gatunek objęty ochroną ścisłą
Roślina
15 (20) cm wysokości. Z kulistej bulwy wyrasta 1 duży kwiat 2,5-5 cm średnicy.
Liści odziomkowych 2-4, wąskolancetowatych, lśniących, pośrodku z białym paskiem.
Działki okwiatu w liczbie 6, nie zróżnicowane na kielich i koronę, barwy fioletowoliliowej,
rzadko białej, dołem zrośnięte w długą rurkę wyrastającą z ziemi, objętą błoniastą
podsadką. Pręciki 3. Słupek dolny, szyjka z 3 pomarańczowymi znamionami.
Zalążnia tkwiąca w ziemi. Torebka na wydłużającej się szypułce. 
Gatunek zachodniokarpacki.
Występuje
tylko na południu Polski. Karpaty: Tatry, Podhale, wzniesienie Gubałowskie,
Gorce, pasmo Babiogórskie, Pilsko, pasmo Wielkiej Raczy i Beskid Mały (na Leskowcu).
Głównie rośnie w reglu dolnym; rzadziej w piętrze regla górnego, a sporadycznie
w piętrze kosówki. Najwyższe stanowisko podano z Tatr Zachodnich (Bobrowiec
1640 m n.p.m.). Poza górami podany z kilku stanowisk w Kotlinie Sandomierskiej
(okolice Brzeska i Bochni). 
Stwierdzony w parkach narodowych: 
Rośnie
na glebach brunatnych właściwych lub g. b. wyługowanych,
rędzinach i pararędzinach (brunatnych
lub próchnicznych) wytworzonych z wapieni, dolomitów i skał fliszowych. Gleby
te charakteryzują się składem granulometrycznym glin średnich i ciężkich lub
pyłów. Są zasobne w składniki pokarmowe, zwięzłe, wilgotne lub bardzo wilgotne,
z odczynem od silnie kwaśnego do obojętnego (pH 3, 9-6, 9).
Gatunek
charakterystyczny dla świeżych łąk kośnych (związek Polygono-Trisetion).
Najczęściej występuje w zespole mieczyka dachówkowatego i mietlicy pospolitej
Gladiolo-Agrostietum. Na niżu pojawia się w podmokłych olszynach w zespole
Carici elongatae-Alnetum.
Bylina.
Kwiat wyrasta z kulistej bulwki przed rozwinięciem się liści. Kwitnie w marcu
i kwietniu. Kwiaty zamykają się przy niekorzystnych warunkach atmosferycznych.
Kwiaty przedprątne zapylane są przez motyle, pszczoły i trzmiele. Samozapylenie
jest możliwe. Rozmnaża się z nasion oraz wegetatywnie tworząc nowe bulwki u
boku bulwki macierzystej. Nasiona rozsiewane są głównie przez mrówki.
Populacje są duże, tworzą je setki, a nawet tysiące osobników, o dużym zagęszczeniu.
Główne źródło zagrożenia stanowi zaorywanie łąk, polan oraz zaniechanie wypasu i koszenia. Tradycyjny typ użytkowania ziemi zapewniał niezbędne nawożenie jak również hamował naturalną sukcesję drzew i krzewów na łąkach krokusowych. Ponadto krokus, jako atrakcyjna roślina, jest zrywany, wykopywany i przesadzany do ogrodów.
Krokus podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Część jego stanowisk znajduje się w obszarach chronionych. Dla zachowania łąk krokusowych niezbędna jest czynna ochrona, polegająca na zachowaniu tradycyjnych kośno-pasterskich form użytkowania łąk.