Polypodium vulgare L.

Rodzina paprotkowate - Polypodiaceae

gatunek objęty ochroną częściową (patrz: zmiany)

Morfologia

Roślina 10-40 cm wysokości, z płożącym się kłączem, z którego wyrastają 2 rzędy oddalonych od siebie liści, o długich ogonkach. Blaszki liściowe skórzaste, barwy ciemnozielonej, od spodu jaśniejsze, 3-8 cm o szerokości, w zarysie lancetowate do równowąskolancetowatych, pierzastodzielne, z ok. 20 odcinkami po każdej stronie.Odcinki liściowe równowąskopodługowate, zaokrąglone lub słabo zaostrzone u góry, całobrzegie lub drobno piłkowane. Kuliste kupki na spodniej stronie odcinków liściowych, ułożone w 2 szeregach po obu stronach nerwu. Zawijki brak.

Rozmieszczenie ogólne

Gatunek cyrkumborealny, o zasięgu obejmującym Europę (oprócz obszarów położonych najbardziej na południu) i umiarkowaną strefę Azji oraz rzadziej spotykany w Ameryce Północnej.

Rozmieszczenie w Polsce

Dość częsty na terenie całego kraju; w górach po piętro kosówki.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Siedliska

Zasiedla miejsca umiarkowanie ocienione, pnie starych drzew głównie buka i jawora, szczeliny skał śródleśnych, podnóża ścian skalnych, wąwozy, skarpy, obsuwy oraz strome, kamieniste zbocza, klify; czasem spotykany też na murach.

Fitocenozy

Wchodzi w skład różnych zbiorowisk leśnych, zarówno lasów liściastych z klasy Querco-Fagetea jak i borów szpilkowych oraz mieszanych z klasy Vaccinio-Piceetea, a także acidofilnych dąbrów z klasy Quercetearobori-petraeae. Ponadto częsty w zbiorowiskach szczelin skalnych reprezentujących klasę Asplenietea rupestris.

Biologia

Bylina o liściach zimozielonych. Czasem występuje na pniach drzew jako epifit. Okres dojrzewania zarodników trwa od sierpnia do zimy. Jest rośliną leczniczą; zawiera garbniki, glikozyd polidynę, śluzy, saponiny, trójterpentyny oraz olejek eteryczny. Kłącze ma smak słodki.

Wielkość populacji

Populacje tworzy zwykle od kilku do kilkudziesięciu osobników; wyjątkowo rośnie w dużych płatach, liczących kilkaset osobników.

Zagrożenie

Stanowiska naturalne zagrożone są przez zbiór lub wykopywanie rośliny dla celów leczniczych oraz dekoracyjnych. Bywa też przesadzana do ogródków przydomowych. Zagrożenie stanowi również gospodarka leśna głównie przez wycinanie starych drzew, przebudowę drzewostanów jak i uszczuplaniu areału naturalnych lasów liściastych.

Ochrona

Gatunek objęty częściową ochroną. Ponadto liczne stanowiska chronione są na terenach wielu parków narodowych i rezerwatów.

W wykazie gatunków chronionych znowelizowanego rozporządz. z 2001 r. został przeklasyfikowany na gatunek objęty ochroną ścisłą.

Ważniejsze piśmiennictwo

• Grzybek J. 1973. Biological and phytochemical investigations on Polypodium vulgare L. I. Anatomical analisis. Acta Biol. Cracoviensiaser. Botanica, 16: 29-35.
• Piotrowska H. 1996. Chronione gatunki roślin naczyniowych w Wolińskim Parku Narodowym. Klify, 3: 7-104.
• Sokołowski A. W. 1997. Rośliny naczyniowe prawnie chronione w Wigierskim Parku Narodowym. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 16, 4: 3-14.
• Wróblewski A. 1973. Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare jako epifit. Chroń. Przyr. Ojcz. 29, 4: 47-48.

Zobacz także

• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej roślin z 1995 r. oraz jego nowelizacja

Opracowanie

• prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
• prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>