temat: Długosz królewski

Osmunda regalis L.

Rodzina długoszowate - Osmundaceae,

Morfologia

Roślina wysokości do 1,5-2 m, o krótkim i grubym kłączu, z brunatnymi łuskami i nasadami ogonków liściowych. Liście skupione gęsto, na długich ogonkach, zewnętrzne płonne, wewnętrzne z odcinkami zarodnionośnymi w górnej części liścia. Blaszka liściowa szerokości do 40 cm, o zarysie +/- lancetowatym, podwójnie pierzasta, z 7-9 parami odcinków 1 rzędu na krótkich ogonkach i z 5-13 parami odcinków 2 rzędu. Płonne odcinki 2 rzędu podłużne, ucięte w nasadzie, całobrzegie lub płytko karbowane; odcinki zarodnionośne od równowąskich do równowąskolancetowatych, z gęstymi, barwy brązowej, skupieniami zarodni. Zarodnie otwierające się u góry podłużną szczeliną. Zawijki brak.

Rozmieszczenie ogólne

Gatunek częsty w zachodniej Europie, natomiast w środkowej i południowej rzadszy. Północna granica zasięgu przebiega przez południową Szwecję i Norwegię. Poza tym występuje w zachodnim Zakaukaziu (Abchazja). Inne odmiany długosza królewskiego stwierdzono w Azji Wschodniej, Ameryce Północnej, Południowej oraz Afryce północnej i południowej.

Rozmieszczenie w Polsce

Gatunek dość rzadki, znany z ok. 130 stanowisk rozproszonych na całym niżu głównie na Pomorzu Zachodnim, w Wielkopolsce oraz w pasie wyżyn Polski południowej i kotlinach podgórskich.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Siedliska

Związany z siedliskami podmokłymi. Rośnie na torfowiskach, brzegach jezior, wilgotnych zaroślach, na obrzeżach lasów, w rowach odwadniających, na groblach stawów, wilgotnych zrębach itp. Preferuje gleby torfowe. Rzadziej spotykany na mokrych glebach piaszczystych, powstałych w dużych obniżeniach terenowych lub niewielkich nieckowatych zagłębieniach, gdzie poziom wód gruntowych jest wysoki. Gleby te odznaczają się odczynem pH od 4,5 do 7,0 (optimum pH=6).

Fitocenozy

Gatunek charakterystyczny dla olszyn bagiennych z klasy Alnetea glutinosae występujący głównie w zespołach Carici elongatae-Alnetum i Salici-Franguletum. Pojawia się też w borach bagiennych należących do zespołu Vaccinio uliginosi-Pinetum.

Biologia

Bylina. Zarodniki dojrzewają w czerwcu.

Wielkość populacji

Populacje są zwykle nieliczne. Do najbogatszych złożonychod 100 do 700 osobników, należą stanowiska w nadleśnictwie Węglewice (woj. łódzkie).

Zagrożenie

Gatunek umieszczony na ogólnopolskiej "czerwonej licie" i zaliczony do kategorii V jako narażony na wyginięcie. Główne zagrożenie stanowią zmiany siedliskowe, wywołane odwadnianiem dużych obszarów oraz obniżeniem poziomu wód gruntowych. Równocześnie jednak długosz królewski zasiedla nowe, antropogeniczne siedliska, odznaczające się wysokim poziomem wód gruntowych. Są to rowy odwadniające, linie oddziałowe, groble stawów.

Ochrona

Gatunek objęty ścisłą ochroną. Jednak wobec postępujących zmian biotopów długosza, jest ona nieskuteczna. Część rezerwatów stworzonych dla jego ochrony, nie spełnia swej roli, ponieważ ich teren został wcześniej silnie antropogenicznie przekształcony, jak na przykład w rezerwacie "Długosz Królewski" w Puszczy Niepołomickiej. Dlatego niezbędne wydaje się objęcie ochroną rezerwatową resztek naturalnych siedlisk, których składnikiem charakterystycznym jest długosz królewski.

Ważniejsze piśmiennictwo

Baryła J. 1979. Długosz królewski Osmunda regalis na GórnymŚląsku. [The royal-fern Osmunda regalis in Upper Silesia. ]. Chroń. Przyr. Ojcz. 35, 4: 55-60.
Baryła J., Pietras B. 1982. Długosz królewski Osmunda regalis L. w Polsce. Ochr. Przyr. 44: 111-143.
Biernacki A. 1964. Nieznane stanowiska długosza królewskiego w południowej Wielkopolsce. Chroń. Przyr. Ojcz. 20, 2: 29-33.
Biernacki A. 1965. Nowy ośrodek występowania długosza królewskiego. Chroń. Przyr. Ojcz. 21, 3: 15-21.
Bróż E., Przemyski A. 1982. Stanowisko długosza królewskiego Osmunda regalis na terenie Krainy Świętokrzyskiej. Chroń. Przyr. Ojcz. 38, 6: 109-113.
Celiński F. 1956. Stanowiska długosza królewskiego koło Stepnicy nad Zalewem Szczecińskim. Chroń. Przyr. Ojcz. 12, 1: 17-21.
Glanc K. 1980. Długosz królewski Omunda regalis w Puszczy Noteckiej. Chroń. Przyr. Ojcz. 36, 4: 62-66.
Jabłkowska E. 1959. Nowe stanowiska długosza królewskiego (Osmunda regalis L.) w powiecie kaliskim, woj. poznańskie. Przyr. Pol. Zach. 3, 3-4: 276-278.
Karczmarz K., Pomian J., Święs F. 1978. Nowe dane o Osmunda regalis L. i Linnaea borealis L. w Kotlinie Sandomierskiej z uwzględnieniem ich rozmieszczenia w Polsce. Ann. UMCS Sec. C. 33, 12: 115-125.
Kurowski J. 1973. Długosz królewski Osmunda regalis w borach lubieńskich. Chroń. Przyr. Ojcz. 29, 5: 61-65.
Kurowski J. K. 1975. Stanowiska długosza królewskiego Osmunda regalis w województwie łódzkim. Chroń. Przyr. Ojcz. 31, 3: 57-62.
Kurowski J., Mamiński M. 1982. Długosz królewski Osmunda regalis w okolicach Łodzi. Chroń. Przyr. Ojcz. 38, 6: 101-107.
Mowszewicz J. 1965. Najliczniejsze skupienie długosza królewskiego w kraju. Chroń. Przyr. Ojcz. 21, 2: 44-46.
Mowszowicz J. 1966. Jeszcze jedno obfite stanowisko długosza królewskiego w kraju. Chroń. Przyr. Ojcz. 22, 6: 41-43.
Sowa R., Rutowicz H. 1971. Rezerwat długosza królewskiego w Węglowicach oraz inne jego stanowiska w nadleśnictwie Węglowice. Zeszyt nauk. UK. ser. 2, 41: 83-100.
Szafranówna H. 1952. Najbogatsze skupienia długosza królewskiego w Wielkopolsce. Chroń. Przyr. Ojcz. 8, 5: 46-48.
Traczyńska M., Latowski K. 1982. Długosz królewski Osmunda regalis w rezerwacie Baszków k. Krotoszyna. Chroń. Przyr. Ojcz. 38, 6: 97-101.
Urbisz A., Urbisz A. 1992. Rozmieszczenie i stan zachowania stanowisk długosza królewskiego (Osmunda regalis L.) na Płaskowyżu Rybnickim. Kształt. Środ. Geogr. i Ochr. Przyr. na Obszarach Uprzemysł. i Zurbaniz. 6.

Zobacz także

Opracowanie

prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>