Woj. lubuskie, powiat międzyrzecki, gmina Międzyrzecz i powiat świebodziński,
gmina Lubrza. Fragment podziemi między Kęszycą na północy a Boryszynem i Staropolem
na południu.
Prowincja: Niż Środkowoeuropejski, podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie,
makroregion: Pojezierze Lubuskie, mezoregion: Pojezierze Łagowskie.
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki, Poddział:
Pas Wielkich Dolin, Kraina: Wielkopolsko-Kujawska, Okręg Lubuski.
Średnia wysokość 130 m n.p.m.
Powierzchnia 2,50 ha; rezerwat utw. w 1980 r.
Podziemia znajdują się na wysoczyźnie, przez środek której ciągnie się równoleżnikowy łańcuch wzgórz moren czołowych powstałych w okresie fazy poznańskiej zlodowacenia północnopolskiego (schyłek plejstocenu). Grzbiet ten osiąga kulminację na szczycie Bukowiec (227 m n.p.m.) na zach. od MRU. Teren obniża się w kierunku wschodnim w dolinę Paklicy, na północ w dolinę Obry. W okolicach Nietoperka, Kęszycy i Bukowca w obrębie utworów lodowcowych - głównie glin zwałowych i piasków - występują utwory miocenu zaburzone i wypiętrzone (do wysokości 100-110 m n.p.m.) przez lodowiec. Od wschodu teren ten przechodzi w równinę sandrową - sandr Bruzdy Zbąszyńskiej.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Rezerwat znajduje
się na płn. części Regionu Śląsko-Wielkopolskiego (O)
Klimat tego regionu charakteryzuje się przewagą wpływów oceanicznych. Wahania temperatur w ciągu roku są mniejsze niż na wschodzie kraju i wynoszą 18-19oC. Średnia temperatur stycznia to ok. -1oC a lipca +17oC. Znaczącą cechą klimatu tego terenu jest wczesna wiosna i lato a krótka zima. Trwa ona tu średnio 60-80 dni, a lato 80-90 dni. Opad roczny wynosi 500-600 mm.
Podziemia charakteryzują się zróżnicowanymi warunkami mikroklimatycznymi, lecz w wielu miejscach panuje stała temperatura i duża wilgotność. Teren rezerwatu ma raczej stałą temperaturę (od ok. 7 do ok. 9oC) oraz wilgotność (średnia wilgotność względna wynosi ok. 80%) w ciągu całego sezonu.
Teren odwadniany przez Obrę i jej dopływ Paklicę, odprowadzające wody w kierunku północno-zachodnim.
Gleby brunatne i płowe wytworzone głównie z glin lekkich i piasków na glinie.
Podziemia MRU są wykorzystywane przez nietoperze w ciągu całego roku ze względu na dużą różnorodność kryjówek w tunelach, korytarzach, szczelinach, otworach oraz ścianach komór i innych pomieszczeń. Najważniejsze znaczenie posiadają jako schronienie tych zwierząt w trakcie ich snu zimowego. Jest to największe polskie zimowisko nietoperzy w Polsce. Stwierdzano tu ok. 20.000 - 30.000 hibernujących nietoperzy należących do 12 gatunków. W obliczu braku w tym rejonie jaskiń, grot oraz sztolni, podziemia MRU stanowią niezwykle ważne i jedyne w swoim rodzaju stanowisko nietoperzy w Europie Środkowej. Charakteryzują się raczej stałą temperaturą (ok. 7 - 9oC) oraz wilgotnością (średnia wilgotność względna wynosi ok. 80%) w ciągu całego sezonu.
Nietoperze zlatują się tu z dość odległych obszarów: zanotowano tu osobniki przylatujące z odległości 260 km. Nietoperze hibernują wisząc na ścianach, stropie, w niszach, ukrywając się w szczelinach, pod płytami, w rurach. Często zimują w rozproszeniu, pojedynczo, ale formują również skupienia przekraczające nawet 200 osobników. Na zimowisko zaczynają się zlatywać we wrześniu a opuszczają podziemia wiosną.
Nie dotyczy - teren podziemi.
Miejsce
masowego zimowania wielu gatunków nietoperzy:
nocka rudego (Myotis daubentoni; ponad 12000 osobników), nocka dużego
(M. myotis - ok. 5000 osobników), mopka (Barbastrella barbastrellus;
ok. 1000 osobników), po kilkaset osobników gacka wielkoucha Plecotus auritus
i nocka Natterera M. nattreri, po kilkadziesiąt osobników nocka Bechsteina
M. bechsteini, nocka wąsatka M. mystacinus, nocka Brandta
M. brandti i mroczka późnego Eptesicus serotinus oraz pojedyncze
stwierdzenia nocka łydkowłosego M. dasycneme, karlika malutkiego Pipistrellus
pipistrellus i gacka szarego Plecotus austriacus. W okresie letnim
podziemia MRU są wykorzystywane przez nietoperze jako kryjówki,
w których mogą przeczekać dzień i odpocząć. Ponadto w jednym z obiektów (nr
2580) znajduje się kolonia rozrodcza nocka dużego.
Krajobraz z łagodnymi wzniesieniami wzgórz morenowych zajętymi przez lasy, łąki i pola uprawne oraz miejscowości. Teren obniża się w kierunku wschodnim w dolinę Paklicy, na północ w dolinę Obry. Nad Paklicą, 4 km na południe od Kaławy znajduje się duża wieś Gościkowo nazywana dawniej Paradyżem (Paradisus) a w niej klasztor cystersów z 1230 r., przebudowany na początku XVIII w. - niezwykle cenny zabytek architektury barokowej. We wsi Kęszyca w latach 1857-1926 czynna była kopalnia węgla brunatnego.
Pomiędzy wsiami Nietoperek-Kęszyca-Kaława-Boryszyn znajduje się pas głównych umocnień Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego (MRU), ogromnego zespołu podziemi i obiektów naziemnych budowanego przez Niemców od 1933 r. oraz w trakcie II wojny światowej w celach obronnych. Stanowił on środkową, najpotężniejszą część hitlerowskiego systemu umocnień zwanego systemem Nibelungów (Nibelungenstellung), który rozciągał się od Bałtyku po Węgry. Umocnienia te, ukończone w ok. 30%, nie spełniły swojego zadania i 29 stycznia 1945 roku pod Kaławą zostały przełamane przez oddziały I armii pancernej gwardii gen. M. Katukowa. W wyniku szybkiego manewru zdobyto je "z marszu", zanim zostały obsadzone przez hitlerowców. Po 1945 roku część umocnień została wysadzona w powietrze. Z czasem podziemne fortyfikacje MRU zostały opuszczone przez wojsko, jako nieprzydatne dla współczesnych działań taktyczno-operacyjnych, co umożliwiło zasiedlenie tego miejsca przez zwierzęta.
W podziemiach panuje dość duża wilgotność, a szereg z nich znajduje się pod wodą. Ściekająca ze ścian woda tworzy różnorodne formy naciekowe podobne do tych występujących w jaskiniach.
Zachowanie miejsc masowego zimowania, rozrodu i dziennego odpoczynku wielu gatunków nietoperzy; ochrona największej w Europie Środkowej wielogatunkowej kolonii nietoperzy oraz jedynej w Polsce podziemnej kolonii rozrodczej nocka dużego; ochrona miejsc naziemnych pokrytych różnorodną roślinnością drzewiastą i krzewiastą oraz roślinnością ruderalną mającą istotne znaczenia dla nietoperzy, jako żerowisko w jesieni dla gromadzenia rezerw energetycznych na zimę, a w okresie wiosny - na czas rozrodu.
Obiekt zwiedzany jest wyłącznie z przewodnikiem. Ponadto obowiązują ograniczenia wynikające z art. 23a ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. (przed nowelizacją art. 37).
Dopuszczenie kontrolowanego ruchu turystycznego po oznakowanym szlaku z miejscowości Pniewo (były PGR Kaława), który obejmuje ok. 1 km korytarzy wraz z obiektami 2572, 2573, 2574.
Brak.
Do Pniewa można dojechać od Miedzyrzecza (tu znajduje się biuro turystyczne organizujące zwiedzanie) lub od Świebodzina. Z trasy E-65 łączącej oba miasta należy skręcić w miejscowości Kaława na zach. (ok. 1,5 km).
Podziemia MRU po ostatecznym opuszczeniu fortyfikacji przez wojsko (w 1957 r.), stały się miejscem zimowania i rozrodu wielogatunkowej kolonii nietoperzy, największej w Europie Środkowej. Nietoperze zimują tutaj od ponad 45 lat. W latach 80-tych istniał projekt utworzenia w tych podziemiach składowiska odpadów radioaktywnych. Przeciw temu protestowali polscy przyrodnicy. W 1988 r. Flora and Fauna Preservation Society (FFPS) z Wlk. Brytanii przesłała protest do polskiego rządu. Protesty zostały uwzględnione i składowisko nie powstało. W latach 70-tych Zbigniew Urbańczyk rozpoczął badania zimujących nietoperzy. Wyniki tych badań stały się podstawą utworzenia w części podziemi rezerwatu chroniącego zimujące nietoperze w 1980 r. W 1998 r. utworzono w pobliżu kolejny rezerwat, Nietoperek II.
Bezpośredni nadzór nad rezerwatem sprawuje Wojewoda; własność Skarbu Państwa pod zarządem miasta i gminy Międzyrzecz.
Nielegalna penetracja podziemi przez ludzi i związany z nią wandalizm oraz płoszenie a nawet zabijanie nietoperzy, przede wszystkim niepokojenie hibernujących nietoperzy.