Informacje topograficzne

Położenie

Woj. małopolskie, powiat krakowski, gmina Krzeszowice, w pobliżu wsi Tenczynek. Teren Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. mapa lokalizacyjna

Region fizyczno-geograficzny

Prowincja: Wyżyny Polskie, podprowincja: Wyżyna Śląsko-Krakowska, makroregion: Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, mezoregion: Garb Tenczyński.

Region geobotaniczny

Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, dział: Bałtycki, poddział: Pas Wyżyn Środkowych, kraina: Wyżyna Krakowsko-Wieluńska, okręg Południowy.

Hipsometria

Stanowiska znajdują się na wysokości: Czerwieniec - ok. 360 m n.p.m., Krystyna II - ok. 350 m n.p.m.

Dane obiektu

Ochronę indywidualną wprowadzono od 1970 r., później także ochrona w ramach parku krajobrazowego.

Budowa geologiczna i rzeźba

Stanowisko dokumentacyjne pod wzgórzem CzerwieniecPrzedmiotem ochrony są dwa blisko położone odsłonięcia w kamieniołomach - Nowa Krystyna i Czerwieniec - usytuowane w otoczeniu nieczynnej od 1929 roku kopalni węgla kamiennego. Odsłania się tu profil charakterystyczny dla regionu krakowskiego.

W kamieniołomie na Czerwieńcu widoczny jest kontakt utworów reprezentujących epoki: najwyższej jury środkowej Stanowisko dokumentacyjne pod wzgórzem Czerwieniec(kelowej) i najniższych ogniw jury górnej (oksford). W profilu występują gruboziarniste piaski żelaziste ku górze przechodzące w piaskowce z bułami wapienia piaszczystego. Osad ten obfituje w duże nagromadzenia fauny ramienionogów, amonitów i belemnitów keloweju. Powyżej zalegają wapienie piaszczyste z żelazistymi ooidami oraz warstwa wapienia bulastego z żelazistymi powłokami i fauną. Jej powierzchnię stropową pokrywa laminowany Stanowisko dok. "Odkrywka Nowa Krystyna II"(cienkowarstwowy) utwór wapienny - stromatolit. Leżące wyżej margle, obfitujące w zespoły fauny amonitów, gąbek, małżów i ślimaków należą już do najniższej części górnej jury.

W odsłonięciu Nowa Krystyna, niedogodnym do obserwacji za względu na duże zakrzaczenie, ponad wymienionymi osadami występują wapienie płytowe z licznymi amonitami.

Gleby

brak danych

Wody powierzchniowe

Teren odwadnia kilka małych cieków - prawobrzeżnych dopływów Krzeszowki, zw. dalej Rudawą, będąca lewobrzeżnym dopływem Wisły. Na terenie d. Kopalń oraz w ich otoczeniu szereg stawków, w tym w nieczynnych wyrobiskach, a w odl. do 150 m od odsłonięć parę źródeł mineralnych.

Klimat

Strefa umiarkowana, klimat przejściowy. Stanowisko znajduje się w Subregionie Podkarpackim (PP) .  

Ekosystemy

Las bukowy w sąsiedztwie stanowisk dokumentacyjnychOtoczenie obu obiektów stanowi las bukowy.

 

 

 

Flora

brak danych

Krajobraz i kultura

Porośnięte lasem dawne wyrobiska górniczeOba odsłonięcia znajdują się na obszarze Garbu Tenczyńskiego, w otoczeniu dorodnego lasu bukowego. Jest to wyniesienie morfologiczne założone na zrębie tektonicznym o przebiegu równoleżnikowym. Ku południowi opada ono uskokami w kierunku Kotliny Oświęcimskiej wchodzącej w skład zapadliska podkarpackiego. Garb przecinają martwe doliny; na jego stokach występują pokrywy lessowe. Teren, poza wyrobiskami górniczymi, jest całkowicie zalesiony, w okolicy odsłonięć - dorodnym lasem bukowym. W okolicy kilka innych kamieniołomów lub ich pozostałości, a w odległ. 4,5 km na zach. - ruiny zamku Tenczyńskich na wzgórzu Rudno. Obecność węgla i jego kopalń w tak bliskim sąsiedztwie Krakowa zaskakuje, a jednak po raz pierwszy informacja występowaniu tej kopaliny w rejonie Tenczynka została podana przez Cellariusa w 1659 r. Tereny te były badane geologicznie m.in. przez Puscha, a Zaręczny (1894) określa zasoby węgla w okolicy Tenczynka, powołując się też na Szajnochę, jako niezłe jakościowo, ale niewielkie, płytko zalegające, lecz silnie nawodnione i nieprzydatne z punktu widzenia poważniejszej eksploatacji. Jednak takowa była tu prowadzona w licznych, małych kopalniach, z których ostatnią zlikwidowano dopiero w 1955 r.

Zadania ochrony

Zachowanie w postaci naturalnej obiektu oraz zapobieganie: zniszczeniu wskutek eksploatacji, pozyskiwania skamieniałości, zanieczyszczaniu terenu wokół obiektu, rozbijaniu oraz uszkadzaniu skał.

Udostępnianie

Zarząd Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie wyznakował w tej okolicy specjalną, bardzo ciekawą ścieżkę dydaktyczną "Szlak dawnego górnictwa węglowego w gminie Krzeszowice", włączając w jej ciąg oba omawiane obiekty. Jest to jednak wycieczka długa. Normalny szlak turystyczny PTTK (czerwony, zw. "Szlakiem Tenczyńskim") prowadzi tylko do "Kamieniołomu Nowa Krystyna", który jest położony na zachodnich stokach wzniesienia Czerwieniec (380 m n.p.m.). Dojazd do Krzeszowic i dalej szlakiem na południe, ok. 4,5 km. "Odsłonięciena Czerwieńcu" znajduje się poza tym szlakiem, choć można zeń zejść w kier. zach po osiągnięciu najwyższego punktu wzniesienia Czerwieniec. Najłatwiej trafić tam jednak z drogi Krzeszowice (PKP) - Zalas (ok. 3,5 km ku płd.) lub z Tenczynka dojść ku wsch. do tej samej drogi, na której znajdują się znaki "szlaku górniczego". Mając dobrą mapę można zwiedzić oba miejsca podczas jednej wycieczki, gdyż odległość między stanowiskami w linii prostej nie przekracza 1 km.

Przy zwiedzaniu obowiązują ograniczenia art. 31a ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. (przed nowelizacją art. 37).

Historia ochrony

Węgiel kamienny był w okolicy Tenczynka prawdopodobnie wydobywany już w XVII, natomiast w XVIII w. powstaje tu pierwsza kopalnia, a po niej kolejne. W literaturze i na mapach, w miejscu występowania chronionych odsłonięć, figurują nazwy: "Kopalnia Krystyna I" i "Kopalnia Krystyna II" lub "Nowa Krystyna". Odsłonięcia znajdują się w otoczeniu obu obiektów, od dawna nieczynnych. Objęte dziś ochroną formacje pojawiały się już w najstarszych opisach geologicznych tych ziem, a po II wojnie światowej zaczęto wskazywać potrzebę ochrony tych konkretnych miejsc. Dokumentację dla obu obiektów opracowali studenci, należący do Sekcji Stratygraficznej Koła Naukowego Geologów przy Instytucie Geologii Regionalnej i Złóż Węgli Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, pod kier. prof. S. W. Alexandrowicza, co doprowadziło do objęcia ich ochroną jako pomników przyrody w 1970 r., gdyż w tym czasie nie istniała jeszcze inna możliwość ich zabezpieczenia. Status stanowiska dokumentacyjnego był bardziej właściwy, stąd zmiana kwalifikacji w 1998 r.

Administrator

Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych Wojew. Małopolskiego, nadzór Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Krakowie.

Akty prawne

Zagrożenia obiektu

Wandalizm, zanieczyszczenie otoczenia, zarastanie obiektu utrudniające dostęp.

Źródła informacji

Opracowanie