Woj. małopolskie, powiat myślenicki, gm. Sułkowice, miejscowość Harbutowice,
ok. 3 km na pd. od centrum, w przysiółku Chodnikówka.
Prowincja: Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem, podprowincja: Zewnętrzne Karpaty
Zachodnie, makroregion: Beskidy Zachodnie, mezoregion: Beskid Makowski.
Prowincja: Górska, Środkowoeuropejska, podprowincja: Karpacka, Dział: Karpaty
Zachodnie, Okręg Beskidy, Podokręg Śląsko-Babiogórski.
Śr. wys. 500 m n.p.m.
2 pomnik przyrody utw. w 1953 r. jako jeden obiekt.
brak danych
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Pomnik znajduje
się w obrębie zach. części Regionu Karpackiego (GK),
w piętrze umiarkowanie ciepłym
Brak w pobliżu.
brak danych
Przed wiekami teren Puszczy Karpackiej, obecnie - tereny upraw rolniczych.
Gatunek niegdyś w Polsce pospolity, choć rzadszym w formie drzewiastej. Korony i pnie proporcjonalne, bez większych ubytków. Mimo długotrwałej zmiany warunków z puszczańskich na silnie nasłoneczniony, otwarty teren upraw rolnych, stan zdrowotny drzew jest dość dobry i nadal wykazują przyrosty. Są po kompleksowej konserwacji, a otoczenie jest uporządkowane i zabezpieczone. W okolicy - kilka mniejszych okazów cisa, z czego 3 są również pomnikami przyrody.
Rolniczy krajobraz typu tradycyjnego przeważnie o prostopadłych do stoku, tarasowatych zagonach, na łagodnych zboczach niskich gór, z rzadkimi kępami drzew oraz rozrzuconymi z rzadka przysiółkami i samotnymi gospodarstwami.
Zachowanie dla nauki i społeczeństwa, zwłaszcza dla celów edukacyjnych ze względu na rzadkość gatunku i pouczające dzieje ochrony. Nadzór nad stanem zdrowotnym i bezpieczeństwem, bieżące zabiegi konserwatorskie. Celowe wydaje się poprowadzenie odrębnie oznakowanego szlaku turystycznego, łączącego wszystkie okoliczne pomnikowe cisy.
Dojazd
z Myślenic lub Suchej Besk. do Harbutowic. Dalej szlak pieszy drogą ku pd. do
os. Latoniówka i dalej czarnym szlakiem turystycznym w górę ok. 1 km do przysiółka
Chodnikówka. Drzewa rosną wśród pól przy samotnym gospodarstwie (do nr 273).
Odległość między drzewami kilkanaście metrów. Są ogrodzone, przy nich tablica
z obszerną informacją.
Dostęp do pomnika nie jest ograniczony, wymaga jednak respektowania zasad
art. 31a ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. (przed nowelizacją art.
37). W 1996 r. wydano o nich specjalny folder oraz kalendarzyk z ich fotografią.
Cisy te odkrył w 1914 r. K. Rouppert i to on nazwał je imieniem prof. Mariana Raciborskiego, oraz opisał. Jako najgrubszego polskiego cisa wymienia go w 1921 r. S. Sokołowski, wspominając, że miejscowy rolnik, Mikołaj Golonka, na którego ziemi rosły, z inicjatywy PROP otoczył je opieką i ogrodził. Były wtedy mocno uszkodzone, pień większego zbutwiały wewnątrz z dziuplą w której "... kilkunastoletni chłopak mieści się z łatwością", jednak drzewa wykazywały dużą żywotność.
W
1934 r. Urząd Woj. w Krakowie objął je ochroną jako zabytek, a bezpośrednią
opiekę przejęło starostwo Powiatowe w Wadowicach, które poleciło ogrodzić cisy
płotem z bramką i wydało zarządzenie, by miejscowy dróżnik raz na miesiąc kontrolował
stan obiektu, a w razie uszkodzeń raportował Kierownikowi Pow. Zarządu Drogowego
w Wadowicach. Ochrona miała być wzmacniana w przed Niedzielą Palmową, gdyż gałęzi
cisa używano do robienia palm. Ponadto właściciele gospodarstwa otrzymali przydział
artykułów żywnościowych w zamian za opiekę nad zabytkowymi drzewami.
Jeszcze w pierwszych latach po II wojnie światowej były uważane za najgrubsze polskie cisy i najstarsze drzewa. Formalna ochrona od 1954 r. W 1958 r. większy okaz zaplombowano betonem, w 1994 r. oba drzewa poddano gruntownym zabiegom konserwatorskim zgodnym z obecną wiedzą (m. in. usunięto plombę), wykonano też ogrodzenia i tablicę informacyjną. Najnowsze badania C. Pacyniaka (na podstawie analizy wywiertów rdzenia) obniżyły znacznie szacowany wiek drzew. Ciekawostką jest, że jeszcze niższy wiek (ok. 600 lat) podał S. Myczkowski (1976).
Wojewódzki Konserwator Przyrody w Krakowie, nadzór bieżący - Nadleśnictwo Myślenice.
Orzeczenie RL-VI-23/54/1953 Prez. WRN w Krakowie uznaje jako 1 pomnik (2 drzewa); nowelizacja: Rozp. Woj. krakowskiego nr 3 z dn. 30. 01. 1998 r., zał. 3 - nr Rejestru Wojew. 30/1 i 30/2 (2 pomniki).
Potencjalnie - gwałtowne zjawiska atmosferyczne, wandalizm.
inż. Kaj Romeyko-Hurko - Regionalny Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Krakowie.
Do 1955 r. nie był znany nauce cis z Mogilna (pow. nowosądecki), młodszy (568 lat) od cisów z Harbutowic, ale znacznie od nich grubszy - 348 cm (1984). Opisano go dopiero w 1957 r. (Stecki... 1957). Po II wojnie światowej w granicach Polski znalazł się cis z Henrykowa Lubańskiego, jednak fakt ten długo uchodził uwagi i w 1952 r. (Fabijanowski) cis z Harbutowic ciągle dzierżył oba rekordy (wieku i grubości).