Definicja

Klimatem określa się regularne następstwo zmian atmosferycznych o cechach trwałości, występujące na danym terenie (regionie geograficznym lub miejscowości), będące efektem łącznego oddziaływania wszystkich czynników meteorologicznych, a ponadto zależne od typu terenu (ląd, czy morze), rzeźby terenu i wysokości n.p.m. (np. szczególne warunki klimatyczne gór i mikroklimaty kotlin górskich) szaty roślinnej lub jej braku (np. mikroklimat lasu i jego łagodzący wpływ na klimat otoczenia, albo kontrastowy klimat pustyń), a także zabudowy antropogenicznej (np. mikroklimat miast) oraz działalności gospodarczej człowieka.

Charakter klimatu Polski

O klimacie Polski decyduje położenie geograficzne w strefie umiarkowanej oraz w części kontynentu, gdzie ścierają się wpływy klimatu kontynentalnego od wschodu (suchy, o dużych kontrastach między latem, a zimą) i oceanicznego od zachodu (łagodny, stosunkowo ciepły i wilgotny). Oddziaływanie Bałtyku sprowadza się do wąskiego pasa nadbrzeżnego. Odrębnie zaznacza się też klimat gór.

Ze względu na to ścieranie się różnorodnych wpływów klimat Polski definiuje się jako przejściowy, co określa jego przestrzenne zróżnicowanie.

W efekcie teren Polski cechuje duża różnorodność zjawisk klimatycznych oraz skali i czasu ich trwania, co przede wszystkim wpływa na szatę roślinną.

Grzbiet k. Diablaka w śnieguIstnieje szereg podziałów na regiony klimatyczne, wynikających z różnych założeń i metod badawczych oraz liczby i rodzajów analizowanych zjawisk klimatycznych. Dla potrzeb tego opracowania przyjęto podział na regiony klimatyczne W. Okołowicza i D. Martyn z 1979 r. (Martyn 1995) z uzupełniającym dla regionów górskich podziałem M. Hessa (1965) na piętra klimatyczne (Starkel 1999). Wybór uzasadnia upowszechnienie jej w szkolnych atlasach geograficznych i stosunkowo duża poglądowość. W regionalizacji tej wydzielono 8 regionów klimatycznych (z 40 krainami) i 5 subregionów (z dołączonymi 3 krainami klimatycznymi). Regiony klimatyczne Polski Podział na wysokościowe piętra klimatyczne dodano ze względu na zrozumiały niedostatek podziałów obszarowych w zakresie opisu dużej zmienności zjawisk występujących w górach na minimalnych często obszarach, co jednak bardzo wyraźnie rzutuje na stan przyrody.

Cechy klimatu Polski

Na zachodzie przeważa wpływ łagodnego klimatu oceanicznego, cechującego się mniejszymi różnicami temperatur i krótką, dość łagodna zimą.

Na wschodzie przeważają wpływy kontynentalne z dużymi różnicami temperatur między latem i zimą (długą i chłodną).

Na północy lokalnie zaznacza się przewaga wpływów morskich Bałtyku (od zachodu, gdzie lato i zima są krótkie i łagodne), przechodzących w kontynentalne (od wschodu - długa zima i rosnące amplitudy temperatur).

Na południu nad czynnikami oceaniczno-kontynentalnymi przeważa lokalne oddziaływanie gór i wyżyn z niższymi temperaturami, większymi opadami i zróżnicowanymi warunkami klimatycznymi zależnymi od wysokości n.p.m. i ekspozycji (wzrost opadów i spadek temperatury ze wzrostem wysokości n.p.m.).

Głównie w środkowej części kraju zlokalizowane są obszary o cechach pośrednich.

Regiony klimatyczne Polski

Region pomorski (BP) z Krainą Gdańską

Obejmuje Pomorze Zach. po Rozewie. Obszar pod wpływami oceanicznymi oraz bezpośrednim oddziaływaniem Bałtyku (zwłaszcza część płn.-wsch.). W części płn. amplitudy temperatur są małe, lata i zimy - łagodne i krótkie, opad roczny - duży. W części płd. wpływ Bałtyku malejący, lato nieco dłuższe, zima wydłuża się im dalej na wschód, wielkość opadu - odwrotnie. Duża liczba dni pochmurnych. Kraina Gdańska ma charakter regionu przejściowego między łagodniejszym klimatem regionu Pomorskiego, a bardziej kontynentalnym klimatem regionu Mazurskiego.

Region Mazurski (BM)

Obejmuje pojezierza wsch. Obszar w części płn. znajduje się pod wpływami Bałtyku, na które nakładają się wpływy kontynentalne: słabsze w części płn.-zach. i silniejsze w części wsch. Amplituty temperatur są tu wyższe niż w Regionie Pomorskim, lato łagodne, im dalej ku wsch. tym krótsze. Zima długa i śnieżna, znaczna suma opadów rocznych.

W części płd.-wsch. wpływ Bałtyku jest pośredni, oddziaływania kontynentalne tym wyraźniejsze im dalej na wschód. Amplitudy temperatur rosną ku wschodowi, lato jest krótkie, zima tym dłuższa i chłodniejsza, im dalej na płn.-wsch. Opady roczne maleją ku wsch. i płd.

Region Śląsko-Wielkopolski (O)

Sięga od Bramy Morawskiej prawie po Szczecin. Przeważają tu wpływy oceaniczne, amplitudy temperatur mniejsze od przeciętnych w Polsce, wiosna i lato wczesne i ciepłe. Lato długie, zima krótka i łagodna, z nietrwałą pokrywą śnieżną, opady największe na południu, maleją ku środkowi kraju.

Subregion Kujawski, Krainy Płn. Wielkopolski i Płn. Mazowsza (P) oraz Subregion Nadwiślański (Pn)

Centralnie położony teren o klimacie z cechami pośrednimi między otaczającymi regionami. Mimo dużej liczby dni pochmurnych suma opadów jest tu najniższa w kraju. W części płn. (Subregion Nadwislański) wyraźniejsze, łagodzące oddziaływanie Bałtyku.

Subregion Łódzki (PŁ)

Centralnie położony obszar o charakterze wyżynnym i klimacie o cechach pośrednich, w części płn. wpływy oceaniczne i kontynentalne.

Region Mazowiecko-Podlaski (K)

Zajmuje w środkowo-wsch. części kraju, gdzie przeważają wpływy kontynentalne z dużą amplitudą temperatur po stronie wsch., dość długim latem i zimą (tym chłodniejszą, dłuższą i o trwalszej pokrywie śnieżnej im dalej na wschód.

Region Małopolski (WM) z Krainą Gór Świętokrzyskich (GŚW)

Obszar wyżynny o wyraźniejszych cechach oceanicznych na zach., a kontynentalnych na płd.-wsch. Lato i zima dłuższe niż przeciętnie w kraju. Duża suma opadów, zwłaszcza w części zach.

Region Wyżynny Lubelski (WL)

Obszar Wyżyny Lubelskiej i płn. Roztocza o przewadze cech kontynentalnych. Długie lato i zima (chłodna), najwięcej dni pogodnych w Polsce (w części wsch.).

Subregion Nizinny Sandomierski (KS)

Obniżenie między wyżynami i pogórzem karpackim. Klimat o cechach kontynentalnych, zmodyfikowany przez oddziaływanie sąsiadujących wyżyn i gór. Duża liczba dni pogodnych.

Subregion Podkarpacki (PP)

Obniżenie między wyżynami a Pogórzem Karpackim o cechach klimatu pośredniego, pod przeważającym wpływem gór i wyżyn. Długie i ciepłe lato, dużo dni pochmurnych.

Region Sudecki (GS)

Obszar obejmuje większą część Sudetów (bez Gór Opawskich) i pogórze dochodząc prawie do Zielonej Góry. Klimat podgórski na styku z Regionem Śląsko-Wielkopolskim oraz górski. Przewaga cech oceanicznych, w górach wyraźne piętra klimatyczne, niższe niż ich odpowiedniki w Karpatach. Najwięcej dni z opadem w Polsce (Kotlina Kłodzka).

Region Karpacki (KG)

Obejmuje całe Karpaty Polskie i Pogórze. Klimat podgórski w części płn. i górski w południowej. W górach wyraźne piętra klimatyczne, o zróżnicowanych wysokościach w zależności od pasma. W części zach. większy wpływ czynników oceanicznych (większe opady), w części środkowej i wsch. silniejszy wpływ czynników kontynentalnych (więcej dni pogodnych).

Piętra klimatyczne

Na terenach górskich czynniki kontynentalno-oceaniczne są zdominowane przez wpływ wysokości n.p.m., który bardzo różnicuje warunki w miarę wzrostu tej wysokości, przy czym powierzchnie obszarów reprezentujących określone typy klimatu są zbyt małe, by możliwe było kartograficzne wydzielenie regionów klimatycznych. Spowodowało to konieczność wydzielenia pięter klimatycznych, co zrobiono (Hess 1965) w oparciu o średnią roczna temperaturę, z którą wiążą się także inne wskaźniki klimatyczne. W krajobrazie odbiciem tego podziału są piętra roślinne, dość zgodne z piętrami klimatycznymi.

W Tatrach wydzielono 5 pięter klimatycznych (byłoby 6 pięter lecz brak piętra pogórza, ponieważ podnóże Tatr, czyli dno kotliny Podhalańskiej należy już do piętra umiarkowanie chłodnego), na niższej Babiej Górze - 5, a w jeszcze niższych Sudetach - 4. Poza Tatrami (reszta polskich Karpat, Sudety, Góry Świętokrzyskie) położenie wszystkich pięter klimatycznych jest niższe niż w samych Tatrach. Piętra klimatyczne polskich gór.

Źródła informacji

Zobacz także

Opracowanie

Przypisy

Gospodarka człowieka

W ostatnich dziesięcioleciach wyraźnie zaznacza się wpływ działalności gospodarczej człowieka na klimat w skali nie tylko lokalnej (m.in. efekt miejskich "wysp ciepła" powodujących bezśnieżne zimy w miastach Polski i innych państw), ale i globalnej (globalne ocieplenie w wyniku emisji tzw. gazów szklarniowych), co stało się powodem opracowania w 1992 r.Konwencji Klimatycznej, które zapisy budzą wciąż opory wielu państw. Zjawiska te mają istotny wpływ na stan przyrody żywej oraz na trwałość klimatu stref okołobiegunowych.

Trwałość klimatu

O trwałości (naturalnej) klimatu można mówić w kontekście kilkuset lat, gdyż w dłuższym okresie wykazuje on znaczna zmienność. W holocenie trwającym od ustąpienia ostatniego zlodowacenia (bałtyckiego), występowało również następstwo okresów cieplejszych (optima klimatyczne, w tym najcieplejsze, tzw. główne optimum holoceńskie ok. 4,5 tys. lat temu) i chłodniejszych. Ostatnim wyraźnie cieplejszym okresem były czasy początków państwa polskiego, ostatni okres chłodny trwał w przybliżeniu od schyłku średniowiecza do końca XVIII w. i nazywany bywa "małą epoką lodową". I oziębienia i ocieplenia odegrały niezwykle istotną rolę w dziejach szaty roślinnej, umożliwiając w okresach chłodu przesunięcie się gatunków borealnych daleko na południe, a w okresach ciepłych (optima) wędrówkę gatunków południowych daleko na północ. Dowodem tych migracji klimatycznych są stanowiska reliktowych i endemicznych gatunków, które często w nazwie zachowały pochodzenie, takich jak chamedafne północna, zimoziół północny, tojad mołdawski, ostnica włosowata i wiele innych.