temat: Park krajobrazowy

PK tworzony jest rozporządzeniem wojewody (art. 24.4), po uzgodnieniu z właściwymi miejscowo organami jednostek samorządu terytorialnego. Rozporządzenie określa (art. 24.5) nazwę parku, jego obszar oraz obszar ewentualnej otuliny, a także zakazy i nakazy wybrane w zależności od potrzeb, spośród wymienionych w art. 26a ustawy o ochronie przyrody. Jeśli park objąć ma obszar znajdujący na terenie więcej niż jednego województwa, wówczas tworzony jest w drodze wspólnego rozporządzenia właściwych terytorialnie wojewodów, które musi być opublikowane w dziennikach urzędowych tych województw. Zgodnie z art. 24a.8, w celu ułatwienia zarządzania, mogą być tworzone zespoły parków krajobrazowych.

Ustawa stwarza (art. 24.3) fakultatywną możliwość utworzenia wokół PK otuliny zabezpieczającej park przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych, np. przemysłowych lub urbanizacyjnych, jakkolwiek dla terenu otuliny ustawa nie przewiduje jednak możliwości wprowadzenia żadnych ograniczeń użytkowania. Ponadto na obszarze PK (w przeciwieństwie do parków narodowych i obszarów ochrony uzdrowiskowej) nie obowiązują zaostrzone normy dotyczące stężeń zanieczyszczeń, np. powietrza.

Dla PK sporządza się plan ochrony (art. 13a i art. 13b) zatwierdzany rozporządzeniem wojewody, który jest dokumentem wiążącym dla miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 13a.4). W znowelizowanej ustawie plan ochrony nie dotyczy już obszaru otuliny. Jednostki administracyjne i gospodarcze, działające na terenie PK, wykonują w ramach swoich zadań statutowych także zadania wynikające z planu ochrony. Dotyczy to m.in. jednostek Lasów Państwowych, gdzie zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje samodzielnie miejscowy nadleśniczy, w oparciu o plan urządzenia lasu sporządzonego zgodnie z ustaleniami planu ochrony PK.

Parkiem krajobrazowym zarządza dyrektor powoływany przez wojewodę lub przez ministra właściwego do spraw środowiska, jeśli dany park znajduje się na terenie więcej niż jednego województwa. Zadania dyrektora PK określa ustawa w art. 24a.7, przy czym wojewoda może przekazać dyrektorowi parku niektóre swoje uprawnienia, wiążące się z realizacją zadań ochrony przyrody na terenie parku i otuliny (dyrektor działa wtedy nie w imieniu własnym, lecz w imieniu wojewody - art 24a.7.3), co pozwala mu np. kontrolować pod tym względem jednostki, które mu nie podlegają oraz wydawać decyzje administracyjne. Organem opiniodawczo-doradczym dyrektora PK jest powoływana (art. 24b) przez wojewodę rada parku.

Działalność PK w skali kraju koordynuje minister właściwy dla spraw środowiska (obecnie Minister Środowiska). PK może uzyskać status międzynarodowy na mocy odpowiednich konwencji lub uchwał organizacji międzynarodowych, może też uzyskać status obszaru transgranicznego w drodze porozumień bilateralnych lub trilateralnych (art. 33 ustawy). Rejestr PK znajdujących się na terenie danego województwa, zgodnie z art. 39.2 ustawy, prowadzi wojewoda (w jego imieniu wojewódzki konserwator przyrody).

Wg klasyfikacji IUCN polskie parki krajobrazowe odpowiadają w przybliżeniu kategorii V (krajobraz chroniony). Lista IUCN z 1997 r. wśród sklasyfikowanych polskich obszarów chronionych wymienia 69 parków krajobrazowych lub ich zespołów.

Kryteria tworzenia

PK Dolinki Krakowskie - wiejski krajobraz kulturowy

Parki krajobrazowe są zwykle stosunkowo dużymi obszarami, charakteryzującymi się dużymi i zróżnicowanymi walorami przyrodniczymi oraz wybitnymi wartościami harmonijnie ukształtowanego krajobrazu kulturowego, a często także obecnością cennych pamiątek historii i zabytków kultury. Najwartościowsze fragmenty przyrody PK chronione są w rezerwatach przyrody. PK jako całość ustępuje zwykle naturalnością przyrody parkom narodowym i rezerwatom przyrody, jednak przewyższają je często pod względem różnorodności gatunków flory i fauny oraz zbiorowisk roślinnych. Na terenie PK może być prowadzona racjonalna działalność gospodarcza, głównie leśna i rolnicza oraz związana z obsługą turystyki i rekreacji, ale również inna, co wynika z art. 24.2 ustawy. W PK znajdują się skupiska ludzkich siedzib - wsie i miasteczka, a więc i różnego rodzaju obiekty gospodarcze, których funkcjonowanie musi uwzględniać ustalenia planu ochrony. Głównym zadaniem PK jest utrzymywanie równowagi ekologicznej w ramach lokalnych systemów obszarów chronionych oraz krajowego, dalszym - turystyka i rekreacja.

PK tworzy się dla ochrony występujących na danym terenie wartości przyrodniczych, a także historycznych i kulturowych, wśród celów ustawa (art. 24.1) wymienia poza zachowaniem wymienionych walorów także ich popularyzację, przy czym obszar parku powinien być użytkowany gospodarczo w sposób racjonalny, nie degradujący zasobów. Zachowanie walorów przyrody ustawa wymienia na pierwszym miejscu, ale bez preferencji w stosunku do pozostałych celów, co oznacza, iż wartością jest zastany krajobraz kulturowy, ukształtowany przez stulecia harmonijnego użytkowania gospodarczego, które staje się tym samym również wartością chronioną. Dlatego ustawa pozostawia w gospodarczym użytkowaniu grunty rolne, leśne i inne nieruchomości znajdujące się w granicach parku krajobrazowego, przy zastrzeżeniu prowadzenia działalności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. Należy przez to rozumieć kultywowanie użytkowania harmonijnego z otoczeniem, utrzymywanie wielkości osiedli na zbliżonym poziomie i w zwartej formie oraz dbałość, by architektura nowych budowli była odbiciem lokalnej tradycji. Użytkowaniu pól powinno utrzymywać tradycyjny układ zagonów, z zachowaniem miedz i ich roślinności, a w lasach zarówno państwowych jak i w prywatnych powinno się szczególnie konsekwentnie przestrzegać zasad trwale zrównoważonej gospodarki leśnej. Na terenie PK zwykle znajdują się też obiekty posiadające indywidualny status ochronny.

Dzieje tworzenia PK

Obszary chronione o statusie odpowiadającym polskim PK zaczęto tworzyć w różnych państwach Europy Zach., USA i Kanady po II wojnie światowej. Miała to być bardziej liberalna forma ochrony od parków narodowych i cele ich były podobne do formułowanych potem w Polsce. Owe "naturparke" (Niemcy), "parc naturel regional" (Francja), "state park" (USA) i in. stały się w Polsce inspiracją do podjęcia działań prawnych, gdyż teoretyczne prowadzono już wcześniej.

Pojęcia "park krajobrazowy" używano w znaczeniu potocznym na określenie ogrodu krajobrazowego, funkcjonującego w europejskiej kulturze od ok. poł. XVIII w. i pojęcie to jest czasem nadal używane do określenia niektórych zabytkowych kompozycji ogrodowych. W stosunku do terenów naturalnych zaczęto go używać zapewne w latach 50-tych, w grupie krakowskich naukowców kierowanych przez prof. Z. Novaka, którzy badając i inwentaryzując od 1954 r. Jurę Krakowsko-Częstochowską stworzyli z czasem tzw. "krakowską szkołę architektury krajobrazu". Wg prof. J. Bogdanowskiego (1964) konkretny projekt pierwszego parku krajobrazowego, dotyczącego Jury, powstał na pocz. lat 60-tych. Oznacza to, że pojęcie to miało już dobrą podbudowę teoretyczną, choć elementy ochrony przyrody miały tam mniej istotne znaczenie. Był to jednak początek twórczego i analitycznego podejścia do krajobrazu, co zresztą wcześniej propagował już A. Wodziczko. W 1948 r. zaproponował on nawet określenie "park natury" dla obszarów chronionych o znaczeniu wypoczynkowym, położonych w pobliżu miast oraz poddawania ochronie całości krajobrazu, w tym biocenoz przekształconych przez gospodarkę człowieka (Dudziak 1965).

PK Dolinki Krakowskie - Dolina Kobylańska

Koncepcja "Jurajskiego Parku Krajobrazowego" uwzględniała zarówno rysujące się potrzeby rekreacji i kontrolowanego rozwoju urbanizacyjnego jak i ochrony przyrody oraz walorów zabytkowo-kulturowych. W związku z tym założono podział badanego obszaru na 3 strefy: osadniczą, gdzie przewidziano dalszy rozwój osiedli i kontynuację dotychczasowej działalności gospodarczej, izolacyjną, w której wszelka działalność była poddana ograniczeniom i gdzie można było ewentualnie lokalizować urządzenia turystyczne oraz strefę rezerwatową, obejmującą najcenniejsze tereny przyrodnicze i zabytki kultury, gdzie obowiązywał zakaz zabudowy. W ten sposób opracowano koncepcję parku krajobrazowego odpowiadającego lokalizacją obecnemu PK Dolinek Krakowskich.

Prawne pojęcie parku krajobrazowego wprowadziła ustawa o ochronie przyrody z 1991 r., jednak po raz pierwszy oficjalnie zdefiniowano je w 1964 r. w programie ochrony krajobrazu opracowanym przez PROP i odtąd weszło ono na stałe jako kategoria ochronna. PROP przedstawiła rozwiniętą i uszczegółowioną koncepcję tworzenia parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu w 1971 r., jednakże pierwsze parki utworzono już wcześniej. W 1967 r. utworzono rezerwat Nadgoplański Park Tysiąclecia (łącznie ok. 12.700 ha, w tym ochroną rezerwatową objęto 2313 ha, a otaczający ten teren obszar określono jako ochronę krajobrazową), będący de facto odpowiednikiem parku krajobrazowego (stał się PK od 1993 r.).

W styczniu 1967 r. Wojewódzka Rada Narodowa w Olsztynie podjęła uchwałę o potrzebie utworzenia Mazurskiego Parku Krajobrazowego i utworzono go mocą uchwały nr 27/270/70 Prezydium WRN z dn. 19 marca 1970 r. na powierzchni 33 tys. ha, obejmując ochroną część Puszczy Piskiej i jezioro Śniardwy, wpisane już wtedy na listę cennych akwenów Projektu "Aqua").

Podstawą do rozpoczęcia zorganizowanego tworzenia parków krajobrazowych i OChK było pismo ministra leśnictwa i przemysłu drzewnego (także przewodniczącego PROP) z dn. 13 sierpnia 1971 r. skierowane do przewodniczących Wojewódzkich Rad Narodowych, które zalecało wyznaczenie na terenie województwa przy pomocy wojewódzkich konserwatorów przyrody, placówek naukowych oraz służb planowania przestrzennego, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Załącznikiem do pisma była opracowana przez PROP mapa "Koncepcji ochrony krajobrazu", a na terenach wytypowanych do ochrony polecono wstrzymać udzielanie decyzji lokalizacyjnych dla uciążliwej działalności gospodarczej mapa. W literaturze (Małachowicz 1988) spotyka się też obszerniejsze "wytyczne robocze" Departamentu Ochrony Przyrody MLiPD z 1971 r. Był to de facto początek realizacji Wielkoprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych (WSOCh). Wg koncepcji z 1971 r. miało powstać 76 PK o powierzchni odpowiadającej ok. 3,12% obszaru kraju.

Kaszubski PK - panorama z punktu widokowego na Złotej Górze

Jako cel pierwszoplanowy tworzenia PK wymieniano w tym okresie tworzenie obszarów rekreacyjnych dla świata pracy i rolę parków definiowano tam następująco: "Parki krajobrazowe powinny obejmować tereny o mało zniekształconym środowisku i znacznych wartościach przyrodniczych i estetyczno-widokowych nadających się w pierwszej kolejności do praktycznego wykorzystania dla organizacji wypoczynku." (Popko 1972).

W końcu lat 70. na PK patrzy się przez pryzmat atrakcyjności dla turystyki i związanego z nią zagospodarowania. Im wyższa wartość i atrakcyjność krajobrazu, zwłaszcza przyrodniczego, tym intensywniej - wg centralnego urzędu ds. turystyki - należy zagospodarować te tereny dla turystyki, a ściślej - dla rekreacji. Przy stale rosnącej presji turystycznej na obszary górskie, nie spróbowano wypromowania atrakcyjności innych terenów, np. Niżu Polskiego.

Pojawiają się za to pierwsze kategoryzacje PK z punktu widzenia dominujących walorów. Jagusiewicz (1980) wyróżnia PK przyrodnicze, historyczne, wiejskie i lokalne. Wątek ten rozwijają Kozłowski i Kamieniecki (1985) oraz Radziejowski (1987). Chmielewski (1990) uważa nawet, że zróżnicowanie właściwości i zadań PK jest tak znaczne, że możliwe byłoby zastąpienie tej kategorii szeregiem odrębnych form ochrony. Proponuje też wyjątkowo zwięzłą i trafną definicję PK: "...parki krajobrazowe w Polsce są obszarami poliekosystemowymi, o różnorodnej charakterystyce przyrodniczej, przestrzennej i funkcjonalnej, których wyróżniające się z otoczenia walory (przyrodnicze, fizjonomiczne, kulturowe, rekreacyjne) zostały objęte ochroną na wniosek lub za zgodą społeczności lokalnych".

W praktyce tworzenie parków narodowych bywało również wstępnym etapem późniejszego tworzenia parku narodowego, miało to miejsce w przypadku Biebrzańskiego PN oraz w kilku innych.

Jednoznacznej podstawy prawnej do tworzenia PK nie było przez 20 lat, jednak wykorzystywano uprawnienia Rad Narodowych do podejmowania uchwał w sprawie planów regionalnych i to rozwiązanie funkcjonowało do 1980 r., kiedy w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska znalazła się wyraźniejsza delegacja (art. 38-41) oraz nakaz szczególnej ochrony PK w art. 73.1. Pełne rozwiązanie prawne pojawiło się dopiero w 1991 r. W 2001 r. nastąpiło dalsze rozbudowanie przepisów regulujących tworzenie i funkcjonowanie parków krajobrazowych.

Jedną z ciekawszych koncepcji była propozycja zaprezentowana przy "Okrągłym Stole", dotycząca stworzenia 2 kategorii PK: krajowej i regionalnej.

Rozwój sieci PK

W 1980 r. przewidywano, że w 1990 r. powinno być 80 PK o pow. ok. 1 mln ha (Jagusiewicz 1980). Wg stanu na 31.12.1980 r. istniało 11 PK o powierzchni łącznej 236.366 ha, co stanowiło ok. 0,75% powierzchni kraju (GUS 1981). Kolejne obiekty tworzono w stałym tempie po kilka rocznie.

Wg stanu na 31.12.2000 r. w Polsce było 119 PK o łącznej powierzchni 2.530.953,4 ha, co stanowiło 8,1 % powierzchni kraju (bez otulin, których łączna powierzchnia wyniosła 1.421.880,8 ha)

Najwięcej (36) było obiektów dużych (20-50 tys. ha), nieco mniej (34) mniejszych (10-20 tys. ha), 13 parków miało ponad 50 tys. ha, a tylko 4 poniżej 3 tys. ha, ale ponad 1 tys. ha. 69 % parków ma ponad 10 tys. ha powierzchni (bez otulin). 53,2 % powierzchni PK zajmowały lasy, 35,8 % - użytki rolne i 4 % - wody.

Najwięcej parków jest w woj. lubelskim (16), największą powierzchnię zajmują w woj. podkarpackim, największy udział w powierzchni mają w woj. śląskim (18,65 %), najmniejszy - w woj. opolskim (4,06 %). (wg GUS - 2001).

21 parków krajobrazowych jest położonych na terenie 2 lub 3 województw.

Wg przewidywań (Ptaszycka... 1998) docelowa liczba PK miała sięgnąć 150 i miały one stanowić ok. 10% powierzchni kraju. Byłoby to więc ok. 10-krotnie więcej, niż początkowo planowano.

Zróżnicowanie PK

Suwalski PK - widok na jeziora Kleszczowieckie z Górą Cisową w tle

Rodzaje czynników antropogenicznych oraz rola jaką odgrywają w danym PK, dodatkowo zwiększa zróżnicowanie między walorami parków, wśród których znajdują się obiekty mało zantropogenizowane o wybitnych walorach przyrodniczych, których stan zachowania jest podobny jak w parkach narodowych (np. Biebrzański PK, który od 1993 r. stał się parkiem narodowym, czy Knyszyński PK. Zupełnym przeciwieństwem jest Agroekologiczny Park Krajobrazowy im. Gen. Dezyderego Chłapowskiego, utworzony dla zachowania krajobrazu rolniczego, mającego dziś charakter zabytkowy. Silnie zantropogenizowany, o wybitnych i dominujących walorach kulturowych jest np. Kazimierski PK, gdzie ważnym składnikiem walorów jest samo miasto Kazimierz, ale park bogaty jest również pod względem przyrodniczym. Z punktu widzenia walorów przyrody nieożywionej wybija się np. PK Chełmy z cennymi naukowo i wizualnie śladami wulkanizmu, a Suwalski PK przez wielu uważany jest za najpiękniejszy wizualnie polski krajobraz. Natomiast dominacja wybitnych zabytków historii występuje w PK Orlich Gniazd.

Różne są też powierzchnie parków. PK Stawki ma ok. 1745 ha, PK Doliny Baryczy - 87040 ha, PK Puszczy Knyszyńskiej 74447 ha oraz otulinę 52255 ha. Ok. 70% parków ma ponad 10 tys. ha powierzchni (bez otulin). (GUS 1999). Istnieją parki prawie całkowicie zalesione, jak np. PK Stawki, lub prawie bezleśne, jak np. PK Doliny Dolnej Odry. Zróżnicowany jest też stopień dostosowania lasów do siedlisk.

Istnieją PK, które są iolowane od innych obszarów chronionych (przynajmniej na razie), jak np. Ślężański PK oraz - w większości - obiekty powiązane z OChK lub z innymi PK lub PN otulinami albo wspólnym OChK. Takie powiązania tworzą często regionalne systemy obszarów chronionych, a w szerszym ujęciu - składniki sieci WSOCh. Często sąsiadujące ze sobą PK tworzą Zespół PK, posiadający wspólnego administratora (dyrekcję, zarząd). Najstarszym zespołem jest Zespół Jurajskich PK, potem powstało kilka innych.

Bardzo zróżnicowane są też walory turystyczne parków. Od terenów słabo zagospodarowanych, np. w Bieszczadach (np. PK Gór Słonnych) i Beskidzie Niskim, wybitnie nadających się do indywidualnych, wielodniowych pieszych wędrówek, lub większej części Polesia, atrakcyjnego przede wszystkim dla "plecakowych" przyrodników, przez tereny niedzielnych wycieczek pieszych dla wszystkich (np. Jurajskie PK w okolicach Krakowa i Częstochowy) po typowo rekreacyjne (pobytowe, spacerowe, zwiedzane z samochodu, etc.), np. Mazowiecki PK. Większość obiektów reprezentuje walory mieszane, np. Kazimierski PK jest renomowanym wczasowiskiem pobytowym, ale równocześnie cennym terenem dla wędrówek indywidualnych, podobnie Popradzki PK.

Popradzki PK - schronisko na Prehybie oraz stacja przekaźnikowa TV

W literaturze często sugeruje się, by PK przeznaczyć tylko dla turystyki krajoznawczej - indywidualnej lub w małych grupach, ograniczonej wyłącznie do wyznaczonych szlaków turystycznych, co kojarzy się z warunkami w parkach narodowych. Nie jest to realne w sytuacji, gdy PK w większej części są terenami normalnie użytkowanymi gospodarczo. W praktyce PK służą głównie rekreacji i to często masowej; turystyka krajoznawcza, choć obecna w nich, zawsze ilościowo jest znacznie mniejsza.

Zadania PK

Ponieważ PK zaczęto tworzyć ponad 20 lat przed pojawieniem się ich jednoznacznej definicji ustawowej, miało to wpływ na duże zróżnicowanie spotykanych w literaturze ich definicji oraz na określanie celów, jakim parki miały służyć. Z uwagi na istnienie z założenia na terenie PK czynników antropogenicznych jako elementów integralnych, różnorodność pełnionych przez nie funkcji jest większa, niż w przypadku parków narodowych, czy rezerwatów.

Nadmorski PK - czterorzędowa aleja lipowa z Osłonina do Rzucewa

Na terenie większości PK mieszkają, a zwykle także pracują ludzie i przy określaniu zadań ochronnych dla danego obiektu należy ten fakt uwzględniać i w miarę możliwości wkomponowywać w te zadania, jeśli działalność ludzka nie powoduje degradacji walorów. Zagraniczne i krajowe doświadczenia wskazują, że jest to w pełni możliwe i korzystne. Wg Chmielewskiego (1990) PK spełniają następujące zadania o charakterze ochronnym:

zachowanie ginących lub osobliwych form przyrody, stabilizacja stosunków ekologicznych regionu,

stworzenie warunków do produkcji żywności o najwyższych walorach zdrowotnych i odżywczych, zachowanie walorów

Nadmorski PK - charakterystyczna strefowość roślinności wydmowej

terenów dla uprawiania różnych form rekreacji oraz rozwijania lecznictwa uzdrowiskowego,

zachowanie zabytkowych układów urbanistycznych i ruralistycznych oraz tradycyjnego krajobrazu wiejskiego,

otoczenie opieką miejsc o wyjątkowym znaczeniu historycznym, zabytków architektury i miejsc pamięci narodowej, rozwijanie regionalizmu kulturowego,

ochrona wysokich walorów estetycznych krajobrazu,

edukacja ekologiczna i kulturowa.

Zasady użytkowania PK

Ustawa o ochronie przyrody nie precyzuje zasad użytkowania terenów PK, używając w art. 24. 1. pojęcia ''zrównoważony rozwój'', który definiuje ustawa Prawo ochrony środowiska (art. 3.50). Przed nowelizacją użyto w tym miejscu określenia ''w warunkach racjonalnego gospodarowania'', co wg Ptaszyckiej... (1998) odnosiło się do art. 2.2. uchylonej obecnie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r., w myśl którego było to korzystanie z zasobów naturalnych tylko w zakresie uzasadnionym interesem społecznym, z uwzględnieniem innego, niż gospodarcze znaczenia tych zasobów, przy zapewnieniu priorytetu dla rozwiązań najbardziej oszczędnych i niepogarszania stanu środowiska.

Ograniczenia ogólne określone wcześniej w art. 37.1 ustawy o ochronie przyrody, zastąpiono szczegółowym wykazem (art. 26a znowelizowanej ustawy), zawierającym możliwe do wprowadzenia na terenie PK zakazy i ograniczenia. Z listy tej organ powołujący dany park wybiera zapisy właściwe dla danego obiektu, które powinny znaleźć się w rozporządzeniu o utworzeniu parku oraz w planie ochrony. Ponadto konieczność dodatkowych uzgodnień z wojewodą nakłada art. 36a ustawy. Zapis ten dotyczy realizacji inwestycji o celach publicznych na terenie już istniejącego parku.

Najcenniejsze przyrodniczo miejsca PK powinny zostać objęte ochroną rezerwatową, ale ponadto zarządzanie wszystkimi elementami środowiska w PK musi odbywać się inaczej niż poza obszarami chronionymi. Jeśli przepisy szczegółowe nie stanowią inaczej, można przyjąć, że w ramach zasad ogólnych, mających określoną tolerancję stosowania, tu należy trzymać się przy granicy wyższego rygoru. Obszar chroniony jest miejscem, gdzie przyroda ma więcej praw, więc należy też przywiązywać więcej wagi do racjonalnej, odpowiadającej warunkom siedliskowym, gospodarki leśnej, a lasy, które są intensywniej eksploatowane przez turystykę i rekreację, przystosowywać do tej roli przy pomocy odpowiedniej infrastruktury technicznej. Dogodniejsze warunki życia należy też stworzyć dziko żyjącej faunie, zwłaszcza przez takie gospodarowanie przestrzenią, by nie dzielić na części zwartych kompleksów przyrodniczych i unikać przecinania elementami infrastruktury technicznej tras migracyjnych zwierząt.

Na terenie PK preferować należy prowadzenie upraw rolnych metodami ekologicznymi, na pewno należy tu unikać gospodarki wielkotowarowej, ograniczać stosowanie chemicznych środków ochrony roślin. System upraw powinien tworzyć tradycyjny krajobraz - wąskie zagony z miedzami oraz zadrzewieniami i zakrzewieniami śródpolnymi, uważanymi niegdyś za nieużytki, dziś natomiast zaliczanych do osobnej formy ochrony zw. użytkami ekologicznymi, będących ostoją bioróżnorodności. Cieki wodne powinny na terenie PK płynąć naturalnymi korytami, a naturalne stosunki wodne nie powinny być zaburzone.

PK Dolinki Krakowskie - ścieżka dla niepełnosprawnych

Korzystne jest wykorzystanie cieków i zbiorników wodnych dla rekreacji, natomiast unikać należy inwestycji wyraźnie zmieniających krajobraz.

Rygory PK dotyczą też architektury i lokalizacji zabudowy, które powinny zmierzać w kierunku porządkowania form oraz struktury przestrzennej. Zadbana, utrzymana w charakterze regionu i dostosowana skalą do otoczenia, miejscowość, jest elementem przyciągającym turystów, czyli źródłem stałych dochodów dla mieszkańców. Elementem podnoszącym atrakcyjność mogą być umiejętnie wyeksponowane zabytki kultury i pamiątki historyczne, legendy, szlaki imienia..., etc. Ofertę turystyczną w wielu wypadkach trzeba zbudować z niczego, analizując od podstaw walory terenowe oraz przekazy historyczne, dbając równocześnie o dostosowania wykorzystania turystycznego do możliwości przyrody, czyli różnicując udostępnianie. W szczególności unikać należy rozbudowanej infrastruktury technicznej, którą przewiduje się dla OChK. PK mogą też być ważnym terenem edukacji ekologicznej, pokazującej różne relacje między człowiekiem, a przyrodą (Ptaszycka... 1998), a w tym także rolę krajobrazu w życiu człowieka.

Tak zarysowana koncepcja zagospodarowania i użytkowania odpowiada rozwojowi zrównoważonemu, zalecanemu dla PK. Wbrew pozorom zasady te są korzystne dla zainteresowanych, gdyż wymienione ograniczenia oraz konieczne uporządkowanie przestrzenne decyduje o atrakcyjności turystycznej tych terenów, będącej już teraz lub w przyszłości, głównym źródłem utrzymania miejscowej ludności. Koncepcja ta uwzględnia tendencje zmian w potrzebach wypoczynkowych społeczeństw rozwiniętych, w których rośnie liczba zainteresowanych aktywną turystyką "problemową" (w Polsce zwaną krajoznawstwem), której podstawą jest kontakt nie tylko z zachowaną w naturalnym stanie przyrodą, ale również z krajobrazem kulturowym i zabytkami historii oraz sztuki ludowej. Ekoturystyka jest jedną z form turystyki "problemowej", a właściwie zagospodarowane i chronione PK mają predyspozycje do przyciągnięcia turystów zagranicznych, w tym wielu z tych, którzy dotąd odwiedzali wyłącznie parki narodowe. Bo zróżnicowanie oferty wielu PK jest lub może być znacznie bogatsze niż parków narodowych.

Zagrożenia

Utworzenie PK pociąga za sobą rygor poddania lokalnych przedsiębiorstw, gospodarki komunalnej, zagospodarowania przestrzennego, budownictwa, emisji zanieczyszczeń, etc. obowiązkowi zachowania (lub przywrócenia) równowagi przyrodniczej oraz bezpieczeństwa ekologicznego, co jest zgodne z wymogami tzw. "rozwoju zrównoważonego", dla którego, wg niektórych autorów, PK jest optymalnym miejscem realizacji. Większość PK wykazuje przeinwestowanie i chaos przestrzenny, toteż powinna zmodernizować znaczną część znajdujących się obecnie na ich terenie form działalności gospodarczej, pozostałej sprzed utworzenia parku we własnym, dalekowzrocznie pojmowanym interesie.

JPK - zabudowa dochodząca do podnóża skałek

Oczekiwania są jednak odwrotne, gdyż utworzenie PK podniosło atrakcyjność terenu. Dotyczy to zwłaszcza budownictwa kubaturowego oraz drogowego, a także infrastruktury rekreacyjnej. Inwestorzy z tych branż szukają - także wbrew planom przestrzennym - nietkniętych jeszcze miejsc dla lokalizacji osiedli, kolei linowych i nartostrad, oraz innych obiektów, co często czyni rekreację czynnikiem szczególnie degradującym park pod względem przyrodniczym i krajobrazowym.

Zagrożeniem jest też nadmierna intensywność prowadzonej w parku gospodarki leśnej i rolnej, a także zlokalizowanego poza parkiem przemysłu. Wiele polskich obszarów chronionych jest wciąż jeszcze poważnie degradowanych przez zewnętrzne emisje: przemysłowe z sąsiadujących i dalszych przedsiębiorstw, grzewcze z sąsiadujących miejscowości, a także przez ścieki oraz nadmierny pobór wody, obniżający lustro wód podziemnych w sposób osłabiający ekosystemy.

Charakterystyki wybranych PK

Wykaz PK

Podstawowa literatura

Zobacz także

W Internecie:

Opracowanie

Przypisy

Forma ochrony przyrody

Wg stanu prawego obowiązującego w dn. 31.12.2000 r. była to tzw. ''szczególna'' forma ochrony przyrody, określenie to usunięto przy nowelizacji ustawy o ochronie przyrody z 7 grudnia 2000 r.

Rada (parku krajobrazowego)

Wg stanu prawego obowiązującego w dn. 31.12.2000 r. (przed nowelizacją ustawy o ochronie przyrody z 7.12.2000 r.) była to "rada naukowo-społeczna".

Przewidywana, docelowa liczba PK

Książka została wydana w 1998 r., a więc napisano ją jeszcze wcześniej, nie mogła więc uwzględnić wszystkich skutków zmian prawno-społecznych, które ujawniły się w latach 1999-2000 i późniejszych. W ich świetle nie należy spodziewać się utworzenia zbyt wielu nowych obszarów chronionych poza wynikającymi z umów międzynarodowych.

Definicja