temat: Dziewięćsił popłocholistny

Carlina onopordifolia Besser.

Rodzina złożone - Asteracea (= Compositae),

Morfologia

Roślina z grubym palowym korzeniem i różyczką rozpostartych na ziemi liści. Łodyga silnie skrócona, zakończona dużym koszyczkiem wyrastającym w środku różyczki. Liście kolczaste, białawo pajęczynowato owłosione, u płonnych okazów pierzastoklapowane, w zarysie lancetowate do szerokolancetowatych, do 50 cm długości, z dość długim ogonkiem. Liście okazów kwitnących krótsze, silniej kolczaste i bardziej podzielone, wewnątrz różyczki siedzące, w zarysie łopatkowate. Koszyczki wraz z okrywą o średnicy do 15-20 cm. Listki okrywy koszyczka ustawione w wielu szeregach, zewnętrzne listki kolczaste, szerokołopatkowate, wewnętrzne promienisto rozłożone, długo zaostrzone, barwy słomiastożółtej, długości do 8 cm. Korona kwiatowa o barwie żółtawo-czerwonawej z 5 krótkimi łatkami. Niełupki do 6-8 mm długości. Włoski puchu kielichowego 3 razy dłuższe od niełupki.

Rozmieszczenie ogólne

Wyżyna Małopolska i Lubelska, Wołyń oraz Podole. W Polsce osiąga północno-zachodnią granicę zasięgu.

Rozmieszczenie w Polsce

Występuje tylko w okolicy Racławic, Pasturki, Pińczowa, na Stawskiej Górze koło Chełma oraz w Rogowie koło Zamościa.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Siedliska

Rośnie na silnie nasłonecznionych, wystawionych na południe zboczach wzgórz kredowych. Gleby, na których występuje, to płytkie, silnie szkieletowe rędziny węglanowe, o odczynie zasadowym lub obojętnym.

Fitocenozy

Gatunek związany z murawami kserotermicznymi (klasa Festuco-Brometea) , charakterystyczny dla zespołu omanu wąskolistnego Inuletum ensifoliae.

Biologia

Bylina - poszczególne osobniki żyją od 3 do 20 lat. Kwitnie od lipca do września. Nasiona, których liczba w koszyczku osiąga 400-1500, rozsiewane są przez wiatr na wiosnę następnego roku i kiełkują prawie w 100%. Rozmnaża się wyłącznie generatywne. Roślina ginie po wydaniu nasion.

Wielkość populacji

Liczba osobników w poszczególnych populacjach zmienia się znacznie w kolejnych latach (od kilkunastu do kilkunastu tysięcy). Na najbogatszym stanowisku koło Racawic stwierdzono w 1990 r. ponad 14 tysięcy kwitnących i płonnych różyczek liściowych dziewięćsiłu popłocholistnego.

Zagrożenie

Gatunek w "czerwonej księdze" uznany za narażony na wyginięcie (VU). Zagraża mu znacznie zbiór dla celów dekoracyjnych, jak również sukcesja drzew i krzewów, powodująca zmiany jego siedliska. Naturalnym zagrożeniem jest ślimak Helicella obvia, który żywi się siewkami tej rośliny.

Ochrona

Podlega ścisłej ochronie gatunkowej, chroniony jest także w rezerwatach. Konieczna jest ochrona czynna - wycinanie drzew i krzewów na naturalnych stanowiskach gatunku, w celu powstrzymania ich szkodliwej dla tego dziewięćsiłu sukcesji.

Ważniejsze piśmiennictwo

Fijałkowski D. 1959. Drugie stanowisko dziewięćsiłu popłocholistnego na Wyżynie Lubelskiej. Chroń. Przyr. Ojcz. 15, 2: 16-19.
Fijałkowski D. 1970. O cyklicznym zakwitaniu dziewięćsiłu popłocholistnego Carlina onopordifolia Bess. w rezerwacie Rogów w Lubelszczyźnie. Chroń. Przyr. Ojcz. 26, 4: 61-62.
Jasiewicz A., Pawłowski B. 1956. Nowe stanowisko Carlina onopordifolia Bess. w Polsce. Fragm. flor. et geobot. 2, 2: 12-19.
Klimas T., Sokołowska Z. 1973. Badania geobotaniczne w rezerwacie Carlina onopordifolia Bess. w Rogowie koło Hrubieszowa. Annales UMCS, sec. C, 28: 215-231.
Pełka A. 1997. Nowe stanowisko dziewięćsiłu popłocholistnego Carlina onopordifolia na Garbie Pińczowskim. Chroń. Przyr. Ojcz. 53, 1: 103-104.
Poznańska Z. 1978. Dziewięćsił popłocholistny Carlina onopordifolia i problem jego ochrony w Polsce. Chroń. Przyr. Ojcz. 34, 5: 18-27.
Poznańska Z. 1984. Obserwacje nad biologią dziewięćsiłu popłocholistnego Carlina onopordifolia Bess. Wszechświat, 85: 14-17.
Poznańska Z. 1988. Germination of seeds of the thistle Carlina onopordifolia Besser under various laboratory conditions. Fragm. flor. et geobot. 34, 1-2: 53-69.
Poznańska Z. 1988. Zagrożenie i możliwości ochrony dziewięćsiłu popłocholistnego Carlina onopordifolia w Polsce. Chroń. Przyr. Ojcz. 44, 3: 16-29.
Poznańska Z. 1989. Habitat modyfications in the germination of seeds and survival of seedlings of the thistle Carlina onopordifolia Besser. Siedliskowe modyfikacje kiełkowania nasion i przerywania siewek dziewięćsiłu popłocholistnego Carlina onopordifolia Besser. Fragm. flor. et geobot. 34, 1/2: 27-42.
Poznańska Z. 1991. Carlina onopordifolia Besser. - the dynamics of its population in the course of succession of xerothermalswards and the problem of active ecological protection. Ochr. Przyr. 48: 55-83.
Poznańska Z. 1991. Stan populacji dziewięćsiłu popłocholistnego Carlina onopordifolia w Polsce w 1990 roku. Chroń. Przyr. Ojcz. 47, 4: 48-53.
Poznańska Z. 1991. Zmiany zagęszczenia i struktury populacji dziewięćsiłu popłocholistnego Carlina onopordifolia Besser w procesie sukcesji murawy kserotermicznej oraz problemy jego aktywnej ochrony "in situ". Prądnik, Prace i Mat. Muz. im. prof. W. Szafera, 3: 161-174.
Poznańska Z. 1993. Carlina onopordifolia Besser (C. acanthifolia All. subsp. onopordifolia (Besser) Jas.) - dziewięćsił popłocholistny. W: Polska Czerwona Księga Roślin. Red. K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa. Inst. Bot. im. W. Szafera, PAN, Inst. Ochrony Przyr. PAN, Kraków, s. 189-190.
Poznańska Z., Kaźmierczakowa R. 2001. Carlina onopordifolia Besser- dziewięćsił popłocholistny. W: Polska Czerwona Księga Roślin. Red. R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki. Inst. Bot. im. W. Szafera, PAN, Inst. Ochrony Przyr. PAN, Kraków, s. 381-382.
Poznańska Z., Spiss L. 1985. Preliminary obserwations on the floweringand seed production of the Thistle Carlina onopordifolia Besser. Acta Soc. Bot. Pol. 54, 1: 41-51.

Zobacz także

Opracowanie

prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>