Woj. świętokrzyskie, powiat Kielce, miasto Kielce.
Prowincja: Niż Środkowoeuropejski, podprowincja: Wyżyna Środkowomałopolska,
makroregion: Wyżyna Kielecka, mezoregion: Góry Świętokrzyskie.
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki, Poddział:
Pas Wyżyn Środkowych, Kraina: Świętokrzyska, pogranicze Okręgów: Łysogórskiego
i Chęcińskiego.
Dno najniższego, zachodniego wyrobiska leży na poziomie 250 m n.p.m. natomiast najwyższe partie zboczy - na wysokości około 300 m n.p.m.
Powierzchnia 17,95 ha, rezerwat utw. w 1999 r.
W obrębie zespołu wyrobisk objętych ochroną rezerwatową odsłaniają się wapienie, miejscami dolomity dewonu zapadające pod kątem 30-50º na północ. Wapienie w dolnej części profilu (a więc odsłaniające się w ścianie południowej) są gruboławicowe, wyżej zaś (w ścianie północnej) - płytowe i przeławicone marglami oraz łupkami marglistymi. Zróżnicowanie wykształcenia wapieni w profilu a także "w poziomie" (ściślej - równolegle do uwarstwienia, bowiem warstwy są nachylone) jest świadectwem zmiennych warunków powstania osadów wapiennych na dnie morskim. W profilu tych skał odsłoniętych w kamieniołomie występuje granica pomiędzy dewonem środkowym oraz dewonem górnym, która została udokumentowana badaniami kopalnej fauny bezkręgowej. W skałach dewońskich Wietrzni opisano bardzo liczne gatunki kopalnej fauny, w tym ryb, koralowców, liliowców, ramienionogów, gąbek. Wiele z tych gatunków po raz pierwszy opisano właśnie w tym odsłonięciu, co oznacza, że jest ono miejscem występowania wzorcowych egzemplarzy opisanych zwierząt.
W jednej ze ścian zachodniego kamieniołomu Wietrzni wapienie zastąpione są dolomitami. Szczegółowe badania tych skał udowodniły, iż przemiana wapieni w dolomity, która nastąpiła w czasie gromadzenia się mułów wapiennych na dnie morskim w dewonie związana była z podmorskim źródłem wód termalnych.
W
obrębie skał dewońskich występują ponadto unikatowe obiekty związane z młodszym,
lądowym etapem rozwoju Gór Świętokrzyskich, który nastąpił po sfałdowaniu i
wyniesieniu tych gór podczas ruchów waryscyjskich
w górnym Karbonie.
W okresie tym, w Permie,
wapienie dewońskie Wietrzni rozcięte zostały dolinką, która następnie zasypana
została wielkimi blokami skał dewońskich osuwającymi się po jej północnym zboczu.
Brekcja złożona z tych bloków odsłania się w północnej
ścianie środkowego kamieniołomu. Nieco później, ale jeszcze w tym samym okresie
lądowym, na początku Triasu
w wapieniach dewońskich rozwinęły się formy krasowe
- kanały, szczeliny
i prawdopodobnie leje, które obecnie wypełnione
są marglami, iłami oraz piaskowcami o charakterystycznym,
wiśniowoczerwonym zabarwieniu.
Drugi lądowy etap rozwoju regionu, który przypada na trzeciorzęd i czwartorzęd, reprezentują na Wietrzni kopalne, wypełnione brązowymi glinami formy krasowe a także jaskinie. W rezerwacie zinwentaryzowano pięć jaskiń i schronisk skalnych, wśród których najdłuższa jest Jaskinia na Wietrzni o długości 60 m.
Gleby pokrywają słabiej nachylone powierzchnie na terenie rezerwatu. Są one nienaturalne i słabo wykształcone, prawie wszędzie zostały bowiem antropogenicznie zmienione lub nawiezione w czasie oraz / lub po zakończeniu eksploatacji.
W obrębie zespołu wyrobisk rezerwatu brak wód powierzchniowych. W otoczeniu rezerwatu, na terenie pogórniczym (pośród hałd) utworzył się jednak zbiornik wodny.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Rezerwat znajduje
się w obrębie Regionu Małopolskiego Kraina Gór Świętokrzyskich
(G Św).
Teren rezerwatu porastają zbiorowiska roślin zielnych wkraczające na zrekultywowany teren poeksploatacyjny. W sąsiedztwie kamieniołomu występują jednak bogate zbiorowiska roślinności wodnej i nadwodnej związane ze zbiornikiem utworzonym pośród hałd.
We florze porastającej zespół kamieniołomów nie stwierdzono gatunków rzadkich.
Nie
prowadzono badań fauny kamieniołomów. Jednak z pobliskim zbiornikiem wodnym
pośród hałd związany jest bogaty zespół fauny bezkręgowej, w tym owady (chroniony
motyl paź żeglarz), pajęczaki, ślimaki. Kręgowce reprezentowane
są przez kilka gatunków ryb, płazy (traszki, żaby, ropuchy), gady (jaszczurki,
padalec i zaskroniec) a przede wszystkim ciekawe gatunki ptaków zalatujące niewątpliwie
na teren rezerwatu, wśród których są gatunki chronione. Stwierdzono tu następujące
gatunki: pustułkę, skowronka polnego, brzegówkę, dymówkę, świergotka łąkowego,
pliszkę żółtą, słowika, podróżniczka, pokląskwę, świerszczaka,
brzęczkę, trzcinniczka, sikorę modrą, bogatkę, srokę, kawkę, gawrona, szpaka,
wróbla, mazurka potrzosa, szczygła, sierpówkę, kuropatwę i bażanta.
Krajobraz w obrębie i otoczeniu rezerwatu ma charakter antropogeniczny, o swoistej, pełnej niepokoju urodzie.
Celem rezerwatu jest zachowanie i udostępnienie naukowo-dydaktyczne obiektów, form i zjawisk geologicznych występujących na jego terenie.
Obowiązują ograniczenia określone w art. 23a ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. (przed nowelizacją art. 37).
Środkiem zespołu wyrobisk, wzdłuż jego rozciągłości biegnie ścieżka spacerowa, z której można obserwować wykształcenie skał dewońskich oraz osadów wypełniających młodsze formy erozyjne i krasowe.
Brak.
Dojazd w okolice rezerwatu autobusami komunikacji miejskiej w Kielcach, jadącymi do południowo-wschodniej części miasta.
Wyrobiska Wietrzni były eksploatowane już w XIX wieku i z tego okresu pochodzą najstarsze prace naukowe dotyczące fauny kopalnej znalezionej w tych kamieniołomach. W całym okresie eksploatacji kamieniołomy były przedmiotem badań geologicznych, paleontologicznych i speleologicznych. Ważnym stanowiskiem badań naukowych, wykorzystywanym również w dydaktyce geologii i geografii pozostały po zakończeniu eksploatacji w 1974 r. Jednym z twórców koncepcji ochrony kamieniołomów Wietrzni był Z. Rubinowski, znany geolog i sozolog (ekolog) pracujący w Górach Świętokrzykich (stąd nazwa rezerwatu).
Wojewódzki Konserwator Przyrody w Kielcach.
Ewentualnym zagrożeniem odsłonięć geologicznych jest ich zarośnięcie roślinnością.