Bison bonasus (Linnaeus, 1758)

Rodzina - Krętorogie Bovidae

Rząd - Parzystokopytne Artiodactyla

Rozmieszczenie

ŻubrGatunek europejski, w czasach historycznych zasiedlał Europę od południowych podnóży Pirenejów po rz. Wołgę oraz Kaukaz. W XX w. jego zasięg skurczył się do Puszczy Białowieskiej i Kaukazu, gdzie obie wolno żyjące populacje wyginęły. Gatunek przetrwał dzięki nielicznym osobnikom utrzymywanym w niewoli. Dziś kilkanaście stad żyjących na wolności utrzymuje się w Europie Środkowej i Wschodniej (Polska, Białoruś, Rosja, Ukraina) oraz w kilkudziesięciu hodowlach zamkniętych. Część z nich jest włączona do programu restytucji żubra, podlega ścisłej kontroli, będąc zarejestrowana w "Księdze rodowodowej żubrów" (Pedigree book of the European bison).

W Polsce istnieje 5 hodowli otwartych (Puszcza Białowieska, P. Knyszyńska, P. Borecka, Lasy Wałeckie, Bieszczady i pogórze bieszczadzkie) i 7 ośrodków hodowli zamkniętej (Białowieża, Borki, Gołuchów, Pszczyna, Niepołomice/Poszyna, Smardzewice, Międzyzdroje na Wolinie). Osobniki tego gatunku utrzymywane są w pięciu polskich ogrodach zoologicznych. mapa występowania

Występuje w parkach narodowych:

Wielkość populacji

Po gwałtownym załamaniu się populacji na początku XX wieku w latach 1919 -1930 gatunek znalazł się w stanie krytycznym. Na kilkanaście lat zniknął w wolnej przyrodzie, a na całym świecie w hodowlach zamkniętych utrzymało się tylko nieco ponad 50 osobników o znanym rodowodzie. W roku 1919 zanikły ostatnie osobniki żubra białowieskiegoB. b. bonasus, a w 1925 lub 1926 - żubra kaukaskiego B. b. caucasicus. W porę podjęte działania restytucyjne, głównie w Polsce, doprowadziły do uzyskania przychówku, dzięki czemu w 1952 roku wypuszczono pierwsze żubry na wolność w Puszczy Białowieskiej. Dziś polska populacja żubrów liczy około 600 osobników, z tego większość (ok. 450 osobn.) należy do linii białowieskiej (nizinnej), utrzymywanej w nizinnych, zwłaszcza północno-wschodnich rejonach kraju. Reszta osobników należy do mieszańców białowiesko-kaukaskich, którym - zgodnie z krajową strategią ochrony żubra - przeznaczono osobny, karpacki obszar występowania, jakim są Bieszczady i ich otoczenie.

Biologia i ekologia gatunku

Żubr z hodowli w Puszczy NiepołomickiejTypowym biotopem żubra jest las mieszany o charakterze pierwotnym, z wilgotnymi łąkami i bagiennymi polanami. Zjada głównie roślinność zielną i trawiastą, w okresie zimowym w jego diecie wzrasta udział pędów, liści i kory drzew. Trzyma się w stadach liczącychzwykle 5-20 osobników. Zimowy obszar penetracji stada wynosi około 30 km2. Ruja przypada na wczesną jesień (sierpień, październik), ciąża trwa przeciętnie 264 dni. Wycielenia następują od końca maja do lipca. Samica rodzi zwykle 1, wyjątkowo 2 młode. Karmi je mlekiem 6-8 miesięcy. Samice dojrzałość płciową uzyskują w 3-5 roku, samce wcześniej - już w drugim roku życia. Współczynnik płodności (N potomstwa: N samic w okresie rozrodczym x 100) w polskich stadach wynosi średnio ok. 60%. Współczynnik urodzeń (N urodzonych cieląt: N całej populacji x 100) osiąga ok. 20%. W przyrastającym stadzie żubrów stosunek płci nie odbiega istotnie od proporcji 1:1.

Zagrożenie i ochrona

Żubry z hodowli w Wolińskim PNHistoria gatunku w ostatnich stuleciach wskazuje, że najbardziej dotkliwe straty w jego populacjach spowodowały wojny i inne zawieruchy dziejowe, "szalejące" wtedy kłusownictwo, a także nadeksploatacja i fragmentaryzacja lasów, degradacja podstawowych siedlisk i wypieranie tego zwierzęcia przez osadnictwo ludzkie i gospodarkę rolną. Wielkie zagrożenie dla tego zwierzęcia (również związane z oddziaływaniem człowieka) stwarza jego wielka podatność na choroby epidemiczne, jak pryszczyca, gruźlica i wirusowe infekcje narządów płciowych samców (np. populacja w Puszczy Białowieskiej w latach 90.). W Polsce od 1938 r. żubr został uznany za gatunek ściśle chroniony i stał się w naszym kraju symbolem ochrony przyrody. Księgi rodowodowe żubrówW najbardziej dramatycznym dla tego gatunku okresie ochronie tej nadano charakter zorganizowany i czynny, a wcześniej, od roku 1932 - pod auspicjami Międzynarodowego Towarzystwa Ochrony Żubra - zaczęto wydawać "Księgę rodowodową żubrów", którą od lat powojennych prowadzi Polska. Uratowanie żubra od zagłady uchodzi za jeden z najbardziej spektakularnych sukcesów ochrony przyrody, i to nie tylko w Polsce. Żubr nadal figuruje na światowej Czerwonej liście zwierząt IUCN (1996 IUCN Red list of animals), gdzie utrzymywany jest w kategorii gatunków silnie zagrożonych (EN), mimo że na świecie pogłowie tego gatunku przekroczyło już 3000 osobników. Tę samą kategorię ma w "Polskiej czerwonej księgi zwierząt" (2001). Podlega też Konwencji Berneńskiej (Appendix III).

Ważniejsze piśmiennictwo

Zobacz także

Opracowanie

<<< lista gatunków >>>