobnie nie więcej niż 200 osobników.
Gatunek wybitnie ciepłolubny, zajmujący nasłonecznione tereny wyżynne i podgórskie. Trzyma się siedlisk półotwartych o charakterze kserotermicznym, widnych lasków i ciepłolubnych zarośli (np. leszczynowe laski nad Sanem pod Otrytem), ruin starych opuszczonych domostw, usypisk kamieni, składowisk drewna itp. Pojawia się na polanach leśnych, przecinkach i porębach. Żywi się drobnymi kręgowcami, szczególnie jaszczurkami, gryzoniami, rzadziej pisklętami i małymi ptakami. Poluje w dnie ciepłe, wspina się na drzewa i po konarach. Gody rozpoczyna dopiero w maju lub na początku czerwca. Samica składa 5-12 jaj wśród gnijących liści, w zwałach butwiejącego drewna lub w szczelinach murów. Młode wykluwają się w zależności od temperatury otoczenia po około 10 tygodniach. Dojrzałość płciową osiąga w 3-4 roku życia. Niejadowity, jakkolwiek drażniony atakuje i kąsa.
Gatunek w Polsce skrajnie zagrożony, wyginął m. in. na Roztoczu Środkowym i Jurze Krakowsko-Wieluńskiej. W "Polskiej czerwonej księgi zwierząt" (2001) zakwalifikowany do kat. skrajnie zagrożonych (CR). Występuje na południowym wschodzie kraju w kilku silnie przetrzebionych koloniach, podlega w Polsce ochronie gatunkowej (Dz. U. nr 13 z 1995 r., poz. 61), ponadto Konwencji Berneńskiej - Appendix II oraz Dyrektywie Siedliskowej UE (Annex IV). Znaczna część jego bieszczadzkiej populacji objęta jest ochrona rezerwatową (rez. Krywe). Wymaga ochrony czynnej, prowadzonej przez dobrze przygotowanych herpetologów i ekologów.