Roztoczański Park Narodowy położony jest w połudn. - wschodniej Polsce i obejmuje najlepiej zachowaną, lesistą część Roztocza Środkowego wchodzącą dawniej w zarząd ordynacji zamojskiej. Najważniejszym elementem przyrody Parku są bogate i zróżnicowane lasy wchodzące w skład kompleksu lasów zwierzyniecko-kosobudzkich, wykształcone na mozaice różnorodnych siedlisk.

Zajmuje obszar zbudowany ze skał kredowych i trzeciorzędowych wapieni, miejscami pokrytych lessem, utworami lessopodobnymi i piaskami polodowcowymi. Teren odznacza się urozmaiconą rzeźbą, pocięty jest wąwozami i suchymi dolinami. Rozległe wierzchowizny Roztocza Środkowego osiągają 340-360 m. n.p.m., w granicach RPN kulminację tworzy Bukowa Góra (345 m n.p.m.) k. Zwierzyńca.

Na wierzchowinach i zboczach wzgórz dominują żyzne gleby brunatne ze znacznym udziałem lessu, natomiast w dolinach i płaskich obniżeniach - gleby bielicowe, najczęściej wytworzone z piasków. W dolinie Wieprza wytworzyły się mady i różnego rodzaju gleby bagienne.

Obszar RPN przecina i odwadnia malowniczo meandrująca rzeka Wieprz wraz ze swym śródleśnym dopływem Świerszcz, w południowej części także dopływ Tanwi - p. Szum. Cieki te zasilane są licznymi źródłami m. in. typu wywierzyskowego. System wód powierzchniowych jest jednak ubogi, większość wody opadowej, która nie uległa wyparowaniu, wsiąka w podłoże i zasila wody podziemne. Do nielicznych zbiorników wodnych należą sztucznie założone Stawy Echo oraz drobniejsze - Czarny Staw, Staw Florianiecki i staw bezimienny w Kosobudach.

W klimacie roztoczańskim przeważają cechy kontynentalne, przejawiające się m. in. długimi zimami i latami, krótkimi porami wiosennymi i jesiennymi oraz znaczną zmiennością temperatury powietrza; różnice między wieloletnimi temperaturami ekstremalnymi przekraczają 60⁰C. Roczne opady wynoszą nieco ponad średnią krajową - ok. 700 mm. Roztocze należy do najbardziej pogodnych regionów kraju.

Lasy RPN reprezentują szerokie spektrum biocenotyczne, wykazują stosunkowo silne zróżnicowanie jakościowe i przestrzenne. W ich obrębie wydzielono 12 zespołów i 2 zbiorowiska leśne, z których najbardziej charakterystycznymi są buczyna karpacka z udziałem jodły, jawora, grabu, klonu, lipy i wiązu i z bogatym runem oraz cieniste lasy jodłowe. W zależności od żyzności gleby występuje w nich domieszka buka albo sosny. Przez teren Parku i jego otuliny przebiega półn. - wschodnia granica zwartego zasięgu jodły, świerka, buka, jawora i lipy szerokolistnej. Oprócz zespołów leśnych wyróżniono 30 zespołów łąkowych, torfowiskowych, bagiennych i wodnych. Szata roślinna Parku jest bardzo dobrze poznana i zinwentaryzowana, gotowe są mapy fitosocjologiczne i leśne.

Flora naczyniowa Parku liczy ok. 750 gatunków, wśród których - oprócz roślin środkowo-europejskich - występują gatunki górskie, północne (borealne), pontyjskie i atlantyckie.

W faunie przeważają gatunki leśne, z tak charakterystycznymi grupami ekologicznymi jak ssaki kopytne, drapieżne, duże dziuplaki, owady drewno - i próchnojady; są w niej przedstawiciele fauny górskiej, zwłaszcza puszczy karpackiej. Najwyższą różnorodność osiągają tu zespoły drobnej fauny kserotermofilnej, puszczańskiej i siedlisk ekotonalnych. Uboga jest fauna wodna, brakuje w Parku form endemicznych. Pod względem faunistycznym RPN należy do najlepiej zbadanych terenów w Polsce.

Cechą charakterystyczną krajobrazu RPN są łańcuchy lesistych wzgórz o dość stromych zboczach i spłaszczonych wierzchowinach. W miejscach odlesionych wzniesienia pokryte są szachownicą pól, gdzieniegdzie z kępami śródpolnych sosen, poprzedzielanymi wysokimi miedzami i tarasami.

Park ma znakomicie zorganizowane zaplecze muzealne i badawczo-edukacyjne ulokowane w pięknym, nowo wybudowanym obiekcie w Zwierzyńcu obok siedziby Dyrekcji, a także dobrze rozwinięty system szlaków turystycznych i ścieżek edukacyjnych. Osobliwością RPN jest hodowla eksperymentalna i zachowawcza koników polskich typu tarpana, nawiązująca do istniejącego tu dawniej zwierzyńca (stąd nazwa miejscowości), w którym trzymano m. in. jedne z ostatnich już żyjących na świecie osobników tarpana (dziś zwierzę to jest symbolem Parku).

RPN powstał w 1974 r., jakkolwiek historia jego tworzenia sięga okresu międzywojennego. Utworzenie Parku poprzedziła ochrona co cenniejszych ostoi leśnych w formie rezerwatów przyrody (np. rez. Bukowa Góra, Nart, Czerkies, Jarugi).

W sieci ECONET-PL park znajduje się w obrębie obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym 33M w sieci CORINE jest część ostoi przyrody nr 468 (Lasy Zwierzyniecko-Kosobudzkie). Wg klasyfikacji IUCN Park zaliczony jest do kategorii II.

Więcej informacji w opisie szczegółowym >>>