Wprowadzenie

7 grudnia 2000 r. Sejm RP po długotrwałych przygotowaniach uchwalił ostateczny tekst nowelizacji ustawy o ochronie przyrody z 1991 r., zachowując generalny kształt poprzedniego dokumentu, jednak wprowadzając ogromną liczbę zmian i uzupełnień, wynikających często z potrzeb dostosowania całości polskiego prawa do Konstytucji z 1997 r., do ratyfikowanych przez Polskę umów i konwencji międzynarodowych oraz do prawa Unii Europejskiej. Dostosowanie prawa polskiego do prawa Unii Europejskiej jest bowiem warunkiem sine qua non uzyskania członkostwa UE, będącego dla Polski celem strategicznym. Ustawa z dn. 7.12.2000 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody weszła w życie 2.02.2001 r.

IV wyd. komentarza do prawa ochrony przyrodyMniej więcej równolegle do nowelizacji ustawy o ochronie przyrody przygotowywano też głębokie zmiany we wszystkich pozostałych ustawach i rozporządzeniach związanych z problematyką ochrony środowiska i nie należy oczekiwać, by proces ten został zakończony. Ponadto w trakcie prac nad nowelizacją ustawy o ochronie przyrody odnosiło sie wrażenie, że potrwają one jeszcze dłużej, a rozwój sytuacji był trudny do przewidzenia do samego końca (np. sprawa art. 48).
Zaledwie pół roku później dochodzi do kolejnej, poważnej nowelizacji ustawy o ochronie przyrody, dokonanej pośrednio, przez ustawę wprowadzającą nową ustawę Prawo ochrony środowiska, która zastąpiła wielokrotnie nowelizowaną ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. W 2001 r. pojawiły się też pierwsze rozporządzenia wykonawcze do znowelizowanej ustawy o ochronie przyrody oraz oficjalne wypowiedzi przedstawicieli Ministerstwa Środowiska o potrzebie kolejnej, możliwie szybkiej nowelizacji tej ustawy.

Początkowo planowano zamknąć niniejsze opracowanie (CD-ROM "Ochrona polskiej przyrody") na stanie prawnym z dn. 31.12.2000 r., zwłaszcza, że dane dotyczące stanu przyrody chronionej również dotyczyły tej daty. Ponadto zamieszczone na płycie opracowania cząstkowe (opisy form chronionych i gatunków) zostały wykonane przez autorów w oparciu o stan prawny ustalony zmianami z 1998 r. i pełne dostosowanie ich do bardziej aktualnego stanu prawnego (31.12.2001) wymagałoby bardzo głębokich zmian w tekstach, co nie było w pełni możliwe.

Nie można było jednak pominąć ustawy w wersji obowiązującej (na dz. 31.12.2001 r.), skoro jest podstawowym aktem prawnym dla tego opracowania. Podobny dylemat dotyczył aktów wykonawczych do tej ustawy oraz innych aktów prawnych. W związku z tym wprowadzono podział aktów prawnych i dokumentów cytowanych in extenso lub we fragmentach na:
- obowiązujące przed nowelizacjami z lat 2000/2001
- które weszły w życie w 2001 r.
W tej drugiej grupie zamieszczono m.in. fragmenty nowej ustawy Prawo ochrony środowiska, wiążące się z ochroną przyrody oraz 3 pierwsze akty wykonawcze do znowelizowanej ustawy o ochronie przyrody, a we wszystkich opracowaniach szczegółowych, zawartych na płycie, wprowadzono odwołania do zapisów znowelizowanej ustawy.
Obowiązującą ustawę o ochronie przyrody podano w 2 wersjach: jako tekst ujednolicony oraz tekst z zaznaczonymi zmianami wprowadzonymi przez obie nowelizacje, co powinno ułatwić zorientowanie się w charakterze i skali wprowadzonych zmian, których objętość ok. 2,5-krotnie przekracza rozmiary tekstu pierwotnego.
Dla ułatwienia dołączono też "mapę" znowelizowanej ustawy, gdzie do numerów artykułów lub ich grup dołączono krótkie objaśnienia o zawartości. "Mapa" jest aktywna i kliknięcie myszą wywołuje pełną treść danego artykułu.

Wg stanu na 31.12.2001 r. nie było aktualnego, oficjalnego tekstu jednolitego ustawy, po obu głębokich nowelizacjach. Ostatni tekst jednolity opublikowano po pierwszej, obszernej nowelizacji (z dn. 7.12.2000 r.; Dz.U. nr 99 z 2001 r., poz. 1079), toteż załączony tekst jest wynikiem kompilacji, a źródłowych elementów zmian należy szukać w Dzienniku Ustaw.

Główne zmiany

Nowelizacja ustawy o ochronie przyrody była niewątpliwie konieczna, z co najmniej trzech powodów:

1. konieczności dostosowania do wymagań nowej konstytucji (czego nie zrobiono przy okazji zmian dokonanych w ramach ustawy "kompetencyjnej" z 1998 r.);

2. wywiązania się z zobowiązań kandydata na członka Unii Europejskiej, co wymagało od Polski głębokich zmian całego prawa;

3. potrzeby dokonania zmian i uzupełnień, które ujawniło 10 lat funkcjonowania ustawy z 1991 r. parokrotnie, kosmetycznie nowelizowanej. Głębsze zmiany wprowadzono dopiero przy okazji reformy ustroju państwa w 1998 r., gdzie jednak wymienione w pkt. 1 i 2 kwestie pominięto.

Kwestia pierwsza wymagała doprecyzowania wielu starych pojęć i rozwiązań oraz dostosowanie ich do wprowadzonych nowych rozwiązań, a ponadto uwzględnienia całego pakietu konwencji międzynarodowych, które Polska już ratyfikowała lub przygotowuje do ratyfikacji. Zgodnie z nową Konstytucją (1997) umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Prezydenta RP po uprzedniej zgodzie wyrażonej w ustawie przez Parlament, mają pierwszeństwo przed ustawami krajowymi (art. 91.2 Konstytucji). Umowy międzynarodowe ratyfikowane i ogłoszone w przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 r., zgodnie z art. 241.1 uznaje się za ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie jeśli dotyczyły zagadnień wymienionych w art. 89.1.

Innnym zagadnieniem jest problematyka dostosowania prawa polskiego do prawa Unii Europejskiej, a zwłaszcza do Dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej wraz ze stworzeniem prawnych warunków do utworzenia sieci Natura 2000. Wymagało to wprowadzenia do nowelizowanej ustawy zupełnie nowych rozwiązań prawnych lub innego ujęcia dotąd funkcjonujących, zwłaszcza z dziedziny ochrony gatunkowej, co wynikało z potrzeby wdrożenia konwencji Waszyngtońskiej (CITES), Berneńskiej i Bońskiej.

Te i inne regulacje spowodowały ponad 2,5-krotny wzrost objętości dokumentu a zachowanie starej struktury ustawy i utrzymanie wcześniejszej numeracji artykułów, którą pouzupełniano licznymi, dodatkowymi artykułami o oznaczeniach liczbowo-literowych,.zmniejszyło czytelność. Jednak zmiany te były konieczne, zwłaszcza w zakresie konwencji CITES, która od kilku lat była jednym z poważniejszych problemów na polskich granicach.

W ramach zmian wprowadzonych ustawą z 7 grudnia 2000 r. postanowiono też przenieść do ustawy o ochronie przyrody część problematyki przyrodniczej dotąd regulowanej w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. (z późn. zmian.). M.in. przeniesiono regulacje dotyczące parków gminnych oraz ogrodów botanicznych i zoologicznych. Przedefiniowano też cele ustawy (art. 2) oraz wyposażono ją w słownik złożony z 17 definicji prawnych użytych w ustawie (art. 2a). M.in. wprowadzono definicje siedliska, niezbędne z punktu widzenia przyszłego wdrożenia dyrektyw UE.

W ramach zmian wprowadzonych następną nowelizacją (z 27 lipca 2001 r.) przeniesiono do ustawy o ochronie przyrody pozostałe, związane z przyrodą elementy, znajdujące się dotąd w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. - całą problematykę zieleni terenów zurbanizowanych (miast i wsi) wraz z opłatami i karami za jej usuwanie i niszczenie. Uzupełniono też słownik o 3 kolejne definicje prawne.

W listopadzie 2001 r. doszło do kolejnej, tym razem niewielkiej zmiany ustawy o ochronie przyrody, w postaci skreślenia ustępu 13a z art. 14 przez zmianę innej ustawy.

Obie obszerne nowelizacje ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. spowodowały ponadto:

Komentarz

Ustawa z 7 grudnia 2000 r. została przyjęta mimo poważnych zastrzeżeń środowisk naukowych i organizacji społecznych, związanych z szeroko rozumianą ochroną przyrody, w tym najpoważniejszych autorytetów prawniczych, związanych z ochroną środowiska. Jej wejściu w życie towarzyszyła gorąca dyskusja w pismach ekologicznych, generalnie mało przychylna dla nowego aktu prawnego, choć dostrzegająca konieczność i właściwość wielu przyjętych w niej rozwiązań.

Niewątpliwie zmiana ustawy była konieczna, gdyż stary dokument nie przystawał już do wspomnianych na wstępie wymogów prawa krajowego i międzynarodowego, a ponadto w ustawie "kompetencyjnej" z 1998 r. nie uwzględniono szeregu problemów dotyczących praktyki wykonywania ochrony przyrody w nowych warunkach ustrojowych państwa, gdzie większość kompetencji została przekazana samorządom różnych szczebli, co jeszcze bardziej obniżyło funkcjonalność "starej" ustawy. Nowy dokument ma 2,5-krotnie większą objętość i dużą liczbę artykułów dodatkowych numerowanych kombinacją liczb i liter.

Dokonano ogromnej liczby istotnych zmian, by uzyskać zgodność z prawem międzynarodowym oraz prawem Unii Europejskiej, natomiast nie poprawiono i nie uzupełniono wielu braków z ustawy wcześniejszej, zwłaszcza dotyczących podnoszonych już kwestii wykonywania zadań ochronnych przez administrację ochrony środowiska.

Jesienią 2001 r. obowiązywały już nowe rozporządzenia o ochronie gatunkowej roślin i zwierząt oraz ochrony siedlisk, przy czym ta ostatnia nie była uprzednio w Polsce przedmiotem regulacji prawnej.

Prócz ewidentnych i potrzebnych nowych regulacji i uzupełnienia bądź doprecyzowania wcześniejszych, pojawiły się też sformułowania kontrowersyjne, sprzeczne z duchem prawa ochrony przyrody, jak np. zapis o możliwości likwidacji lub zmniejszenia obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody - rzecz zupełnie zbyteczna, jeśli - jak komentują autorzy - jest tylko figurą prawną, która nie ma szans na realizację w praktyce. Natomiast z punktu widzenia idei ochrony przyrody jest to desakralizacja, niezgodna z najstarszymi konwencjami dotyczącymi ochrony przyrody (1933, 1940).

Niepokój budzi formalne wprowadzenie ochrony krajobrazowej na terenie parków narodowych, która dotyczy ok. 17% łącznego obszaru wszystkich parków i definiowana jako teren realizacji zrównoważonego rozwoju wprowadza zasady dopuszczające zakres gospodarowania znany dotychczas jedynie z parków krajobrazowych.

Kolejnym powodem niepokoju jest zapis, że samorządy lokalne muszą zaakceptować każdą zmianę obszarową bądź utworzenie nowego parku narodowego (także utworzenie parku krajobrazowego), co stawia pod znakiem zapytania możliwości ochrony a na pewno tworzenia ustawowo obligatoryjnej w Unii Europejskiej, sieci Natura 2000. Problem ten jest tym bardziej istotny, że nadal nie stworzono w ustawie, postulowanego od dawna przez środowiska związane z ochroną przyrody, przejrzystego i skutecznego systemu materialnych rekompensat dla społeczności żyjących na terenie obszarów chronionych lub w ich sąsiedztwie, co powoduje określone uciążliwości. Efektem tego zapisu stało się zastopowanie powiększenia Białowieskiego Parku Narodowego, a plany organizacji Zimowej Olimpiady czy rozbudowy kolejek i wyciągów w Tatrach i wynikające stąd zagrożenie dla przyrody stają się zupełnie realne. Nie brak zakusów także na inne parki narodowe.

Zmianie uległ również status otuliny, którą pozbawiono zapisów umozliwiających realną osłonę obiektu chronionego przed zagrożeniami zewnętrznymi.

Organ doradczy dyrekcji parku narodowego stracił swój naukowy charakter zarówno w nazwie jak i przez ustalenie jego składu, gdzie nauka jest tylko jedną z pięciu reprezentowanych grup, z których trzy mogą reprezentować interesy nie do końca zgodne z potrzebami ochrony przyrody lub jawnie z nimi sprzeczne.

Sprzeczne opinie budziło również wprowadzenie do ustawy dodatkowej problematyki bardzo ważnej, ale nie związanej z ochroną rodzimej flory i fauny dziko żyjącej, a więc ogrodów botanicznych i zoologicznych, a zwłaszcza całości zagadnień zieleni terenów zurbanizowanych, które to zagadnienia dotąd znajdowały się w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. w rozdz. 4, 5 i 6. Obecnie zagadnienia te znalazły się w art. 46 i w rozdz. 5a ustawy o ochronie przyrody. Jednak obecny kształt ustawy Prawo ochrony środowiska nie pozwala na pozostawienie w niej zapisów szczegółowych dotyczących przyrody.

Głosy ekologów można było zlekceważyć, jednak poważne zastrzeżenia zgłaszały także najpoważniejsze autorytety prawnicze w ochronie środowiska (prof. J. Sommer i prof. W. Radecki), zarzucający nowelizacji nadmierne upolitycznienie i niską jakość sztuki legislacyjnej. Najważniejsze były jednak kwestie wprowadzania ochrony przyrody w kontekście prawa własności i interesu publicznego, które zdaniem prof. W. Radeckiego, ustawodawca pojął opacznie. Profesor posłużył się tu zdaniem innego wielkiego prawnika (J. G. Pawlikowskiego) sprzed 75 lat: "Ochrona przyrody zaczyna się tam, gdzie obejmujemy teren lub obiekt ochroną niezależnie od woli właściciela (użytkownika) albo nawet wbrew jego woli". I dalej, W. Radecki dodaje od siebie: "Prawo ma zapewnić - w interesie publicznym – ochronę terenów i obiektów niezależnie od woli właściciela lub nawet wbrew jego woli. Kto tego nie rozumie, ten nic z prawnej ochrony przyrody zrozumieć nie jest w stanie" (Radecki 2001).

Dużo więcej zastrzeżeń zawiera książkowy komentarz do nowej ustawy, opracowany przez zespół pod red. prof. J. Sommera i uwzględniający zmiany wprowadzone nowelizacją z 7.12.2001 r., który ukazał się tuż przed wejściem w życie nowelizacji z 27.07.2001 r. (obowiązującej od 1.10.2001 r.). Należy mieć nadzieję, że zapowiadana szybka nowelizacja usunie najpoważniejsze nieprawidłowości dokumentu, choć prawnicy podkreślają, iż konieczne jest napisanie ustawy o ochronie przyrody całkowicie od nowa.

Płyta CD "Ochrona polskiej przyrody"

Opracowanie to powstaje w niedobrym momencie, gdy zmiana prawa goni zmianę i nic nie jest jeszcze stabilne i pewne. Zaczynając pisać zakończenie niniejszego komentarza (luty 2002), zaczętego w styczniu 2001 r. można przypuszczać, że przed końcem 2002 r. zajdą kolejne zmiany prawa ochrony przyrody. Ponadto wszystkie opisy form przyrody, w tym związane z nimi listy gatunków chronionych, opierają się o prawo sprzed nowelizacji, gdyż literatura źródłowa pochodzi sprzed nowelizacji ustawy i rozporządzeń wykonawczych. Dlatego jako podstawę musieliśmy przyjąć stan prawny z końca 2000 r., kiedy nowelizacja z 7 grudnia 2000 r. jeszcze nie obowiązywała.

Ponieważ jednak moduł prawny płyty nie służy jedynie jako pomocniczy element opisu form przyrody, ale jest także niezależnym zbiorem informacji, uznaliśmy za celowe zamieścić też niniejsze uzupełnienie oraz aktualnie obowiązujące przepisy lub ich fragmenty. Także we wspomnianych wyżej, zawartych na płycie opracowaniach cząstkowych, dodaliśmy stosowne odnośniki do przepisów znowelizowanej ustawy. Dla ułatwienia poruszania się po tak dużym dokumencie załączyliśmy też swoistą "mapę" jego zawartości.

W wielu miejscach odwołujemy się do przepisów starych i nowych równocześnie (np. do art. 37 ustawy o ochronie przyrody i jego nowelizacji w postaci art. 23a, art. 26a, art. 27a, art. 27b i art. 31a), co wynika z faktu, iż akty powołujące do życia te obiekty na ogół nie zostały jeszcze znowelizowane i odwołują się to wcześniejszych aktów prawnych i numerów artykułów pskreślonych rzez nowelizację. Dzięki temu rozwiązaniu można bez problemu jednym kliknięciem myszy sprawdzić treść wcześnieszego zapisu.

W sprawie dalszych, przyszłych zmian, musimy odesłać do Internetu i adresów, które podajemy w innym miejscu. Prawo należy śledzić na bieżąco i ten oblig jest cechą demokratycznych państw, gdzie społeczeństwa muszą znać obowiązujące prawo i aktywnie wpływać na jego prawidłowe funkcjonowanie, a także świadomie uczestniczyć ochronie dobra publicznego, co jest w interesie nas wszystkich i nie tylko nas, o czym mówił przed prawie stuleciem prof. J. G. Pawlikowski, a w skali globalnej ujęła to już w naszych czasach Światowa Strategia Ochrony Przyrody. Tylko wtedy przetrwają skarby przyrody, a przy nich i dzięki nim także i my - ludzkość.

Źródła informacji

Opracowanie

Przypisy

Nowe rozporzadzenia o ochronie gatunkowej (2001) zawierają również zmiany. Wprowadzono np. ochronę cześciową fauny, a ponadto zmieniły się same listy gatunków chronionych oraz ich redakcja. Objęto ochroną szereg nowych gatunków, ale niektóre z dotąd chronionych utraciły swój status. Czasem słusznie ale w niektórych wypadkach ustawodawca zbagatelizował ważne dla ochrony aspekty historyczne i dydaktyczne (cis pospolity Taxus baccata przeniesiono do gat. częściowo chronionych, a różanecznik żółty Rhododendron luteum i pięknego motyla pazia królowej Papilio machaon wyjęto w ogóle spod ochrony). Należy mieć nadzieje, że szybka nowelizacja prawa naprawi i te błędy.

Zmiany te wprowadziły też pewne utrudnienia redakcyjne w niniejszym opracowaniu (CD ROM "Ochrona polskiej przyrody"), gdzie wprawdzie zamieściliśmy nowe rozporządzenia, ale dla całości został wcześniej przyjęty jako podstawa stan form chronionych oraz stan prawny z 31.12.2000 r., choć staraliśmy się uzupełniać teksty uwagami i odniesieniami aktualizującymi. Jednak monograficzne opracowania cząstkowe obiektów i gatunków, które zostaly wykonane przed wejściem w życie nowych rozporządzeń, posługiwały się poprzednią listą gatunków chronionych, nieco różną od obecnie obowiązującej.

Akty prawne związane z ustawą o ochronie przyrody, wydane po nowelizacji z dn. 7.12.2000 r. (do XI.2002).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 19 czerwca 2001 r. w sprawie utworzenia Parku Narodowego "Ujście Warty". (Dz. U. nr 67 z 2001 r., poz. 681).

Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2001 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przyrody. (Dz. U. nr 99 z 2001 r., poz. 1079).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie. (Dz. U. nr 92 z 2001 r., poz. 1029).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 10 września 2001 r. w sprawie określenia stanowisk i wymagań kwalifikacyjnych dla pracowników Służby Parków Krajobrazowych. (Dz. U. Nr 101 z 2001 r., poz. 1107).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 10 września 2001 r. w sprawie określenia stanowisk i wymagań kwalifikacyjnych dla pracowników Służby Parków Narodowych. (Dz. U. Nr 101 z 2001 r., poz. 1108).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 11 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów. (Dz. U. nr 106 z 2001 r., poz. 1167).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów. (Dz. U. nr 130 z 2001 r., poz. 1456).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 28 września 2001 r. w sprawie umundurowania pracowników Służby Parków Krajobrazowych oraz oznak służbowych dla poszczególnych stanowisk. (Dz. U. Nr 119 z 2001, poz. 1274).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 28 września 2001 r. w sprawie umundurowania pracowników Służby Parków Narodowych oraz oznak służbowych. (Dz. U. Nr 119 z 2001 r., poz. 1275).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 15 stycznia 2002 r. w sprawie wzoru tablic obwieszczających o obowiązujących ograniczeniach i zakazach z zakresu ochrony przyrody. (Dz. U. Nr 8 z 2002 r., poz. 82).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 27 lutego 2002 r. w sprawie zezwoleń na przewożenie przez granicę państwa określonych roślin i zwierząt. (Dz. U. Nr 39 z 2002 r., poz. 357).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 15 kwietnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego. (Dz. U. Nr 55 z 2002 r., poz. 495).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 15 kwietnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania projektu planu ochrony dla rezerwatu przyrody. (Dz. U. Nr 55 z 2002 r., poz. 496).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 15 kwietnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania projektu planu ochrony dla parku krajobrazowego. (Dz. U. Nr 55 z 2002 r., poz. 497).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 6 maja 2002 r. w sprawie trybu przydzielania i zwalniania mieszkań pracownikom stanowiącym Służbę Parków Narodowych, trybu i szczegółowych zasad obliczania oraz trybu i terminu wypłacania ekwiwalentu za niewykorzystywanie bezpłatnego mieszkania. (Dz. U. Nr 66 z 2002 r., poz. 607).

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 1 października 2002 r. w sprawie rocznych zadań ochronnych dla Babiogórskiego Parku Narodowego. (Dz. U. Nr 177 z 2002 r., poz. 1460).
  - poz. 1461 -- dla Białowieskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1462 -- dla Biebrzańskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1463 -- dla Bieszczadzkiego Parku Narodowego.
  - poz. 1464 -- dla Parku Narodowego "Bory Tucholskie".
  - poz. 1465 -- dla Drawieńskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1466 -- dla Gorczańskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1467 -- dla Parku Narodowego Gór Stołowych.
  - poz. 1468 -- dla Kampinoskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1469 -- dla Karkonoskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1470 -- dla Magurskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1471 -- dla Narwiańskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1472 -- dla Ojcowskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1473 -- dla Pienińskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1474 -- dla Poleskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1475 -- dla Roztoczańskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1476 -- dla Słowińskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1477 -- dla Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1478 -- dla Tatrzańskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1479 -- dla Parku Narodowego "Ujście Warty".
  - poz. 1480 -- dla Wielkopolskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1481 -- dla Wigierskiego Parku Narodowego.
  - poz. 1482 -- dla Wolińskiego Parku Narodowego.