Gentiana punctata L.

Rodzina goryczkowate - Gentianaceae,

gatunek objęty ochroną ścisłą

Morfologia

Roślina o wysokości 20-80 cm. Z grubego walcowatego kłącza wyrastają korzenie do 1 m długości oraz gruba, nierozgałęziona łodyga z liśćmi ustawionymi nakrzyżlegle. Liście podługowatojajowate podłużnie pofałdowane o wyraźnie zaznaczonych 5 nerwach, siedzące. Wyższe liście zrośnięte nasadami w krótką rurkę. W kątach najwyższych liści duże, długości 2,5 - 3,5 cm kwiaty siedzące po 2-7 w okółkach, a na szczycie łodygi skupione główkowato. Dzwonkowaty kielich rozcięty mniej więcej do połowy na 5 lub więcej niejednakowych ząbków. Brudnawożółta, ciemnofioletowo nakrapiana korona rurkowatodzwonkowata, z 6-8 wzniesionymi łatkami. Owocem torebka pękająca na 2 połowy. Nasiona spłaszczone, błoniasto obrzeżone.  

Rozmieszczenie ogólne

Gatunek występuje w Karpatach, Sudetach Wschodnich (po stronie czeskiej), Alpach oraz górach Półwyspu Bałkańskiego. Przez Polskę przebiega północna granica zasięgu.

Rozmieszczenie w Polsce

Rośnie na Babiej Górze od 1.395 m po 1480 m oraz w Tatrach od 1354 m po 2.450 m. Najczęściej w piętrze kosówki i halnym.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Siedliska

Rośnie na trawiastych zboczach i utrwalonych zarośniętych piargach, oraz w murawach na podłożu skał granitowych lub metamorficznych. Występuje na glebach najczęściej zawierających dużo materii organicznej, zwykle bardzo wilgotnych, litosolach, rankerach bielicowanych lub bielicach, o odczynie bardzo kwaśnym lub rzadziej kwaśnym (pH 3,5 - 5,3).

Fitocenozy

Gatunek charakterystyczny dla traworośli (zespół Calamagrostietum tatricum). Rośnie też w wysokogórskich murawach niewapiennych (rząd Caricetalia curvulae) oraz rzadko w bliźniczyskach (rząd Nardetalia).

Biologia

Bylina. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Kwiaty przedsłupne zapylane przez trzmiele. Roślina lecznicza, o dużej zawartości glikozydów w kłączu.

Wielkość populacji

Populacje składają się zwykle z kilkunastu do kilkudziesięciu osobników, występujących w rozproszeniu.

Zagrożenie

Głównym źródłem zagrożenia jest wykopywanie goryczki kropkowanej dla pozyskania jej kłącza dla celów leczniczych. Prowadzi to do ubożenia i wyniszczenia jej stanowisk.

Ochrona

Podlega ścisłej ochronie gatunkowej, a także jest chroniona w parkach narodowych: babiogórskim i tatrzańskim. Konieczne jest wprowadzenie do uprawy goryczki kropkowanej, aby uchronić jej naturalne stanowiska przed zniszczeniem.

Ważniejsze piśmiennictwo

• Fijałkowski D., Adamczyk B. 1981. Goryczki (Gentiana L.) na Lubelszczyźnie. Folia Scient. Lubl. vol. biol. 23, 1: 3-12.
• Gawłowska J. 1957. Nasze goryczki. Chroń. Przyr. Ojcz. 13, 6: 11-24.
• Jarocińska-Kusińska M. 1984. Ocena wartości surowca Radix Gentianae ze stanu naturalnego i z uprawy. Stud. Nat. Ser. A, 25: 105-136.
• Mesjasz-Przybyłowicz J. 1988. Taxonomia i rozmieszczenie rodzaju Gentiana sekcji Endotricha w Polsce. Ph. D. Thesis Department of Vascular Plants Systematics. Institut of Botany, PAN, Kraków, msc.
• Rostański K., Bernacki L., Gucwa E. 1994. Nowe stanowiska goryczek Gentiana L. i goryczuszek Gentianella Moench ze wschodniej części województwa katowickiego. Acta Biol. Silesiana. 25, 42: 20-23.
• Żmuda A. 1917. Polskie gatunki goryczki (Gentiana L.). Rozprawy Wydziału Mat. - Przyr. AU. Ser. III, 16, dział B.

Zobacz także

• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej roślin z 1995 r. oraz jego nowelizacja

Opracowanie

• prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
• prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>