temat: Mącznica lekarska

Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng.

Rodzina wrzosowate - Ericaceae

gatunek objęty ochroną częściową (patrz: zmiany)

Morfologia

Gałązki rozesłane do 1 m długości, skrętolegle ulistnione. Młode gałązki delikatnie owłosione, starsze z korą łuszczącą się, brunatną. Liście skórzaste, długości 1,5-3 cm, z wierzchu ciemno-spodem jasnozielone, odwrotnie jajowate, z krótkim ogonkiem, całobrzegie. Kwiaty po 4-5 zwisające na krótkich szypułkach, zebrane na końcach gałązek. Korona jasnoróżowa lub biała, długości 3-4 mm, beczułkowata, z 5 krótkimi ząbkami. Pręcików 10; pylniki z wyrostkami w kształcie rożków. Jagody czerwone, mączyste.

Rozmieszczenie ogólne

Europa (z wyjątkiem najbardziej południowej części), północna Azja, Ameryka Północna oraz Grenlandia. Przez Polskę przebiega południowa i południowo-zachodnia granica zwartego zasięgu gatunku; dalej na południe rośnie głównie w górach.

Rozmieszczenie w Polsce

Gatunek częsty na niżu i bardzo rzadki w górach. Najwyższe stanowisko podano z Tatr (Sarnia Skała 1220 m n.p.m.).

Stwierdzony w parkach narodowych:

Siedliska

Na niżu rośnie na piaszczystych glebach bielicowych i bielicach o odczynie kwaśnym (pH 3,5-5,3), a w górach i na Jurze Krakowsko-Wieluńskiej na rędzinach inicjalnych i r. właściwych wytworzonych z wapieni i dolomitów; ich odczyn jest obojętny lub zasadowy (pH 7,0-8,1).

Fitocenozy

Gatunek charakterystyczny dla wrzosowisk ze związku Calluno-Arctostaphylion. Ponadto często spotykany w borach szpilkowych (klasa Vaccinio-Piceetea), zwłaszcza sosnowych. W Tatrach występuje na stanowiskach z reliktową sosną Pinus sylvestris w murawach na skalnych (zespół Carici-Festucetum tatrae).

Biologia

Zimozielona krzewinka. Kwitnie w maju i czerwcu. Korzenie współżyją z grzybami. Ma właściwości lecznicze dzięki zawartości glikozydów fenolowych, flawonoidów i garbników.

Wielkość populacji

Często tworzy duże płaty o znacznym zwarciu, zajmując duże, liczące kilkanaście hektarów powierzchnie.

Zagrożenie

Główne zagrożenie stanowi zbiór w dużej ilości dla celów leczniczych. Spowodowało to wyginięcie gatunku na niektórych stanowiskach.

Ochrona

Podlega częściowej ochronie. Część stanowisk znajduje się w parkach narodowych i rezerwatach.

W wykazie gatunków chronionych znowelizowanego rozporządz. z 2001 r. została przeklasyfikowana na gatunek objęty ochroną ścisłą.

Ważniejsze piśmiennictwo

Browicz K., Gostyńska M. 1960. Mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi L.) na skałkach wapiennych w Jurze Krakowsko-Wieluńskiej. Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 307-313.
Browicz K., Kaczmarek C. 1972. Alnus viridis DC., Salix reticulata L., Rosa rubiginosa L., Genista tinctoria L., Arctostaphylos uva-ursi L. W: Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce. Z. 11. Red. K. Browicz. Wyd. Zakł. Dendr. i Arboret. Kórnickie PAN, Warszawa-Poznań.
Browicz K. 1963. Nowe stanowisko mącznicy lekarskiej w Tatrach Polskich. Chroń. Przyr. Ojcz. 19, 2: 41-43.
Fijałkowski D., Górski J. 1968. Stosunki ekologiczne i fitosocjologiczne siedlisk mącznicy lekarskiej (Arctostaphylos uva-ursi L.) pod Zaklikowem w woj. lubelskim. Fragm. Flor. Geobot. 14, 4: 433-440.
Gawłowska J. 1964. Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi w Polsce, jej zasoby i ochrona. Ochr. Przyr. 30: 23-50.
Gawłowska J. 1966. Reliktowe stanowiska mącznicy lekarskiej Arctostaphylos uva-ursi L. w Tatrach. Wierchy, 34: 27-32.
Jaroniewski W. 1986. Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi (L.) Sprengl. Wszechświat, 87, 6: 135-136.
Mowszowicz J. 1965. W sprawie ochrony mącznicy lekarskiej pomiędzy Tomaszowem Mazowieckim a Nowym Miastem. Chroń. Przyr. Ojcz. 21, 4: 42-44.
Sokołowski A. W. 1997. Rośliny naczyniowe prawnie chronione w Wigierskim Parku Narodowym. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 16, 4: 3-14.

Zobacz także

Opracowanie

prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>