Ursus arctos (Linnaeus, 1758)

Rodzina - Niedźwiedzie Ursidae

Rząd - Drapieżne Carnivora

Rozmieszczenie

Obecnie w Europie występuje w strefie tajgi od Fennoskandii po Ural i dalej na wschód w obszarze Syberii, a także wyspowo w górach Półwyspu Skandynawskiego, Płw. Iberyjskiego, w Alpach, Karpatach i górach Płw. Bałkańskiego. W Polsce prawie wyłącznie w Karpatach, głównie w Bieszczadach, Beskidzie Niskim i Sądeckim oraz w Tatrach i Beskidzie Wysokim. Pojedyncze osobniki widywano na północnym wschodzie kraju w rejonie Puszczy Rominckiej oraz w Sudetach, w rejonie Śnieżnika i wschodniej części Karkonoszy. Z końcem średniowiecza zamieszkiwał niemal cały obszar dzisiejszej Polski, wszystkie większe kompleksy leśne.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Wielkość populacji

We wszystkich polskich ostojach karpackich 80-100 osobników, w tym 50-60 osobników w Bieszczadach.

Biologia i ekologia gatunku

Gatunek typowo leśny, relikt dawnej puszczy zarówno górskiej jak i nizinnej. Dość plastyczny ekologicznie, wszystkożerca, w poszukiwaniu pokarmu podejmuje niekiedy długie wędrówki. Ustabilizowane osobniki trzymają się terytoriów liczących1500-3000 ha. Zimę spędza w gawrze, gdzie zapada w sen zimowy. Ruja trwa od kwietnia do czerwca, u niektórych samic może wystąpić dodatkowo wczesną wiosną. Ciąża trwa 185-250 dni, poród odbywa się w czasie snu zimowego. Zwykle rodzą się 1-3 młode, które karmione są w pierwszych tygodniach życia wyłącznie mlekiem matki. W Polsce w ostatnich kilkudziesięciu latach na samicę przypadało 1,5-1,9 młodego. Dojrzałość płciową niedźwiedzie osiągają w wieku 2,5-4 lat. Rozród następuje co 2-3 lata.

Zagrożenie i ochrona

Wyniszczenie niedźwiedzi na dużych obszarach Europy nastąpiło wskutek polowań i kłusownictwa oraz innych form prześladowania. Na niżu polskim ostatnie niedźwiedzie żyły w Puszczy Białowieskiej, gdzie wybito je doszczętnie pod koniec XIX w. Silnemu zniszczeniu uległy nizinne kompleksy leśne, będące głównymi ostojami tego drapieżcy. Wskutek osadnictwa i rozwoju gospodarki rolnej zawęziła się wolna przestrzeń dla niedźwiedzi. W ostatnich 20-tu latach polska populacja karpacka wyraźnie wzrosła w stosunku do krytycznego stanu tego gatunku z I połowy XX wieku. Pojawiły się wędrowne osobniki na Suwalszczyźnie. Niedźwiedź korzysta z ochrony gatunkowej (Dz. U. nr 13 z 1995 r., poz. 61), znaczną część ostoi chronią górskie parki narodowe, zwłaszcza Tatrzański PN i Bieszczadzki PN. Gatunek objęty Konwencją Berneńską (Appendix II), Konwencją Waszyngtońską CITES (Appendix II), oraz Dyrektywą Siedliskową UE (Annexes II i IV). Włączony do "Polskiej czerwonej księgi zwierząt", obecnie jako kat. niższego ryzyka (NT).

Źródła informacji

• Buchalczyk T. 1980. The brown bear in Poland. In: Bears - their biology and management. Bear Biol. Assoc. Conference, Ser. 3: 129-132. Kalispell.
• Buchalczyk T., Jakubiec Z. 1992. Niedźwiedź brunatny Ursus arctos (Linné, 1758) W: Polska czerwona księga zwierząt. Red. Z. Głowaciński. PWRiL, Warszawa, s. 71-73.
• Gula R., Frąckowiak W. 1996. Size and age structures of the brown bear Ursus arctos population in the Bieszczady Mountains, Poland. J. Wild. Res. 1, 1: 65-69.
• Gula R., Frąckowiak W. 2000 (wyd. 2001). 5. 1. Niedźwiedź brunatny w Bieszczadach. W: Kręgowce Bieszczadów Zachodnich ze szczególnym uwzględnieniem Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Red. Z. Głowaciński. Monogr. Bieszczadzkie, 9: 103-125.
• Jakubiec Z. 2001. Niedźwiedź brunatny Ursus arctos L. w polskiej części Karpat. Studia Naturae, 47: 1-108.
• Jakubiec Z., Buchalczyk 2001. Niedźwiedź brunatny Ursus arctos Linné, 1758. W: Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. Red. Z. Głowaciński. PWRiL, Warszawa, s. 84-87.
• Jakubiec Z., Buchalczyk T. 1987. The brown bearin Poland: its history and present numbers. Acta theriol. 32, 17: 289-306.
• Pucek Z. (red.). 1984. Klucz do oznaczania ssaków Polski. Wyd. II, popr. PWN, Warszawa.
• Slobodyan A. A. 1976. The European brown bear in the Carpathians. Int. Conf. Bear Res. a. Manage. 3: 313-319.
• Slobodyan A. A. 1993. Ukraine. W: Game animals of Russia and adjacent countries and their environment. Bears. Eds. M. A. Vaisfeld, I. E. Chestin. Moscow, p. 519.

Zobacz także

• film ''Niedźwiedzi problem w Tatrach''
• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej zwierząt z 1995 r. oraz jego nowelizacja

Opracowanie

• Prof. dr hab. Zbigniew Głowaciński - Instytut Ochrony Przyrody PAN,
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autora.

<<< lista gatunków >>>