Parnasius apollo (Linnaeus, 1758)

Rodzina - Motylowce Papilionidae

Rząd - Motyle Lepidoptera

Rozmieszczenie

Gatunek europejsko-syberyjski, rozmieszczony wyspowo, z reguły w obszarach górskich, takich jak Pireneje, Góry Kastylijskie, G. Kantabryjskie, Alpy, Karpaty, Góry Dynarskie, G. Pontyjskie i Kaukaz. W Polsce tworzył szereg, lokalnych populacji, które różniły się morfologicznie na tyle wyraźnie, że nadano im rangę podgatunku. W II połowie XIX w. wymarła większość tych populacji, do dziś utrzymują się tylko dwie - tatrzańska i pienińska (Pieniński PN i Tatrzański PN). Obie są nieliczne, ograniczone do niewielkich powierzchni.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Wielkość populacji

Na obu stanowiskach - w Tatrach i Pieninach - prawdopodobnie po kilkadziesiąt osobników. Populacja pienińska ostatnio została poddana zabiegom restytucyjnym, które przyczyniły się do podniesienia jej stanu liczebnego do kilkuset osobników.

Biologia i ekologia gatunku

Zasiedla górskie, zwłaszcza kwieciste łąki położone na ciepłych południowych stokach gór, na halach i polanach śródreglowych. Preferuje skaliste stoki wapienne z częstymi piarżyskami. Podstawowymi roślinami żywicielskimi są rozchodniki - Sedum fabaria  (Tatry) i S. maximum (Pieniny), starsze gąsienice mogą też żerować na innych gatunkach rozchodników oraz na rojniku Sempervivum sp. Wykazuje dymorfizm płciowy, przedstawiciele obu płci różnią się zwłaszcza ubarwieniem skrzydeł. Samica składa w pobliżu rośliny żywicielskiej 100-150 jaj, większość z tych jaj zimuje, po czym wiosną wylęgają się gąsienice, które żerują na roślinach żywicielskich. Pod koniec maja gąsienice przepoczwarzają się, a po kilku tygodniach wylatują młode motyle.

Zagrożenie i ochrona

Gatunek skrajnie zagrożony zupełnym wyginięciem, wymaga ochrony aktywnej polegającej na hodowlach restytucyjnych i inżynierii siedliskowej (np. wypasanie i wykaszanie łąk, sterowanie sukcesją). Małe populacje są silnie zubożone genetycznie i osłabione, na ich niski stan liczebny wpływa prawdopodobnie zanik lub utrudniony dostęp do roślin żywicielskich oraz skażenie środowiska. Gatunek objęty ochroną ścisłą (Dz. U. nr 13 z 1995 r., poz. 61), Konwencją Waszyngtońską (Appendix II), K. Berneńską (Appendix II) i Dyrektywą Siedliskową UE (Annex IV). Zamieszczony w "Polskiej czerwonej księgi zwierząt" (1992) w kat. wymierające (E), oraz na światowej Czerwonej liście IUCN 1996 (kat. VU). znajdując się w parkach narodowych populacje polskie korzystają dodatkowo z ochrony obszarowej.

Źródła informacji

• Bielewicz M. 1973. Motyle większe (Macrolepidoptera) Bieszczadów Zachodnich i Pogórza Przemyskiego. Roczn. Muz. Górnośl. w Bytomiu, Przyr. 7: 1-170.
• Buszko J. 1997. Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce (Lepidoptera: Papilionoidea, Hesperioidea) 1986-1995. Oficyna Wydawnicza Turpress, s. 170.
• Chrostowski M. 1957. Niepylak apollo karpacki z Pienin i postulaty jego ochrony. Chroń. Przyr. Ojcz. 13, 4: 30-34.
• Dąbrowski J. S 1980. Czy niepylak apollo jest skazany na zagładę? Wierchy, 49: 301-307.
• Dąbrowski J. S., Krzywicki M. 1982. Ginące i zagrożone gatunki motyli (Lepidoptera) w faunie Polski. Cz. I. Studia Naturae, ser. B, 31: 1-171.
• Dąbrowski J. S., Witkowski Z. 1992. Niepylak apollo Parnassius apollo (Linné, 1758). W: Polska czerwona księga zwierząt. Red. Z. Głowaciński. PWRiL, Warszawa, 262-265.
• Adamski P., Witkowski Z. 2000. Zmiany cech osobniczych w izolowanej populacji niepylaka apollo. W: Polska Akademia Nauk. Działalność naukowa, wybrane zagadnienia, 9: 59-61.

Zobacz także

• ochrona gatunkowa - wprowadzenie
• gatunki zagrożone ("Czerwone księgi", "czerwone listy ", gatunki specjalnej troski)
• rozporządzenie o ochronie gatunkowej zwierząt z 1995 r. oraz jego nowelizacja

Opracowanie

• Prof. dr hab. Zbigniew Głowaciński - Instytut Ochrony Przyrody PAN,
• mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autora.

<<< lista gatunków >>>