Dictamnus albus L.

Rodzina rutowate - Rutaceae

gatunek objęty ochroną ścisłą (patrz: zmiany)

Morfologia

Dyptam jesionolistnyRoślina o wysokości do 60-120 cm, silnie pachnąca cytrynowo-cynamonowo, z walcowatym kłączem, z pojedynczą, ulistnioną łodygą. W górnej części łodygi siedzące czarne gruczołki. Liście nieparzystopierzaste z 7-9 siedzącymi listkami, nieco skórzastymi, jajowatymi aż do lancetowatych, o brzegach drobno ząbkowanych. Na szczycie łodygi groniasty kwiatostan złożony z nielicznych grzbiecistych, 5-krotnych kwiatów o średnicy ok. 5 cm, krótko szypułkowych. Działki kielicha z rzadkimi gruczołowatymi włoskami. Płatki korony wyraźnie dłuższe od działek, jasnoróżowe z ciemniejszymi żyłkami, szerokolancetowate, zaostrzone. Pręcików 10. Nitki pręcików oraz szyjka słupka okryte gęsto gruczołkami. Owocem torebka 5-komorowa, z 2-3 czarnymi, lśniącymi, kulistymi nasionami w każdej komorze.

Rozmieszczenie ogólne

Południowa i środkowa Europa. Przez Polskę przebiega północna granica zasięgu gatunku.

Rozmieszczenie w Polsce

Dyptam jesionolistny w rez. ''Grabowiec''Gatunek bardzo rzadki. Aktualnie znane są tylko trzy stanowiska: rezerwat "Kulin" koło Włocławka, rezerwat "Grabowiec" w okolicy Pińczowa na Wyżynie Małopolskiej oraz Dąbrowa Górnicza na Garbie Tarnogórskim. Stanowiska podane z okolicy Świecia (Pomorze), Skierniewic (Wyżyna Małopolska), z góry Tuł oraz między Końską a Leszną (Pogórze Cieszyńskie), z Sichowa koło Jawora (Górny Śląsk) oraz z Gór Kaczawskich (Dolny Śląsk) już nie istnieją. mapa występowania

Stwierdzony w parkach narodowych: występowanie w PN

Siedliska

Rośnie na miejscach najcieplejszych, nasłonecznionych lub częściowo zacienionych, na glebach o odczynie zasadowym - rędzinach, pararędzinach i glebach brunatnych zasobnych w węglan wapnia oraz na podłożu gipsowym.

Fitocenozy

Składnik ciepłolubnych zarośli (zespół Peucedano cervariae-Coryletum ) - w rezerwacie Kulin, oraz widnego lasu dębowo-grabowego i jego obrzeży - w rezerwacie Grabowiec.

Biologia

Bylina. Kwitnie w maju i czerwcu. Przedprątne kwiaty zapylają pszczoły i trzmiele. Roślina lecznicza i trująca, zawiera trujący alkaloid dyktaminę, flawonoidy, olejek eteryczny i in. Podczas upałów może nastąpić spontaniczne zapalenie się rośliny, z powodu wydzielania się dużej ilości olejku eterycznego.

Wielkość populacji

W Kulinie w latach 1950-tych obserwowano ok. 500 osobników dyptamu, później liczba ich zmalała do kilkudziesięciu. Populacja w Grabowcu z początkiem lat 1990-tych składała się tylko z ok. 20 roślin kwitnących.

Zagrożenie

Dyptam uznany w polskiej "czerwonej księdze" za gatunek krytycznie zagrożony (kategoria CR), jest zagrożony na obu stanowiskach z powodu wzrastającego ocienienia jego siedlisk na skutek sukcesji drzew i krzewów. Ponadto jest niszczony przez zrywanie i wykopywanie kłączy dla celów leczniczych i ozdobnych.

Ochrona

Objęty ścisłą ochroną gatunkową (31.12.2000), ponadto oba stanowiska występują w rezerwatach. Dodatkowo konieczna dla zachowania gatunku jest ochrona czynna, polegająca na przetrzebianiu roślinności leśnej zarastającej stanowiska dyptamu.

W wykazie gatunków chronionych załączonym do nowego rozporządzenia o ochronie gat. roślin z 2001 r. nie został wymieniony.

Ważniejsze piśmiennictwo

Zobacz także

Opracowanie

<<< lista gatunków >>>