Primula elatior (L.) Hill

Rodzina pierwiosnkowate - Primulaceae

gatunek objęty ochroną częściową

Morfologia

Pierwiosnek wyniosłyRoślina 10-30 (40) cm wysokości. Łodyga kwiatowa bezlistna, wyrastająca z przyziemnej różyczki liściowej. Liście pomarszczone, jajowate lub eliptyczne, całobrzegie lub ząbkowane, nagle zwężone lub stopniowo przechodzące w oskrzydlony ogonek. Na szczycie łodyżki baldaszkowaty kwiatostan o kilku- do kilkunastu wonnych kwiatach, 5-krotnych, do 2 cm średnicy, wyrastających na owłosionych szypułkach. Kielich na ostrych kantach zielony a pomiędzy nimi białawy, rurkowaty lub dzwonkowaty, ściśle obejmujący rurkę korony o ząbkach wciętych do 1/3-2/5 długości kielicha. Korona z długą rurką i łatkami talerzykowato rozpostartymi, barwy jasnosiarkowożółtej w gardzieli z pomarańczowym pierścieniem. Owocem podłużna torebka, wystająca ponad kielich. Roślina bardzo zmienna pod względem owłosienia, kształtu liści i ich ząbkowania oraz kształtu i długości kielicha.

Rozmieszczenie ogólne

W Europie występuje podgatunek typowy subsp. elatior. Na południu rośnie głównie w górach.

Rozmieszczenie w Polsce

Pospolity od podnóży po piętro halne w Sudetach i Karpatach oraz częsty na obszarach przylegających do gór. Najwyżej położone stanowisko występuje w Tatrach (Małołączniak - 1098 m). Ku północy coraz rzadszy; w Wielkopolsce i na Mazowszu, jedynie w rozproszonych stanowiskach. mapa występowania

Stwierdzony w parkach narodowych: występowanie w PN

Siedliska

Rośnie na miejscach otwartych lub nieco ocienionych, na różnych typach podłoża. Spotykany na glebach eutroficznych, o dużej zawartości próchnicy, wilgotnych lub bardzo wilgotnych, charakteryzujących się odczynem od kwaśnego do zasadowego (pH 4,4-7,4). Są to rędziny, pararędziny (najczęściej brunatne), gleby brunatne, deluwialne, glejowe i mady rzeczne.

Fitocenozy

Rośnie w różnych typach zbiorowisk, na niżu w lasach liściastych z rzędu Fagetalia a w górach na łąkach z klasy Molinio-Arrhenatheretalia. Odmiana tatrzańska var. tatrensis, jest charakterystyczna dla ziołorośli (rząd Adenostyletalia alliariae).

Biologia

Bylina. Okres kwitnienia jest związany z wysokością nad poziom morza i trwa od kwietnia do lipca. Kwiaty zapylają trzmiele. Jest rośliną leczniczą i trującą.

Wielkość populacji

Zwykle tworzy bardzo liczne populacje, na które składają się setki, a czasem nawet tysiące osobników, porastających duże powierzchnie.

Zagrożenie

Pierwiosnek wyniosłyStanowiska pierwiosnka wyniosłego w Polsce południowej, ze względu na masowość występowania gatunku generalnie nie są zagrożone. Tylko niektóre stanowiska mogą być niszczone w wyniku różnorodnej działalności gospodarczej, a także przez pozyskiwanie gatunku w dużych ilościach dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego. Lokalnie zagrożenie może stanowić masowy zbiór tej wczesnowiosennej rośliny dla celów dekoracyjnych.

 

Ochrona

Gatunek objęty częściową ochroną. Ponadto wiele stanowisk jest chronionych w parkach narodowych zarówno w górach jak i na niżu oraz w licznych rezerwatach na terenie Polski południowej.

Ważniejsze piśmiennictwo

Zobacz także

Opracowanie

<<< lista gatunków >>>