Woj. małopolskie, powiat krakowski, gmina Krzeszowice, w pobliżu wsi Tenczynek.
Teren Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. ![]()
Prowincja: Wyżyny Polskie, podprowincja: Wyżyna Śląsko-Krakowska, makroregion:
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, mezoregion: Garb Tenczyński. ![]()
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, dział: Bałtycki, poddział: Pas
Wyżyn Środkowych, kraina: Wyżyna Krakowsko-Wieluńska, okręg Południowy. ![]()
Stanowiska znajdują się na wysokości: Czerwieniec - ok. 360 m n.p.m., Krystyna II - ok. 350 m n.p.m.
Ochronę indywidualną wprowadzono od 1970 r., później także ochrona w ramach parku krajobrazowego.
Przedmiotem
ochrony są dwa blisko położone odsłonięcia w kamieniołomach - Nowa Krystyna
i Czerwieniec - usytuowane w otoczeniu nieczynnej od 1929 roku kopalni węgla
kamiennego. Odsłania się tu profil charakterystyczny dla regionu krakowskiego.
W kamieniołomie na Czerwieńcu widoczny jest kontakt utworów reprezentujących
epoki: najwyższej jury środkowej
(kelowej)
i najniższych ogniw jury górnej (oksford). W profilu występują
gruboziarniste piaski żelaziste ku górze przechodzące w piaskowce z bułami wapienia
piaszczystego. Osad ten obfituje w duże nagromadzenia fauny ramienionogów,
amonitów i belemnitów
keloweju. Powyżej zalegają wapienie piaszczyste z żelazistymi ooidami oraz warstwa
wapienia bulastego z żelazistymi powłokami i fauną. Jej powierzchnię stropową
pokrywa laminowany
(cienkowarstwowy)
utwór wapienny - stromatolit. Leżące wyżej margle,
obfitujące w zespoły fauny amonitów, gąbek,
małżów i ślimaków należą już do najniższej części górnej jury.
W odsłonięciu Nowa Krystyna, niedogodnym do obserwacji za względu na duże zakrzaczenie, ponad wymienionymi osadami występują wapienie płytowe z licznymi amonitami.
brak danych
Teren odwadnia kilka małych cieków - prawobrzeżnych dopływów Krzeszowki, zw. dalej Rudawą, będąca lewobrzeżnym dopływem Wisły. Na terenie d. Kopalń oraz w ich otoczeniu szereg stawków, w tym w nieczynnych wyrobiskach, a w odl. do 150 m od odsłonięć parę źródeł mineralnych.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Stanowisko
znajduje się w Subregionie Podkarpackim (PP)
. ![]()
Otoczenie
obu obiektów stanowi las bukowy.
brak danych
Oba
odsłonięcia znajdują się na obszarze Garbu Tenczyńskiego, w otoczeniu dorodnego
lasu bukowego. Jest to wyniesienie morfologiczne założone na zrębie
tektonicznym o przebiegu równoleżnikowym. Ku południowi opada ono uskokami
w kierunku Kotliny Oświęcimskiej wchodzącej w skład zapadliska podkarpackiego.
Garb przecinają martwe doliny; na jego stokach występują pokrywy lessowe. Teren,
poza wyrobiskami górniczymi, jest całkowicie zalesiony, w okolicy odsłonięć
- dorodnym lasem bukowym. W okolicy kilka innych kamieniołomów lub ich pozostałości,
a w odległ. 4,5 km na zach. - ruiny zamku Tenczyńskich na wzgórzu Rudno. Obecność
węgla i jego kopalń w tak bliskim sąsiedztwie Krakowa zaskakuje, a jednak po
raz pierwszy informacja występowaniu tej kopaliny w rejonie Tenczynka została
podana przez Cellariusa w 1659 r. Tereny te były badane geologicznie m.in. przez
Puscha, a Zaręczny (1894) określa zasoby węgla w okolicy Tenczynka, powołując
się też na Szajnochę, jako niezłe jakościowo, ale niewielkie, płytko zalegające,
lecz silnie nawodnione i nieprzydatne z punktu widzenia poważniejszej eksploatacji.
Jednak takowa była tu prowadzona w licznych, małych kopalniach, z których ostatnią
zlikwidowano dopiero w 1955 r.
Zachowanie w postaci naturalnej obiektu oraz zapobieganie: zniszczeniu wskutek eksploatacji, pozyskiwania skamieniałości, zanieczyszczaniu terenu wokół obiektu, rozbijaniu oraz uszkadzaniu skał.
Zarząd Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie wyznakował w tej okolicy specjalną, bardzo ciekawą ścieżkę dydaktyczną "Szlak dawnego górnictwa węglowego w gminie Krzeszowice", włączając w jej ciąg oba omawiane obiekty. Jest to jednak wycieczka długa. Normalny szlak turystyczny PTTK (czerwony, zw. "Szlakiem Tenczyńskim") prowadzi tylko do "Kamieniołomu Nowa Krystyna", który jest położony na zachodnich stokach wzniesienia Czerwieniec (380 m n.p.m.). Dojazd do Krzeszowic i dalej szlakiem na południe, ok. 4,5 km. "Odsłonięciena Czerwieńcu" znajduje się poza tym szlakiem, choć można zeń zejść w kier. zach po osiągnięciu najwyższego punktu wzniesienia Czerwieniec. Najłatwiej trafić tam jednak z drogi Krzeszowice (PKP) - Zalas (ok. 3,5 km ku płd.) lub z Tenczynka dojść ku wsch. do tej samej drogi, na której znajdują się znaki "szlaku górniczego". Mając dobrą mapę można zwiedzić oba miejsca podczas jednej wycieczki, gdyż odległość między stanowiskami w linii prostej nie przekracza 1 km.
Przy zwiedzaniu obowiązują ograniczenia art. 31a ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. (przed nowelizacją art. 37).
Węgiel kamienny był w okolicy Tenczynka prawdopodobnie wydobywany już w XVII, natomiast w XVIII w. powstaje tu pierwsza kopalnia, a po niej kolejne. W literaturze i na mapach, w miejscu występowania chronionych odsłonięć, figurują nazwy: "Kopalnia Krystyna I" i "Kopalnia Krystyna II" lub "Nowa Krystyna". Odsłonięcia znajdują się w otoczeniu obu obiektów, od dawna nieczynnych. Objęte dziś ochroną formacje pojawiały się już w najstarszych opisach geologicznych tych ziem, a po II wojnie światowej zaczęto wskazywać potrzebę ochrony tych konkretnych miejsc. Dokumentację dla obu obiektów opracowali studenci, należący do Sekcji Stratygraficznej Koła Naukowego Geologów przy Instytucie Geologii Regionalnej i Złóż Węgli Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, pod kier. prof. S. W. Alexandrowicza, co doprowadziło do objęcia ich ochroną jako pomników przyrody w 1970 r., gdyż w tym czasie nie istniała jeszcze inna możliwość ich zabezpieczenia. Status stanowiska dokumentacyjnego był bardziej właściwy, stąd zmiana kwalifikacji w 1998 r.
Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych Wojew. Małopolskiego, nadzór Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Krakowie.
Wandalizm, zanieczyszczenie otoczenia, zarastanie obiektu utrudniające dostęp.