Województwo wielkopolskie, powiat poznański, gmina Kórnik, miasto Kórnik.
Prowincja: Niż Środkowoeuropejski, Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie,
Makroregion: Pojezierze Wielkopolskie, Mezoregion: Równina Wrzesińska.
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki, Poddział: Pas
Wielkich Dolin, Kraina: Wielkopolsko-Kujawska, Okręg Poznańsko-Gnieźnieński.
Ok. 76-85 m n.p.m.
Powierzchnia całego kompleksu - ok. 60 ha, przy czym zwarty obszar właściwego Arboretum (starego i nowego) - 38 ha. Szereg kolekcji znajduje się poza tym obszarem, po przeciwnej stronie Jez. Kórnickiego, gdzie znajdują się szkółki i kolekcje roślin wrzosowatych i iglastych oraz różaneczników.
OchK w Gminie Kórnik, w obrębie którego znajduje się Arboretum. Pomnikowe drzewa w samym Arboretum.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Ogród znajduje
się w obrębie Regionu Śląsko-Wielkopolskiego (O).
Zimy są tu mało śnieżne i dość ciepłe, jednak zdarzają się co kilkanaście lat bardzo ostre, a także po ciepłych zimach bardzo silne mrozy wiosenne, sięgające nawet -200C. średnia roczna suma opadów wynosi ok. 511 mm, jednak bywają lata bardzo suche, z opadami poniżej 400 mm (Bugała 1987).
Arboretum znajduje się nad brzegiem Jez. Kórnickiego, położonego w ciągu jezior rynnowych ciągnących się między Kórnikiem i Zaniemyślem. Teren jest tu płaski i podmokły, ongiś bagienny, potem osuszany i w części sztucznie nadsypany (przy zamku i w formie grobli, po których poprowadzono drogi). W obrębie starszej części Arboretum znajduje się kilka sztucznych zbiorników wodnych, w tym duży staw o pow. ok. 1 ha. Nowa część arboretum znajduje się nieco powyżej dna doliny, na płaskowyżu morenowym, gdzie podłoże jest mniej wilgotne.
Arboretum jest rozcięte na 2 części ul. Parkową, część płd. -zach. to stare Arboretum z zamkiem, część płn. -wsch., mniejsza - to nowe Arboretum, gdzie znajduje się siedziba Instytutu Dendrologii PAN. Po terenie Arboretum prowadzą liczne drogi i ścieżki spacerowe, a cały teren został podzielony na 37 sekcji: 23 sekcje w starym Arboretum i 14 w nowej części. Sekcje rozgraniczane są przez drogi lub numerowane słupki granitowe. Do Arboretum należą też tereny na płd. -zach. brzegu jeziora (Las Zwierzyniec).
Ustalona
w okresie międzywojennym XX w. zasada układu rodzajowego roślin oraz podział
na kwatery obowiązuje do dziś. W starym Arboretum znajdują się kwatery 1-23,
w nowym Arboretum - kwatery 24-37 oraz szklarnie. Od zasady układu rodzajowego
odstępuje się, gdy nie odpowiada to wymaganiom glebowym danych roślin, a także
ze względów kompozycyjnych, gdy chodzi o podkreślenie urody parku przez wprowadzenie
w widokowe miejsca pojedynczych okazów lub grup ozdobnych drzew i krzewów. Na
szczególną uwagę zasługują liczne gatunki egzotycznych drzew iglastych oraz
bogate kolekcje krzewów ozdobnych, będących specjalnością Arboretum. 
Ze starej kolekcji Działyńskich pozostało niewiele, gdyż nie sprzyjały temu warunki klimatyczne i hydrologiczne (podmokły teren). Do naszych czasów przetrwały 2 okazałe, ponad 150-letnie miłorzęby dwuklapowe Gingko biloba w sąsiedztwie zamku, piękne okazy sosny czarnej, sosny Jeffreya, jodły greckiej, daglezji zielonej. Łączna liczba taksonów hodowanych w Arboretum sięga 3 tys.
Teren Ogrodu z racji dużego obszaru i bogactwa zieleni jest też ostoją licznych gatunków ptaków i innych zwierząt.
Otoczenie
arboretum jest nader urokliwe. Miasto i zamek z parkiem leżą na dnie wąskiej
doliny, nad długim jeziorem rynnowym. Utrzymany w stylu wytwornego gotyku angielskiego
zamek otoczony jest parkiem, którego podstawowe funkcje naukowo-dydaktyczne
(arboretum) nie umniejszają urody parku krajobrazowego turysta bez przygotowania
zauważy z trudem. Zamek pełni funkcje muzealne, nie związane z Arboretum
i podlega Bibliotece Kórnickiej PAN, jednak jest w sensie krajobrazowym integralną
jego częścią. W zbiorach (ok. 350 tys. woluminów) znajduje się m. in. 30 tys.
starodruków (XV-XVIII w.) oraz 15 tys. rękopisów (od XII w.). Wspaniałe zbory
znajdują w części muzealnej - archeologiczne, etnograficzne (m. in. zbiory hr.
W. Zamoyskiego z Australii i wysp Pacyfiku), numizmatyczne, malarskie, militaria,
i in.
Arboretum podlega Instytutowi Dendrologii PAN, w związku z czym prowadzi rozległą działalność naukową z zakresu rozmnażania drzew i krzewów (m. in. topoli, magnolii, rododendronów), a także prace z zakresu systematyki, genetyki, fizjologii, odporności na choroby, czynniki abiotyczne, etc. Dzięki prowadzonej od 1927 r. wymianie nasion i sadzonek z wieloma zagranicznymi placówkami tego typu (m. in. z angielskim RBG Kew) odniesiono liczne sukcesy w dziedzinie introdukcji i aklimatyzacji obcych gatunków (działalność ta była prowadzona od pocz. istnienia Arboretum). W oparciu o własne, bogate kolekcje roślin wyhodowano tu sporo nowych odmian drzew i krzewów, zwłaszcza topoli, drzew i krzewów iglastych, jaśminowców, jabłoni ozdobnych, lilaków, w tym wiele gatunków i odmian ozdobnych dotąd w Polsce nieznanych. Dział szkółek, gdzie efekty tych prac są rozmnażane ma odrębny status Zakładu Doświadczalnego PAN i umożliwia hodowlę sadzonek cennych roślin ozdobnych na skalę gospodarczą, co pozwoliło na upowszechnienie ich w całym kraju. Samo Arboretum posiada własne, niewielkie szkółki specjalne, w których hoduje się drzewa i krzewy dla potrzeb uzupełniania i rozwoju kolekcji własnych oraz innych ogrodów botanicznych w Polsce.
Prowadzona
jest działalność wydawnicza, w ramach której ukazują się stałe wydawnictwa:
rocznik naukowy Instytutu "Arboretum Kórnickie" oraz katalog oferowanych
nasion, a także katalog oferty sadzonek produkowanych przez szkółki. Przy Arboretum
znajduje się Muzeum Dendrologiczne, gdzie znajdują się próbki różnych gatunków
drewna z całego świata, szyszki, owoce i nasiona różnych gatunków drzew.
Arboretum nie prowadzi działalności dydaktycznej, jest jednak terenem wycieczek specjalistycznych dla studentów i uczniów szkół różnych typów oraz miejscem stażów i praktyk specjalistycznych. Realizowana jest też działalność popularyzatorska.
Arboretum
jest udostępniane do zwiedzania i cieszy się dużą popularnością. Informacje
z lat 80-tych mówią o ok. 100 tys. osób odwiedzających rocznie (Bugała 1987),
w większości jest to młodzież szkolna. Dla uatrakcyjnienia organizowane są święta
kwiatowe, popularyzowane przez lokalne media (Poznań). Dodatkową atrakcją jest
sąsiedztwo zamku (muzeum) oraz Jez. Kórnickiego, po którym pływa statek spacerowy.
Kórnik należy też do stałych punktów programu wycieczek spoza Wielkopolski przyjeżdżających
zwiedzać Poznań i jego okolice.
Zwiedzać Arboretum najlepiej korzystając z jednej z 3 tras, które opisano szczegółowo w przewodniku. Tarasy 1 i 2 oprowadzają po najciekawszych kolekcjach starego Arboretum, trasę 3 wytyczono w Nowym Arboretum.
Za
datę utworzenia arboretum przyjmuje się 1826 r., jednak historia tego miejsca
sięga co najmniej XIV w., z którego to okresu pochodzą pierwsze wzmianki o zamku
Górków, którzy władali nim do końca XVI w. Zapewne od pocz. istniał przy zamku
ogród włoski, którego pierwsze ślady pochodzą z XVI w.
W II poł. XVIII w. cała posiadłość została gruntownie przebudowana przez Teofilę
z Działyńskich Szołdrską, a park urządzono w stylu francuskim
i zapewne wtedy wprowadzono tu pierwsze gatunki egzotyczne. Był to wtedy ponoć
jeden z najpiękniejszych zespołów pałacowo-parkowych w Polsce (E. Raczyński),
jednak pod koniec wieku podupadł. W 1820 r. właścicielem posiadłości stał się
Tytus Działyński, człowiek wielkich zasług, zalet i wiedzy, który przystąpił
do długotrwałej rewitalizacji posiadłości, nadając jej kształt zbliżony do obecnego.
Zamek przebudował w stylu angielskiego gotyku, natomiast park znacznie powiększył
(także drogą wykupów) i urządził w stylu krajobrazowym, zachowując nieliczne
elementy wcześniejsze (w stylu francuskim). Do parku sprowadzano sadzonki drzew
i krzewów ze szkółek całej Europy, zwłaszcza liczne gatunki egzotyczne. Była
to już świadomie tworzona kolekcja o zadaniach użytkowych, gdzie aklimatyzowano
liczne gatunki wcześniej w Polsce nieznane, tworząc z nich szkółki i rozprowadzając
sadzonki i nasiona. Dzieło ojca kontynuował po jego śmierci (1861) syn - Jan
Działyński, równie wybitna postać i kształcony w Paryżu botanik. Za jego czasów
park nie tracąc nic z urody stał się wybitną placówką dendrologiczną o imponującym
zbiorze roślin i ważnych dokonaniach w zakresie ich aklimatyzacji i rozmnażania
oraz hodowli odmian (obok parku utworzył szkółkę). Działyński
założył też park dendrologiczny w należącym do niego Gołuchowie, sprowadzając
dla obu parków cenne gatunki roślin z kraju i zagranicy. Utrzymywał kontakty
z uczonymi i ważniejszymi zagranicznymi ośrodkami ogrodniczymi. Za jego czasów
Kórnik posiadał największą w Europie środkowej kolekcję drzew i krzewów, liczącą
ok. 1500 gatunków (Bugała... 1990). Spadkobiercą Działyńskiego został W.
Zamoyski, który kontynuował działalność i rozwój obu ogrodów, a w testamencie
przekazał Kórnik i Gołuchów wraz z innymi dobrami Narodowi w formie fundacji
"Zakłady Kórnickie". W przypadku Kórnika były to jeszcze bezcenne
zbiory biblioteki zamkowej, w której Działyńscy zgromadzili ogromny zbiór unikalnych
polskich starodruków i rękopisów, a także innych muzealiów. Wg ustawy fundacyjnej
w Kórniku miał powstać zakład naukowy, zajmujący się badaniami związanymi z
drzewami i krzewami. W 1926 r. dokonano podziału arboretum na kwatery (który
zachował się do dziś), a rok później dyrektorem "Ogrodów Kórnickich"
został Antoni Wróblewski, który ponownie przywrócił świetność arboretum zwiększając
liczbę gatunków i odmian do ok. 3 tys., nawiązując liczne kontakty i wymiany
zagraniczne, rozwijając działalność i powierzchnię szkółek, reorganizując kolekcję
przez uporządkowanie w układzie rodzajowym (gatunki
rosną w grupach należących do tego samego rodzaju), a ponadto - co szczególnie
ważne - wykonał naukową dokumentację całej kolekcji drzew i krzewów. Powiększył
też szkółki poza terenem właściwego arboretum. W 1933 r. powstał też zalążek
placówki naukowej. W 1948 r. fundację zlikwidowano, a arboretum w 1952 r. włączono
do PAN. W latach 1953-65 obszar arboretum powiększono
o 8,5 ha, tworząc tzw. nowe Arboretum, a następnie o dalsze tereny, po drugiej
stronie Jez. Kórnickiego (Las Zwierzyniec). Obecnie obiekt podlega Instytutowi
Dendrologii PAN, którego siedzibą jest Kórnik. Natomiast szkółki należą do Zakładu
Doświadczalnego PAN "Szkółki Kórnickie".
Należy wspomnieć też o zdarzeniach dramatycznych - niszczących suszach (np. 1982 r. z sumą opadów 310 mm i niewiele lepszy 1983 r.), wyjątkowo ostrych zimach (1928/1929, 1939/1940, 1962/1963, 1886/1987) oraz wichurach, z których powodu przetrwały tylko nieliczne obce gatunki posadzone przez Działyńskich. Znacznie lepiej przetrwały natomiast stare drzewa rodzimego pochodzenia, w niektórych przypadkach starsze od parku.
Arboretum podlega Instytutowi Dendrologii PAN z siedzibą w Kórniku.
Rozp. Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dn. 5 września 1980 r. w sprawie zasad ochrony ogrodów botanicznych i zoologicznych. (Dz. U. Nr 20, poz. 74) zastąpione znowelizowaną ustawą o ochronie przyrody (zwł. art. 46).
Najpoważniejszym zagrożeniem stanowi obniżanie się lustra wody w Jez. Kórnickim, co pociąga za sobą obniżanie się poziomu wód podziemnych na terenie ogrodu. Jest to groźne dla najstarszych okazów drzew i krzewów, które wykształciły płytki system korzeniowy. Poważne straty powodują też susze, mrozy i wichury. Zawsze groźny jest też w takich miejscach wandalizm.