temat: Bluszcz pospolity

Hedera helix L.

Rodzina araliowate - Araliaceae,

Morfologia

Pęd zdrewniały, silnie rozgałęziony, do 20 m długości, czołgający się lub pnący za pomocą korzeni przybyszowych. Liście skórzaste, ustawione skrętolegle, słabo połyskujące, z ogonkami, całobrzegie, na pędach płonnych z 3-5 trójkątnymi klapami, na pędach kwiatonośnych jajowate, u góry zaostrzone.

Kwiaty na szypułkach, słabo pachnące, 5-krotne, na szczycie gałązek tworzące kuliste, gęste baldachy. Działki kielicha krótkie. Płatki korony od zewnątrz barwy zielonkawobrunatnej, wewnątrz bladozielone, grube, 3-4 mm długości, poziomo odstające, o końcach wygiętych do góry. Pręcików 5. Słupek na wpół dolny. Jagoda barwy niebieskawoczarnej, kulista, 8-10 mm średnicy.

Rozmieszczenie ogólne

Gatunek rozpowszechniony w południowej, zachodniej, środkowej Europie i na Kaukazie. Najdalej na północy notowany w Skandynawii, gdzie sięga po 60⁰45' szerokości geograficznej. Wschodnia granica zasięgu biegnie przez Kowno, Grodno, zachodnią część Polesia i Dniestr.

Rozmieszczenie w Polsce

Generalnie występuje na całym niżu oraz w niższych położeniach górskich. Wyjątkowo bardzo rzadki lub brak go zupełnie na niektórych terenach północno-wschodniej Polski. Często uprawiany jako roślina ozdobna i dziczejący. Nieliczne naturalne stanowiska, na których kwitnie i owocuje, znajdują się w północno-zachodniej Polsce, na Kujawach, Dolnym Śląsku, Wyżynie Małopolskiej oraz w niższych partiach Karpat. O wiele częstsze są stanowiska kwitnącego bluszczu uprawianego w parkach i ogrodach, na ogrodzeniach, ścianach zabudowań i na murach. Najwyżej położone sztuczne stanowisko tego gatunku jest w Zakopanem, na Antałówce na wysokości 900 m n.p.m.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Siedliska

Na stanowiskach naturalnych występuje w lasach i na skałkach wapiennych. Rośnie na glebach brunatnych i płowych wytworzonych z glin i piasków zwałowych oraz lessów i pyłów wodnego pochodzenia, na glebach brunatnych fliszowych, rędzinach, pararędzinach, glebach mułowo-glejowych, czarnych ziemiach oraz na glebach murszowych. Są to gleby eutroficzne, z szerokim zakresem odczynu pH od kwaśnego do zasadowego (pH 4,0 - 7,6).

Fitocenozy

Spotykany w różnych zbiorowiskach subneutrofilnych lasów liściastych należących do klasy Querco-Fagetea.
Rzadko pojawia się w borach mieszanych.

Biologia

Pnącze o liściach zimozielonych, wspinające się na różne podpory (np. drzewa) za pomocą korzeni czepnych. Kwitnie w sierpniu i wrześniu. Kwiaty zapylają błonkówki, muchówki, motyle i chrząszcze. Po raz pierwszy zakwita w 8-10 roku życia.

Dojrzewanie owoców przypada na wiosnę następnego roku. Owoce rozsiewane są przez ptaki. Niektóre osobniki osiągają wiek 400 lat. Roślina trująca. Zawiera saponiny trójterpentynowe, garbniki, fenolokwasy i flawonoidy.

Wielkość populacji

Może tworzyć w dnie lasu duże płaty o powierzchniach do kilkunastu arów.

Zagrożenie

Głównym zagrożeniem jest wycinanie grubych drzew oplecionych pnącym bluszczem oraz inne zabiegi gospodarcze w lasach.

Ochrona

Na stanowiskach naturalnych gatunek objęty jest ścisłą ochroną. Rośnie w większości parków narodowych na niżu, a z górskich jedynie w pienińskim. Chroniony również w licznych rezerwatach przyrody na terenie całego kraju.

Ważniejsze piśmiennictwo

Boratyńska K. 1987. Kwitnące i owocujące okazy Hedera helix L. w Polsce. Arboretum Kórn. 32: 19-36.
Bożek A. 1979. Naturalne stanowisko owocującego bluszczu Hedera helix w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Chroń. Przyr. Ojcz. 35, 6: 42-45.
Browicz K., Gostyńska-Jakuszewska M. 1969. Hedera helix L. Bluszcz pospolity. Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce. Zesz. 8. PWN.
Czart J. 1981. Stanowisko kwitnącego bluszczu pospolitego Hedera helix na terenie gminy Tolkmicko w województwie elbląskim. Chroń. Przyr. Ojcz. 37, 4: 64-67.
Ćwikliński E. 1974. Rozmieszczenie i warunki siedliskowe owocującego bluszczu (Hedera helix L.) w województwie szczecińskim. Roczn. Sekcji Dendrol. PTB, 28: 5-35.
Ćwikliński E., Głowacki Z., Kaszuba Z. 1988. Owocujący bluszcz Hedera helix w województwie siedleckim. Chroń. Przyr. Ojcz. 44, 2: 78-80.
Denisiuk Z., Pilipowicz W. 1984. Kwitnący bluszcz Hedera helix w reglu dolnym pod Maślaną Górą. Chroń. Przyr. Ojcz. 40, 3: 27-31.
Grzegorzek W., Sokół A., Szczepka M. 1981. Kwitnące okazy bluszczu pospolitegoHedera helix na Płaskowyżu Rybnickim. Chroń. Przyr. Ojcz. 37, 3: 71-74.
Grzegorzek P., Sokół S., Szczepka M. 1983. Stanowiska kwitnącego bluszczu pospolitego Hedera helix w Rybniku i na Pojezierzu Łagowskim. Chroń. Przyr. Ojcz. 39, 3: 57-64.
Jakubowska-Gabara J. 1988. Nowe stanowiska kwitnącego bluszczu Hedera helix w Polsce środkowej. Chroń. Przyr. Ojcz. 44, 2: 74-77.
Kmieć K., Strzałka M. 1981. Największe naturalne stanowisko bluszczu pospolitego Hedera helix w Polsce południowej. Chroń. Przyr. Ojcz. 37, 4: 67-75.
Lipiec W. 1984. Owocujący bluszcz pospolity Hedera helix w Roztoczańskim Parku Narodowym. Chroń. Przyr. Ojcz. 40, 3: 71-86.
Mądalski J., Ciaciura M. 1972. Dwa nowe naturalne stanowiska owocującego bluszczu (Hedera helix L.) na terenie Wrocławia. OTPN, Zesz. Przyr. 12:11-14.
Medwecka-Kornaś A., Myczkowski S. 1957. W sprawie ochrony owocującego bluszczu na Pogórzu Karpackim. Chroń. Przyr. Ojcz. 13, 6: 46-49.
Misiewicz J. 1984. Naturalne stanowiska kwitnącego bluszczu Hedera helix koło Słupska. Chroń. Przyr. Ojcz. 40, 5-6: 79-81.
Olaczek R. 1979. Owocujący bluszcz pospolity Hedera helix w Polsce środkowej. Chroń. Przyr. Ojcz. 35, 5: 5-17.
Pacyna A. 1993. Kwitnący bluszcz Hedera helix we wschodniej części Pogórza Wielickiego i przylegającej części Beskidów. Chroń. Przyr. Ojcz. 49, 2: 78-82.
Pacyna A. 1996. Jeszcze o kwitnącym bluszczu pospolitym Hedera helix na Pogórzu Wielickim. Chroń. Przyr. Ojcz. 52, 4: 86-89.
Piotrowska H. 1996. Chronione gatunki roślin naczyniowych w Wolińskim Parku Narodowym. Klify, 3: 7-104.
Piotrowska H., Olaczek R. 1979. Najobfitsze stanowisko owocującego bluszczu Hedera helix na Wolinie. Chroń. Przyr. Ojcz. 35, 2: 28-34.
Radwańska-Paryska Z. 1984. Najwyższe stanowisko kwitnącego bluszczu pospolitego Hedera helix w Polsce. Chroń. Przyr. Ojcz. 40, 3: 92-95.
Święs F. 1972. Kwitnący bluszcz Hedera helix w Krynicy i okolicy Dębicy. Chroń. Przyr. Ojcz. 28, 2: 60- 62.
Strojny W. 1973. O ochronę kwitnącego bluszczu pospolitego Hedera helix we Fromborku. Chroń. Przyr. Ojcz. 29, 6: 61-64.
Wałecki M. 1975. Owocujący bluszcz Hedera helix w rezerwacie "Białowodzka Góra". Chroń. Przyr. Ojcz. 31, 3: 53-55.
Witkowski Z. 1971. Zabezpieczmy stanowisko kwitnącego bluszczu Hedera helix w Ojcowskim Parku Narodowym. Chroń. Przyr. Ojcz. 27, 1: 38-39.

Zobacz także

Opracowanie

prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>