Sparassis crispa, S. ramosa

Rodzina szmaciakowate (siedzuniowate)- Sparassidaceae

gatunek objęty ochroną ścisłą

Morfologia

Szmaciak gałęzisty (siedzuń sosnowy)Owocnik wysokości 6-40 cm, średnicy do ponad 30 cm, obwodu do 60 cm, może osiągać masę 2-6 kg, a nawet ponad 7 kg, prawie kulisty (podobny trochę do kalafiora, także do porostu: płucnicy islandzkiej Cetraria islandica, złożony z licznych, dosyć gęsto ustawionych listkowatych rozgałęzień, na końcach spłaszczonych, pofalowanych i ząbkowanych, łamliwych, wyrastających z wspólnego, krótkiego, zagłębionego w ziemi trzonu, przyrastającego do korzeni lub nasady pni drzew. Barwa owocnika początkowa biała, potem kolejno kremowa, ochrowa lub żółtawa. Miąższ białawy, woskowaty, kruchy, zapach korzenny, smak zbliżony do orzechowego. Zarodniki jajowate lub krótko eliptyczne, gładkie, bezbarwne lub bladożółtawe, o wymiarach 6-7.5 x 3-5-4.5 mm, z jedną dużą kroplą. Mylony z bardzo podobnym szmaciakiem krótko trzonowym S. brevipes (S. laminosa), rosnącym głównie na korzeniach dębów.

Rozmieszczenie ogólne

Jest rozprzestrzeniony w całej strefie umiarkowanej półkuli północnej.

Rozmieszczenie w Polsce

Występuje w całej Polsce niżowej. W górach jest znacznie rzadszy, można go tam spotkać w niższych położeniach. W polskich Karpatach nie stwierdzony dotychczas np. na Babiej Górze, w Pieninach i w Tatrach. Mylony z podobnym szmaciakiem (siedzuniem) krótkotrzonowym Sparassis brevipes (S. laminosa). mapa występowania

Stwierdzono w Parkach Narodowych występowanie w PN

Siedliska

Grzyb związany głównie z cieplejszymi, niżowymi borami sosnowymi i mieszanymi z udziałem sosny pospolitej. Rośnie na korzeniach i przy żywych pniach sosny pospolitej, prawdopodobnie także świerka i modrzewia.

Fitocenozy

Występuje głównie w zbiorowiskach borowych: np. nadmorskim borze bażynowym Empetro nigri-Pinetum, w borze świeżym Leucobryo-Pinetum, w borze bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum, ale notowany także w lasach liściastych z domieszką sosny, np. Fago-Quercetum, w świetlistej dąbrowie Potentillo albae-Quercetumi grądzie Tilio-Carpinetum.

Biologia

Grzyb jest pasożytem żywych, ale zwykle starych i osłabionych drzew iglastych, głównie sosny pospolitej, czasem żyje także jeszcze na martwych drzewach. Owocniki pojawiają się od lipca i utrzymują się aż do listopada, wyjątkowo do grudnia. Młode owocniki jadalne, smaczne, stare są gorzkawe.

Wielkość populacji

Owocniki najczęściej występują pojedynczo, rzadziej w małych grupach.

Zagrożenie

W niektórych regionach Polski niżowej, w starszych drzewostanach sosnowych jeszcze stosunkowo pospolity, poza tym rzadki lub nawet bardzo rzadki. Masowo zbierany do jedzenia, a także niszczony ze względu na duże rozmiary (łatwo go zauważyć) i niezwykły wygląd. Na "Czerwonej Liście Grzybów Wielkoowocnikowych Zagrożonych w Polsce" (1992) ma kategorię R (rzadki).

Ochrona

Podlega ścisłej ochronie gatunkowej w oparciu o Rozp. MOSZNiL z 1995 r., znowelizowane w 2001 r. Część stanowisk znajduje się na obszarach chronionych, niestety zbierany i niszczony jest nawet w rezerwatach przyrody.

Ważniejsze piśmiennictwo

Opracowanie

<<< lista gatunków >>>