Woj. dolnośląskie, pow. Lubański, gmina Lubań, wieś Henryków Lubański.
Prowincja: Masyw Czeski, Podprowincja: Sudety z Przedgórzem Sudeckim, makroregion:
Pogórze Zachodniosudeckie, mezoregion: Pogórze Izerskie.
Prowincja: Hercyńsko-Sudecka, Dział: Sudety, Okręg Sudety Zachodnie, Podokręg:
Izersko-Karkonoski Hercyńsko-Sudecka.
Ok. 200 m n.p.m.
Pomnik przyrody utw. w 1992 r.
brak danych
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Pomnik znajduje
się w obrębie zach. części Regionu Sudeckiego - (GS),
w piętrze umiarkowanie
ciepłym.
brak danych
brak danych
brak danych
Gatunek niegdyś w Polsce pospolity, dziś nader rzadki w formie dzikiej i pod całkowitą ochroną. Pień pomnikowego drzewa pierwotnie rozdzielał się na 3 strzały, z czego jedną stracił. Wykazuje też inne ubytki, zwłaszcza ogromne w pniu, który jest zaplombowany. Korona tworzona przez pozostałe 2 strzały usycha od wierzchołków. Wg oceny z lat 80-tych drzewo znajdowało się w złym stanie zdrowotnym. Po trzykrotnych zabiegach konserwatorskich obecny (1997) stan drzewa oceniono jako średni (Karta... 1997). W 1984 r. obwód pierśnicowy określono na 512 cm, a wysokość na 13 m (Pacyniak), informacje z lat 50-tych XX w. podają obwód ok. 600 cm (Karta... 1997).
Otoczenie wiejskie. Miejscowość, położona na równinnym dnie kotliny, była niegdyś własnością klasztoru magdalenek z pobliskiego Lubania. We wsi kościół z XVII w. oraz ciekawa architektura ogrodzenia cmentarza (mur z krużgankami).
Zachowanie dla nauki i społeczeństwa najstarszego drzewa w Polsce i zapewne jednego ze starszych w Europie. Nadzór nad jego stanem zdrowotnym i bezpieczeństwem, bieżące zabiegi konserwatorskie.
Dojazd pociągiem do Lubania, skąd lokalną komunikacją ok. 10 km do wsi Henryków Lubański. Drzewo rośnie Dostęp do drzewa nie jest ograniczony, wymaga jednak respektowania zasad art. 31a ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. (przed nowelizacja art. 37).
Opisany po raz pierwszy przez T. Schubego w 1906 r., który określił też wiek drzewa na 1400 lat i zamieścił jego fotografię oraz informacje historyczne. W 1813 r. Kozacy wyrąbali część pnia do wys. 1, 1 m, co spowodowało wypróchnienie sięgające do wys. ok. 5 m. Poważnych uszkodzeń drzewo doznało także w czasie II wojny światowej, wskutek bezpośredniego trafienia pociskiem, który oderwał 1/3 korony i fragment pnia, powiększając otwór wielkiej dziupli. Pożar trafionej przez ten sam pocisk stodoły, przy której rosło drzewo, spowodował dalsze uszkodzenia. W 1954 r. pień został zaplombowany cementem z inicjatywy ówczesnego właściciela, E. Królikowskiego oraz jego sąsiadów. Drzewo, mimo uszkodzeń i ubytków, wykazywało żywotność i w 1955 r., kiedy oglądali go Stecki i Szulc, miało liczne pędy odroślowe powyżej 1,5 m. Cis cieszył się szacunkiem miejscowej ludności, która nazywała go "starożytnym", a propozycja sprzedania na drewno została odrzucona przez E. Królikowskiego, który opiekował się tym drzewem do śmierci w 1982 r. W opisie z 1957 r. wiek drzewa oszacowano na 1000-1400 lat, co było bliższe prawdy niż szacunki dotyczące innych drzew, np. "Cisów Raciborskiego" oraz najstarszych dębów. Natomiast Myczkowski (1976) ocenił go na 1080 lat. Cis znalazł się w granicach Polski po II wojnie światowej, detronizując "Cisy Raciborskiego" stając się najgrubszym drzewem tego gatunku i najstarszym drzewem na ziemiach polskich. Jednak zauważono to dość późno. Fabijanowski w swoim omówieniu najstarszych drzew Polski z 1952 r. jeszcze go nie wymienia, Najnowsze badania C. Pacyniaka (na podstawie analizy wywiertów rdzenia) zweryfikowały wiek drzewa, które jest dużo starsze od państwa polskiego i być może skiełkowało w roku, gdy Karol Młot zwyciężył Maurów w bitwie pod Poitiers (Francja 732 r. n. e.).
Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wrocławiu
Rozp. Wojewody Jeleniogórskiego z dn. 24 marca 1992 r. (Dz. Urz. Woj. Jeleniogórskiego nr 8, poz. 69). (Musiało być wcześniejsze, zapewne z 1953 r. lub nieco później)
Postęp procesów gnilnych, obniżających wytrzymałość mechaniczną obu pni, grożącą odłamaniem się od pnia głównego samoczynnie lub wskutek gwałtownych zjawisk atmosferycznych. Ponadto współczesne czynniki antropogeniczne, np. przenikanie do systemu korzeniowego rolniczych zanieczyszczeń chemicznych lub gnojowicy.
inż. Kaj Romeyko-Hurko - Regionalny Ośrodek Edukacji Ekologicznej