Woj. lubelskie, powiat chełmski, gmina Białopole, miejscowość Brzozowiec. teren
Strzeleckiego Parku Krajobrazowego.
Prowincja: Niż Wschodniobałtycko-Białoruski, podprowincja: Polesie, makroregion:
Polesie Wołyńskie, mezoregion: Obniżenie Dubieńskie.
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki, Poddział:
Pas Wyżyn Środkowych, Kraina: Wyżyna Lubelska.
183,7 - 188,1 m n.p.m. Wysokość względna terenu rezerwatu i jego otoczenia ponad dnem doliny dochodzi do 1,0 - 2,8 m.
Powierzchnia 15,12 ha, rezerwat utw. w 1975 r.
Obniżenie Dubienki, po lewej stronie Bugu na terenie Polski stanowi zachodnią część równin poleskich, regionu wysuniętego na południe wzdłuż Bugu po okolice Horodła i Włodzimierza Wołyńskiego. W podłożu tego obszaru występują margle i opoki wieku kredowego, na powierzchni, których występuje sieć drobnych zagłębień pochodzenia krasowego. Skały te pokryte są płatami osadów czwartorzędowych - piasków, mułków (pyłów) i glin pochodzenia lodowcowego, wodnolodowcowego i rzecznego, miejscami również pagórkami piasków wydmowych. Rzeźba obszaru charakteryzuje się występowaniem rozległych dolin rzecznych z podmokłymi łąkami i torfowiskami niskimi. Doliny mniejszych rzek poprzedzielane są równoleżnikowo wydłużonymi wzniesieniami o kilkumetrowej wysokości względnej. Teren rezerwatu jest lekko wyniesiony w kierunku południowym, z występującymi miejscowo, nieckowatymi obniżeniami terenu.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Rezerwat znajduje
się na wsch. krańcu Regionu Wyżynnego Lubelskiego (WL)
Klimat Obniżenia Dubienki nie różni się od klimatu Wyżyny Lubelskiej. Opady roczne wynoszą ok. 550 mm, długość okresu wegetacyjnego - 212 dni. Różę wiatrów charakteryzuje wyraźna przewaga wiatrów zachodnich.
Rezerwat usytuowany jest w narożniku kompleksu leśnego, koło miejscowości Brzozowiec. Z rezerwatem od północy graniczy teren zmeliorowanych torfowisk, od zachodu kompleks leśny przylega do obszaru intensywnie zagospodarowywanych i zmeliorowanych łąk. Gospodarkę wodną całego przyległego obszaru i rezerwatu "reguluje" system rowów melioracyjnych. Wodę z rezerwatu odprowadzają drożne kanały melioracyjne dochodzące do jego granic.
Czarne ziemie właściwe wytworzone na piasku słabo gliniastym, na glinie pylastej, lekkiej, miejscami zdegradowane, na piasku gliniastym, lekkim, utworzonym z gliny lekkiej. Gleba brunatna wyługowana, wytworzona z piasków pylastych na glinie świeżej.
Roślinność rezerwatu ma głównie charakter leśny. Najważniejsze zbiorowiska nieleśne Obniżenia Dubienki tworzą łąki umiarkowanie lub okresowo wilgotne, miejscami odwodnione do stopnia wilgotności łąk świeżych. Roślinność torfowa i bagienna występowała tutaj na dość dużych powierzchniach w lokalnych obniżeniach.
Lasy zachodniej części Obniżenia Dubienki to przeważnie grądy niskie, w których w bezpośrednim sąsiedztwie występują łęgi jesionowo-wiązowe i jesionowo-olszowe, olszyny i łozowiska, często z brzozą niską Betula humilis. Miejsca najsilniej zabagnione, w obniżeniach terenowych o pionowym ruchu wód gruntowych zajmuje ols Carci elongatae-Alnetum i łozowisko Salicetum pentandro cinereae. Miejsca zalewane wiosną lub okazjonalnie, o poziomym przepływie wód gruntowych, zasiedla łęg jesionowo-wiązowy Ficario-Ulmetum. Florystycznie nawiązuje on do grądu niskiego Tilio-Carpinetum stachyetosum. Siedliska słabiej wilgotne zasiedla łęg olszowo-jesionowy Ciraceo-Alnetum. W części wschodniej występują bory sosnowe z maliną i borówką czernicą Vaccinium myrtillus.
Zbiorowiska rezerwatu nie mają charakteru stabilnego, przeprowadzone na pocz. lat 80. prace melioracyjne spowodowały zmiany warunków siedliskowych skutkujące uruchomieniem trwającego nadal zjawiska degradacji zbiorowisk łęgowych: łęgu jesionowo-wiązowego Ficario-Ulmetum i łęgu olchowego Circaeo-Alnetum oraz olsów: typowego Carici elongatae-Alnetum i porzeczkowego Ribo nigri-Alnetum. W tych warunkach dynamicznie rozwija się zespół grądu Tilio-Carpinetum, rozprzestrzeniony na blisko 1/3 powierzchni rezerwatu. Wykształca on tutaj wszystkie trzy zróżnicowane wilgotnościowo podzespoły: wysoki Tilio-Carpinetum caricetosum pilosae, typowy Tilio-Carpinetum typicum i niski Tilio-Carpinetum stachyetosum.
Płaty
zdegradowanego łęgu jesionowo-wiązowego zajmują
blisko 7,5% powierzchni leśnej. W drzewostanie brak jest starszych wiązów, które
wypadły po zmianie stosunków wodnych. W runie panuje turzyca orzęsiona Carex
pilosa, gatunek będący konsekwencją odwodnień zbiorowisk łęgowych. Wśród
zespołów leśnych rezerwatu przeważa łęg jesionowo-wiązowy
Ficario-Ulmetum, zajmujący 1/2 powierzchni obszaru chronionego, a ols,
z charakterystycznym składem florystycznym - tylko 1/7 powierzchni. Łęg
jesionowo-olszowy Circaeo-Alnetu wykazuje mniejszą powierzchnię
niż olesy. Z drzewostanów olesowych i łęgowych ustąpiły przede wszystkim starsze
okazy olchy czarnej Alnus glutinosa. Równocześnie zaznaczył się dynamiczny
rozwój form juwenilnych tego gatunku.
W drzewostanach wysoką dynamikę rozwoju utrzymuje jesion Fraxinus excelsior, istotny składnik łęgów. Najwyższą jednak dynamiką wyróżnia się charakterystyczny przedstawiciel dendroflory grądów - lipa drobnolistna Tilia cordata. Współpanuje ona w 1/2 drzewostanów rezerwatu, a w pozostałych występuje w formie domieszki. Gatunek ten współtworzy wszystkie warstwy drzewostanów grądowych, pojawiając się również obficie jako podrost w grądowiejących płatach łęgu jesionowo-wiązowego.
Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 138 gatunków roślin naczyniowych. Rośliny objęte ochroną całkowitą reprezentują: parzydło leśne Aruncus sylvestris, kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine, lilia złotogłów Lilium martagon, listera jajowata Listera ovata, podkolan biały Plathanthera bifolia, gnieźnik leśny Neottia nidus-avis, ciemiężyca (ciemierzyca) zielona Veratrum lobelianum. Spośród roślin objętych ochroną częściową występują: kopytnik pospolity Asarum europaeum, marzanka wonna Galium odoratum, konwalia majowa Convallaria majalis, kruszyna pospolita Frangula alnus, pierwiosnka wyniosła Primula elatior, kalina koralowa Viburnum opulus, porzeczka czarna Ribes nigrum. Rośliny rzadkie dla Lubelszczyzny reprezentują pierwiosnka wyniosła oraz kokorycz pusta Corydalis cava.
W
rezerwacie stwierdzono obecność 6 gatunków płazów, 12 gatunków ssaków, 49 gatunków
ptaków. Wśród cenniejszych zwierząt chronionych występują tu: orlik
krzykliwy Aquila pomarina, przedstawiciele licznej populacji dziuplaków
- dzięcioł średni Dendrocopos medius, a szczególnie muchołówka
białoszyja Ficedula albicolis. W rezerwacie odnotowano też
m.in. obecność łozówki Acrocephalus palustris, raniuszka Aegithalos
caudatus, dziwonii Carpodacus erythrinus, słowika szarego Luscinia
luscinia, turkawki Streptopelia turtur. Na teren rezerwatu często
zachodzą: łoś Alces alces, lis Vulpes vulpes i borsuk Meles
meles. Podmokłe partie rezerwatu stanowią dogodne siedlisko dla płazów,
osiągających tu wysoką liczebność, takich jak np. żaba wodna Rana esculenta,
traszka grzebieniasta Triturus cristatus. Występuje
tu również wspinająca się i skacząca wśród gałęzi krzewów i drzew rzekotka
drzewna Hyla arborea.
Ekotonalny charakter granicy rezerwatu z doliną Wełnianki wpływa na pojawianie się tu gatunków charakterystycznych dla bardziej otwartych siedlisk, na przykład świerszczaka Locustella naevia.
Rezerwat położony jest na terenie lasów będących niegdyś własnością Zamoyskich, którzy w Maziarni wybudowali pałac myśliwski. Rezerwat znajduje się w odległości około 9 km od miejscowości Dubienka nad Wełnianką, będącą lewym dopływem Bugu, która była wykorzystywana do spławiania drewna. W okolicy jest pole bitwy stoczonej 18 lipca 1792 r. przez wojska polskie, dowodzone przez Tadeusza Kościuszkę, z przeważającymi siłami rosyjskim. Bitwę upamiętnia zachowana do dzisiaj po stronie ukraińskiej nazwa lokalnego wzniesienia - "Gora Kostiuszki".
Głównym przedmiotem ochrony są obecnie zbiorowiska roślinności leśnej i ich siedliska, w tym łęgi: jesionowo-wiązowy Ficario-Ulmetum campestris, olszowo-jesionowy Ciraceo-Alnetum oraz olesy-typowy Carici elongate -Alnetum i porzeczkowy Ribo nigri-Alnetum. Na szczególną uwagę zasługuje zachowanie pełni bogactwa strukturalnego drzewostanów "dokumentujących" poszczególne fazy procesu grądowienia, wspomnianych wyżej, zbiorowisk oraz rozwijającego się zespołu grąduTilio-Carpinetum. Drugorzędnym celem stała się natomiast ochrona orlika krzykliwego Aquila pomarina i pozostałej awifauny, ze szczególnym uwzględnieniem dziuplaków, miejsc rozrodu płazów, a także roślin objętych ochroną całkowitą i częściową, w tym gatunków rzadkich dla Lubelszczyzny.
Ograniczenia wynikające z art. 23a ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. (przed nowelizacją art. 37). Penetracja rezerwatu winna się odbywać poza okresem lęgowym orlika krzykliwego, od 1.III do 30.VIII, dla którego ochrony rezerwat został powołany.
Rezerwat stanowi wyjątkowo interesujący obiekt dydaktyczny. Do rezerwatu prowadzą oddziałowe i ostępowe drogi leśne z miejscowości Maziarnia, oddalonej od rezerwatu około 5 km. Teren rezerwatu jest dostępny również, krótszą drogą od strony wsi Brzozowiec, łąkami w dolinie Wełnianki, skąd do północnej granicy rezerwatu można dotrzeć wyłącznie pieszo.
W rezerwacie zaproponowano wyznaczenie ścieżki dydaktycznej biegnącej dawną drogą dojazdową do łąk w dolinie Wełnianki.
Dojazd z Chełma lub Hrubieszowa, dalej drogą łączącą te miejscowości do Białopola, skąd ku płn. - wsch. do wsi Brzozowiec. Dalej łąkami w dolinie Wełnianki, wyłącznie pieszo do północnej granicy rezerwatu. Tablice informacyjne znajdują się przy granicach rezerwatu: jedna od strony północnej na granicy łąk w dolinie Wełnianki i lasu, a druga jest usytuowana od strony południowej - przy zachodniej linii oddziałowej (oddz. 20/21).
Teren północnego skraju Lasów Strzeleckich, w tym obecnego rezerwatu został rozpoznany i opisany przez J. Janeckiego (1972). Projekt ochrony rezerwatowej obejmował zarówno obszar naturalnego lasu w północnej części tego kompleksu leśnego, jak i całą przylegającą do niego dolinę Wełnianki, noszącą wówczas (1972) jeszcze naturalny charakter.
Obiekt podlega Wojewódzkiemu Konserwatorowi Przyrody w Lublinie oraz Zarządowi Chełmskich Parków Krajobrazowych, natomiast bezpośredni nadzór nadzór sprawuje Nadleśnictwo Strzelce z siedzibą w Maziarni.
Warunki hydrologiczne rezerwatu są ściśle powiązane z panującymi w dolinie Wełnianki. Drenaż wód wywołany melioracjami odwadniającymi w latach 1982-1983 spowodował w dolinie oraz w rezerwacie przesuszenie gleb zagrażające głównie drzewostanom starszym, podlegającym stopniowemu osłabieniu fizjologicznemu. Przerzedzają się korony drzew, obumierają gałęzie, powstają suchoczuby. Dalszym skutkiem zmian w tych drzewostanach jest pojawienie się chorób łańcuchowych. Prócz szkodników owadzich uczestniczą w nich grzyby pasożytnicze.
Osłabienie starodrzewi, w tym dęba Quercus robur, podkreśla obecność
zwójki zieloneczki Tortrix viridiana oraz licznych okazów jemioły Viscum
album. Częstym zjawiskiem jest zamieranie i odpadanie końcowych 
części
konarów i gałęzi dęba. Innym objawem osłabienia drzewostanów jest opieńka miodowa
Armillaria mellea. Obecność owocników tego grzyba stwierdza się na martwych
gałązkach, a sznurowate ryzomorfy na osłabionych lub martwych osobnikach drzew.
Zmiana warunków hydrologicznych oznacza też degradację łęgów i olsów, które przechodzą w grądy (grądowienie) i jakkolwiek proces ten ma przebieg naturalny, wywołany został przez nieprzemyślane działanie gospodarcze człowieka.
Natomiast zagrożeniem dla chronionej awifauny lęgowej jest penetracja rezerwatu przez ludzi, wiosną i latem, a zatem w okresie lęgowym i wychowywania młodych. Warunki bytowania ptaków zakłócają też przejazdy ciągników na łąki sąsiadujące bezpośrednio z rezerwatem.
Dla poprawy uwilgotnienia gleb, opracowano projekt "Brzozowiec", którego celem jest uregulowanie i optymalizacja stosunków hydrologicznych na łąkach, co powinno przyczynić się do wzmocnienia osłabionych dębów w rezerwacie. Jednak realizacja tego programu napotyka na niezrozumiałą niechęć niektórych rolników, którzy nie wyrażają zgody na budowę zastawek, celem zatrzymywania wiosną w rowach melioracyjnych wód roztopowych.