Dactylorhiza majalis (Orchis latifolia) (Rchb.) P.F. Hunt & Summerh.

Rodzina storczykowate - Orchidaceae

gatunek objęty ochroną ścisłą

Morfologia

Roślina 10-70 cm wysokości. Bulwy płaskie, głęboko palczasto wcinane. Mocna, kanciasta łodyga, pusta w środku, u góry fioletowo nabiegła, ulistniona. Liście w liczbie 3-7, do 10 cm długości, eliptyczne lub szerokolancetowate, środkiem najszersze, ciemno plamiste, wyjątkowo bez plam. Kłosowaty kwiatostan gęsty, z licznymi kwiatami. Kwiaty bezwonne, różowe, purpurowe lub fioletowe, w kątach lancetowatych przysadek, dłuższych od nich; warżka 7-12 mm długości, szeroka, z wzorzystym rysunkiem, 3-łatkowa. Łatki boczne szersze od środkowej; ostroga 5-12 mm długości (prawie jak zalążnia), nieco w tył odgięta. Zalążnia skręcona, fioletowo nabiegła. Prętosłup jasnoróżowy do fioletowego. Owocem torebka długości do 15 mm, beczułkowato rozdęta.

Rozmieszczenie ogólne

Europa (po południową Skandynawię) i Syberia.

Rozmieszczenie w Polsce

Pospolity w całym kraju, zarówno na niżu, jak i w górach, sięgając po regiel górny. W Tatrach znajduje się najwyżej położone stanowisko (Sarnia Skała 1310 m n.p.m.).

Stwierdzony w parkach narodowych: 

Warunki siedliskowe

Występuje na glebach o dużym stopniu uwilgotnienia (gleby bagienne i zabagniane, mady, rzadziej na okresowo zawilgoconych glebach brunatnych), zasobnych w próchnicę, o odczynie od kwaśnego do zasadowego (pH 3,7-7,5).

Fitocenozy

Rośnie na wilgotnych i podmokłych łąkach (związek Molinion i Calthion).

Spotykany również na eutroficznych i kwaśnych młakach niskoturzycowych z rzędu Caricetalia davallianae i Caricetalia fuscae, ponadto w olszynie bagiennej Caltho-Alnetum, a także w olsie Carici elongatae-Alnetum i sporadycznie w wilgotnych psiarach z rzędu Nardetalia.

Biologia

Bylina. Kwitnie w maju i czerwcu. Zawiera glikozyd loroglosynę oraz związki kumarynowe

Wielkość populacji

Populacje złożone zwykle z kilkunastu lub kilkudziesięciu osobników, rzadziej kilkuset, tworzących skupiska.

Zagrożenie

Osuszanie mokrych łąk i torfowisk niskoturzycowych jak również zarastanie ich przez krzewy lub trzcinę jest głównym źródłem zagrożenia dla gatunku.

Ochrona

Kukułka szerokolistna jest od 1983 r. objęta ścisłą ochroną. Wiele stanowisk znajduje się prawie we wszystkich parkach narodowych a także w licznych rezerwatach na terenie całego kraju. Dla zachowania biotopów tego gatunku niezbędna jest ochrona czynna polegająca na koszeniu łąk lub ich umiarkowany wypas.

Ważniejsze piśmiennictwo

• Piotrowska H. 1996. Chronione gatunki roślin naczyniowych w Wolińskim Parku Narodowym. Klify, 3: 7-104.
• Sarosiek J., Szymańska E. 1986. Ekologiczna organizacja populacji Dactylorhiza majalis (Rchb.) Hunt et Summerh. z Chwaliszowa na Pogórzu Wałbrzyskim. Acta Univ. Wrat. 775: 55-70.
• Simiczyjew B. 1990. Ecological Description of the Dactylorhiza majalis (Rchb.) Hunt et Summerh. population in Łozina by Wrocław. Proceedings of the Symposium on Biology and Ecology of European Orchids. Acta Univ. Wrat. 1055: 69-75.
• Szlachetko L. D. 1987. Storczykowate Orchidaceae we wschodniej części Pobrzeża Kaszubskiego. Zesz. Nauk. BGiO, UG, ser. Biol. 8: 99-134.
• Szlachetko L. D., Skakuj M. 1996. Storczyki Polski. Wyd. Sorus, Poznań.

Zobacz także

• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej roślin z 1995 r. oraz jego nowelizacja

Opracowanie

• prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
• prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>