temat: Lilia złotogłów

Lilium martagon L.

Rodzina liliowate - Liliaceae

Morfologia

Roślina do 1,5 m wysokości. Cebula zbudowana z licznych złocistych, ułożonych dachówkowato łusek. Mocna i sztywna łodyga z licznymi liśćmi, ustawionymi po części skrętolegle, a w środkowym odcinku łodygi w okółkach. Liście siedzące, podłużnie jajowate, o 7-11 równoległych nerwach. Kwiaty 3-12 (rzadko więcej), wonne, na łukowato przegiętych szypułkach, tworzą groniasty kwiatostan. Mięsiste działki okwiatu barwy brudnoróżowopurpurowej ciemno nakrapiane, 3-4 cm długości, mocno odgięte do góry. Pręciki w liczbie 6, o purpurowoczerwonych lub żółtych pylnikach. Owocem duża torebka, pękająca 3 szparami. Nasiona szeroko oskrzydlone, płaskie.

Rozmieszczenie ogólne

Rośnie w Europie (poza Wielką Brytanią, Belgią, Holandią i państwami nadbałtyckimi) oraz w umiarkowanej strefie Azji. Przez Polskę przebiega północna granica zasięgu gatunku.

Rozmieszczenie w Polsce

Występuje głównie w Sudetach i Karpatach aż po piętro kosówki, a zwłaszcza na pogórzu i w reglu dolnym. Na niżu coraz rzadszy idąc ku północy.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Siedliska

Lasy, zarośla kosówki, ziołorośla i zręby. Występuje na glebach suchych lub świeżych (rzadziej wilgotnych), o składzie granulometrycznym od piasków luźnych po glinę ciężką i o odczynie pH 4,3-7,7. Reprezentują one różne typy gleb wapniowcowych i brunatnoziemnych, słabo zbielicowanych.

Fitocenozy

Gatunek charakterystyczny dla mezofilnych lasów liściastych (rząd Fagetalia) i górskich ziołorośli (rząd Adenostyletalia).

Biologia

Bylina. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Zwykle słabo przedsłupne kwiaty zapylane są przez motyle (furczak gołąbek oraz różne gatunki zawisaków z rodzaju Sphinx). Możliwe jest także samozapylenie. Rozmnaża się generatywnie i wegetatywnie wytwarzając cebulki potomne u nasady macierzystej cebuli.
Roślina trująca; zawiera saponiny i flawonoidy.

Wielkość populacji

Zwykle tworzy małe populacje, liczące od kilku do kilkunastu osobników, rosnących zazwyczaj w dużym rozproszeniu. W okolicach wsi Polska Cerekiew k. Raciborza, zanotowano jedno z najbogatszych stanowisk (około 200 kwitnących osobników).

Zagrożenie

W przeszłości gatunek był wykorzystywany w medycynie ludowej. Obecnie głównym źródłem zagrożenia są zmiany siedliskowe wywołane działalnością gospodarczą w lasach, a zwłaszcza zastąpieniem lasów liściastych przez drzewostany szpilkowe. Ponadto ze względu na swe walory dekoracyjne jest zrywany, wykopywany oraz przesadzany do ogródków. Zagrożony pośrednio.

Ochrona

Gatunek objęty ścisłą ochroną. Ponadto liczne stanowiska znajdują się prawie we wszystkich parkach narodowych oraz w wielu rezerwatach leśnych.

Ważniejsze piśmiennictwo

Gawłowska J., Janeczko Z., Przeniosło I., Szpakowska M. 1987. Stanowisko ciemiężycy zielonej Veratrum lobelianum i lilii złotogłów Lilium martagon w granicach Krakowa. Chroń. Przyr. Ojcz. 43, 4: 57-60.
Kuczyńska I., Sarosiek J., Szymańska E. 1985. Populacje Lilium martagon L. W: Studia nad ekologią roślin wyższych z Dolnego Śąska. Cz. I. Red. J. Sarosiek. Prace Botaniczne, 28: 155-178.
Kurzyński J. 1996. Śródpolne stanowisko rzadkich i chronionych gatunków na Pogórzu Wielickim. Chroń. Przyr. Ojcz. 52, 1: 33-36.
Leśniczak A. B. 1987. Lilia złotogłów Lilium martagon w okolicach Polskiej Cerekwi na Opolszczyźnie. Chroń. Przyr. Ojcz. 43, 5-6: 92-93.
Medwecka-Kornaś A. 1949. Złotogłów. Chroń. Przyr. Ojcz. 5, 7/8: 9-15.
Mowszowicz J. 1964. Obfitość lilii złotogłowiu w rezerwacie w Trębaczewie. Chroń. Przyr. Ojcz. 20, 2: 45-46.
Pawłow M. 1961. Materiały do rozmieszczenia Lilium martagon L. na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej. Bad. Fizj. nad Polską Zach. 8: 203-210.
Sokołowski A. W. 1997. Rośliny naczyniowe prawnie chronione w Wigierskim Parku Narodowym. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 16, 4: 3-14.

Zobacz także

Opracowanie

prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>