Woj. świętokrzyskie, powiat kielecki, gmina Zagnańsk, wieś Bartków. Dąb "Bartek"
zlokalizowany jest parędziesiąt metrów od drogi Zagnańsk-Samsonów, mającej na
tym odcinku również status pomnika przyrody (aleja
przydrożna). Dąb rośnie na skarpie nad rzeką Bobrzą, ok. 50 m od, jej koryta.
Miejsce to znajduje się w otulinie Suchedniowsko-Oblęgorskiego
Parku Krajobrazowego
Prowincja: Niż Środkowoeuropejski, podprowincja: Wyżyna Małopolska,
makroregion: Wyżyna Kielecka, mezoregion: Płaskowyż Suchedniowski.
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki,
poddział: Pas Wyżyn Środkowych, Kraina: Świętokrzyska, okręg Łysogórski
Ok. 307 m n.p.m.
Ochronę pomnikową ustanowiono w 1952 r., jednak zapewne istniała także przed II wojną światową.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Pomnik znajduje
się w obrębie Regionu Małopolskiego (Kraina Gór Świętokrzyskich
- GŚw).
W odległości ok. 50 m rzeka Bobrza
brak danych
brak danych
Dąb
szypułkowy Quercus robur. Gatunek pospolity, coraz bardziej zagrożony
w swoim istnieniu. Pokrój pnia i korony dość typowy dla tego gatunku, z bardzo
szeroką rozłożystą koroną. Drzewo jest pochylone w kier. płn. - wsch. Pień stosunkowo
krótki, z poprzecznymi zgrubieniami, wewnątrz głęboko wypróchniały na całej
długości, z kilku nisko odgałęziającymi się bardzo grubymi konarami, wyżej rozwidlający
się. Korona obecnie silnie niesymetryczna wskutek pożaru
z 1906 r. który pozbawił drzewo konarów od strony wsch. Dąb nadal wykazuje przyrost
masy i obwodu, jednak ilość wydzielającego się posuszu jest duża, a przyrost
wzdłużny pędów - minimalny. Mocno uszkodzony, w tym przez zjawiska klimatyczne
(także pioruny) i osłabiony, zagrożony jest wywróceniem się oraz obłamywaniem
konarów, stąd od dawna poddawany jest intensywnym zabiegom konserwatorskim,
które poprzedzały zawsze odpowiednie prace badawcze, wykonywane przez wybitnych
fachowców. Parokrotnie plombowano główny ubytek w pniu (ostatnio mieszanką drewno-epidian),
sukcesywnie rozwijano system podpór głównych konarów (konstrukcje metalowe,
o regulowanej długości, osadzone na betonowych fundamentach), wykonano
skomplikowaną instalację odgromową oraz system sztucznego nawadniania (od 1996
r. nieczynny).
Drzewo rośnie na swoim naturalnym siedlisku grądowym, choć znacznie zmienionym w czasie jego życia. Wg legend odpoczywał pod nim po łowach Bolesław Chrobry, a Kazimierz Wielki sprawował sądy. Miał pod nim też odpoczywać wracający z wyprawy wiedeńskiej Jan III Sobieski, a zobaczywszy dziuplę w pniu kazał w nią włożyć butelkę wina, szablę turecką i rusznicę. Inne legendy mówią o bytności Krzywoustego, Jagiełły, Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz Kościuszki. W okresie międzywojennym otoczenie dębu jest miejscem uroczystości patriotycznych. W sąsiedztwie pomnikowa aleja przydrożna, złożona z 51 starych drzew (klony, jesiony, lipy, modrzew), będąca dawną drogą górniczą. Otoczenie drzewa jest kompozycją - rozległą polanę na której rośnie otaczają sztucznie nasadzone drzewa, stanowiące także ochronę przed wiatrami.
Utrzymanie możliwie długo przy życiu jednego z najstarszych drzew w Polsce. Od wielu lat prowadzone są przy nim ratownicze zabiegi konserwatorskie zgodne z aktualną wiedzą, między innymi pod słabsze konary wstawiono podpory, a także stworzono system sztucznego nawadniania przez kilkanaście studzienek. Zabezpieczenie odgromowe oraz sukcesywne wzmacnianie konstrukcji wsporczych w miarę spadku wytrzymałości pnia i konarów oraz - przyszłościowo - rozwiązanie skutecznej ochrony drzewa po jego ostatecznym obumarciu.
Drzewo jest otoczone obszernym ogrodzeniem (ochrona przed zadeptywaniem, ograniczającym dostęp wody i powietrza do systemu korzeniowego). Przy ogrodzeniu tablica informacyjna. Poza ogrodzeniem dostęp do pomnika nie jest ograniczony, wymaga jednak respektowania zasad art. 31a ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. (przed nowelizacją art. 37).
W pobliżu, za szosą parking dla odwiedzających drzewo (frekwencję w latach 1988/89 oceniono na 150 tys. osób). Dojazd do Kielc, stamtąd do Zagnańska pociągiem (lub prywatną komunikacją), stąd pieszo ok. 2 km ku zachodowi (w kierunku Samsonowa) do wsi Bartków (z Kielc ok. 18 km).
Chroniony od dawna przez miejscową ludność. Pierwsza wzmianka w "Sylwanie" z 1829 r., potem wielokrotnie opisywany w czasopismach przyrodniczych. W 1829 r. miał 7, 92 m obwodu pierśnicowego i wys. 23,5 m (w 1993 r. odpowiednio 9,85 m i 30 m). Długo uchodził za największe i najstarsze drzewo Polski, jeszcze w okresie międzywojennym przypisywano mu wiek 1200 lat i informację taką podaje także literatura popularyzatorska z lat 80-tych. Najnowsze badania C. Pacyniaka (na podstawie analizy wywiertów rdzenia) skorygowały tę liczbę w dół. W 1863 r. umieszczono na nim 2 krucyfiksy, ponoć dla upamiętnienia powieszenia 2 oficerów powstania styczniowego. Opisy z II poł. XIX w. przekazują, że drzewo jest zdrowe i rodzi owoce. W 1906 r., uszkodził go znacznie pożar stojących w sąsiedztwie zabudowań - dąb stracił konary od strony wsch., co zachwiało jego statykę. W 1933 r. ustawiono k. drzewa kamień pamiątkowy, a w 1934 r. czasopismo "Rynek Drzewny" ogłosiło konkurs na najokazalsze drzewo w Polsce i "Bartek" został uznany za takie przez Sąd Konkursowy pod przewodnictwem prof. W. Szafera. W 1952 r., gdy dąb został formalnie uznany za pomnik przyrody, prof. J. Sokołowski pisał o 11 gatunkach ptaków gniazdujących w dziuplach drzewa. W 1966 r. w sąsiedztwie "Bartka" posadzono młody dąb "Bartuś", a 10 lat później zbudowanie w pobliżu głębinowego ujęcia wody obniża lustro wód podziemnych o 16 m. W 1978 r. zbudowano system studzienek nawadniających wg ekspertyzy IBL, ale w 1992 r., wskutek dalszego pogłębienia ujęcia wody, lustro wód podziemnych uległo dalszemu obniżeniu. W 1978 r. przeprowadzono duże prace konserwatorskie z wymianą plomby betonowej na mieszankę drewno-epidian oraz wykonano nowe, obszerniejsze ogrodzenie o promieniu 10-20 m oraz ścieżkę i parking.
Nadleśnictwo Zagnańsk, nadzór - Wojewódzki Konserwator Przyrody w Kielcach.
Orzeczenie Nr 1 WRN w Kielcach z 2 grudnia 1952 r.
Wobec daleko posuniętego zniszczenia drzewa możliwe jest uaktywnienie się procesów gnilnych lub obłamanie niektórych konarów, co wymaga stałego nadzoru konserwatorskiego i szybkiej interwencji w wypadku zauważenia niekorzystnych zjawisk. Ponadto zagrożenia uderzeniem pioruna oraz obniżeniem poziomu wód podziemnych.
inż. Kaj Romeyko-Hurko - Regionalny Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Krakowie.
''We wsi Bartkowie w Województwie Sandomierskiém niedaleko osady Urzędu leśnego Samsonów, stoi Dąb znakomitéy grubości, który początkiem swym sięga świetnéy w Historii naszey Epoki to iest: czasów Bolesława Chrobrego Wielkim nazwanego, ma bowiem przeszło 800 lat wieku. Pień tego Dębu w wierzchołku rozgałęziony, ma wysokości 32 stóp, w grubym dolnym końcu 27, 5 stóp obwodu, w górnym zaś cienszym końcu 16 stóp obwodu. Okrywa go piętnaście głównych gałęzi znacznéy grubości i długości i szesnaście pobocznych. Miąższość téy massy drzewa z szczegółowych rozmiarów obrachowana wynosi (...) 2861, 94 stóp kubicznych, które redukując na sążnie leśne poiedyncze po 108 stóp kub: z przestworami, to jest 75 stóp kub. miąższości drzewa szczapowego a 57 stóp kub. drzewa krąglakowego obeymująca będzie sążni szczapowego 323/4 krąglakowych 71/4 razem sążni 40 drzewa, do otrzymania których potrzebaby czwartą część morga czyli 75 Prętów Ž lasu dębowego w drzewostanie rąbnym 180-letnim i w regularnéy" zwartości na gruncie średnim klassy V. wzrosłego". (Sylwan 1829).