Poniższe zestawienie zawiera jedynie informacje o dokumentach i zdarzeniach szczególnej wagi w dziejach świata, w tym i polskich - tam, gdzie ich znaczenie uznaliśmy za istotne w dziejach świata lub prekursorskie. Zbiór nie jest na pewno kompletny, gdyż nie zachowało się wiele informacji historycznych, a zapewne wielu istniejących dotąd nie odnaleziono lub są słabo spopularyzowane, gdyż historia ochrony przyrody ustępuje teraźniejszości i jej ważnym sprawom. Zamieszczono tu tylko niektóre fakty związane z Polską, gdyż dzieje polskiej ochrony przyrody stanowią odrębne opracowanie.
1122 r. p.n.e., Chiny - prawa dot. racjonalnego gospodarowania lasem i zielenią [2];
VI w. p.n.e., Indie - zasada unikania zabijania tego, co nie jest konieczne oraz zakaz polowań w lasach otaczających pustelnie ascetów, "rezerwaty leśne" dla dzikich zwierząt;
VI w. p.n.e., (od XII do III w. p.n.e..), Izrael - księgi Starego Testamentu z licznymi elementami ochronnymi, zwł. dzieje Potopu w "Księdze Rodzaju", gdzie bóg każe Noemu zabrać na Arkę wszystkie gatunki zwierząt i słowo "wszystkie" parokrotnie jest powtarzane, co oznacza, że już wtedy istniała świadomość współzależności wszystkich gatunków w przyrodzie [8];
V w. p.n.e., Persja - Kserkses ustanawia pierwszy "pomnik przyrody" (dorodny platan k. rzeki Meander w Azja Mniejszej) [Herodot - Dzieje];
III w. p.n.e., Indie - ochrona gatunków "nie służących do użytku i niejadalnych" oraz zakaz palenia lasu (cesarz Asioka) potwierdza konkluzję dotyczącą Biblii [2];
I w. p.n.e., Rzym - M. T. Cycero: "niszczenie lasu jest najgorszym wrogiem dobrobytu społeczeństwa" [2].
do ok. XI w., Europa śr.-wsch. - ochrona okazałych drzew oraz lasów w związku z pogańskimi wierzeniami (na Litwie występowało do XIX w., czego ślady znajdujemy także u Mickiewicza) [3];
1016 r., Anglia - "Charta de Foresta" Kanuta I Wielkiego - bardzo surowe prawo zakazujące wycinki lasów i polowań [3];
1030 r., Szkocja - okresy ochronne dla ryb [2];
1209 r., Francja - pierwszy edykt królewski o ochronie lasów [3];
1258 r., Hiszpania - okresy ochronne dla ryb [2];
1283 r., Anglia - zakaz stosowania sieci z małymi oczkami (ochrona narybku), ogłuszania ryb oraz stawiania zapór (za Ryszarda III karane śmiercią) [3];
od ok. XIII w., Europa - ochrona zieleni, zwłaszcza naturalnej wokół wielu klasztorów, jako sprzyjającej kontemplacji (wokół pustelni nawet dużo wcześniej, bo od IV w.) [2, 3];
XIII w., Korea - utworzenie pierwszego znanego rezerwatu przyrody w Górach Diamentowych ze względu na wielkie piękno tego miejsca, ochrona niektórych gatunków zwierząt i roślin [2];
XIII w., Daleki Wschód - ochrona zwierząt łownych oraz dokarmianie ich (inf. od Marco Polo) [2];
1324 r., Niemcy (Nadrenia) - zakaz odłowu sikorek (kara jak za zabicie jelenia), prawo to było jeszcze starsze i za naruszenie go groziło wygnanie [2];
1355 r., Czechy - kodeks cesarza Karola IV zawiera m. in. zakaz niepotrzebnego niszczenia lasów, jednak dokument ten nie wszedł w życie [3];
1436 r., Cesarstwo niemieckie - dekret Zygmunta Luksemburskiego zakazujący niszczenia i podpalania lasów, za co groziły okrutne kary [3];
XV w., Niemcy (Norymberga) - ochrona słowików [3];
XV/XVI w., Włochy - Leonardo da Vinci krytykuje niszczenie lasów i innych żywych składników przyrody, przewidując możliwość ich wyczerpania się w przyszłości [3];
1534 r., Niemcy - "Skarga ptaków do Lutra na jego służącego Wolfganga Siebergera" - jedna z pierwszych publikacji poświęconych ochronie ptaków [2];
1535 r., Kanton Zurych - zakaz odłowu ptaków owadożernych nie tylko jako użytecznych dla człowieka, ale też dlatego, "...że swym miłym śpiewem radują one serca ludzkie" [2];
1548 r., Szwajcaria (Kanton Glaris) - utworzenie "wolnego dystryktu" w masywie Kärph dla ochrony kozic i innych zwierząt górskich, gdzie nie wolno było polować; status ten utrzymano przez 400 lat [3, 14];
1576 r., Niderlandy - za zgodą Wilhelma I Orańskiego objęto ochroną las k. Hagi tworząc w ten sposób pierwszy rezerwat w Europie [2];
1584 r., Austria - arcybiskup Salzburga obejmuje ochroną kozicę i koziorożca [3];
1597 r., Polska - wyrok trybunału królewskiego w sprawie ochrony miejsc bytowania turów [9];
XVI w., Peru - racjonalne zarządzanie Inków stadami wikunii (co 3 lata spędy na strzyżenie wełny i zakaz polowań na nie) oraz zasobami ptasiego guana (eksploatacja na miarę zasobów i zakaz niepokojenia ptaków poza okresami wydobywania nawozu przedzielanymi długimi okresami spokoju) [2];
1627 r., Polska - ostateczny kres istnienia tura mimo instytucjonalnych prób jego ochrony [9];
1650 r., Niemcy (Munster) - zakaz niszczenia zieleni z okazji Zielonych Świąt [2];
1668 r., Niemcy (książę Brunszwiku i Luneburga) - objęcie ochroną jaskini Fryderyka Baumanna, słynnej już wtedy z nacieków, przez wyznaczenie strażnika pilnującego, by zwiedzający nie powodowali zniszczeń (pozwoliło to zachować ją do dziś). Jest to zapewne pierwszy rezerwat przyrody nieożywionej w Europie [2];
1671 r., Dania - król Chrystian V zakazuje wycinki lasów w Szlezwiku i Holsztynie "...aby ta największa wiałość dana naszemu księstwu przez Boga i naturę nie przeminęła i nie została zniszczona" [2];
1681 r., Kolonie brytyjskie w Ameryce Płn. - instrukcja wyrębu lasu nakazująca zostawianie na co piątym akrze nietkniętego drzewostanu [2];
1691 r., Kolonia brytyjska w Ameryce Płn. - zakaz ścinania sosen wejmutek o średnicy pnia powyżej 64 cm, gdyż stanowiły strategiczną rezerwę dla celów militarnych (budulec okrętowy), ale sprzyjało to ich ochronie [2];
1696 r., Fryzja - zakaz strojenia zielenią i kwiatami domów i płotów z okazji wesel [2];
XVII w., Rosja - utworzenie Kuncewskiego Rezerwatu Myśliwskiego k. Moskwy dla ochrony miejsc lęgowych sokołów białozorów i in. ptaków myśliwskich oraz soboli [2];
XVII w. (koniec), Niemcy - kary za złośliwe uszkadzanie pięknych, sędziwych drzew [2];
1703 r., Rosja (car Piotr I) - ochrona Lasu Izmaiłowskiego k. Moskwy, jako 2-go rez. przyrody w Europie [2];
1714 r., Rosja (car Piotr I) - zakaz polowań na łosie w guberni petersburskiej [2];
1721 r., Czechy - książę A. F. Schwarzenberg obejmuje w swoich dobrach ochroną niedźwiedzie [2];
1722 r., Rosja (car Piotr I) - zakaz wycinki lasów łęgowych i zadrzewień nadrzecznych. Instrukcja cara dot. gospodarki leśnej i wyrębów jako podstawa późniejszego prawodawstwa [2];
1737 r., Rosja (car Piotr I) - zakaz polowań na łosie w całej europejskiej części Rosji, ponowiony przez Katarzynę II w 1773 r. [2];
1765 r., Rosja (caryca Katarzyna II) - objęcie ochroną leśnego uroczyska na Wyspie Monastyrskiej na Dnieprze [2], co być może jest pierwszym przypadkiem rezerwatu przyrodniczo-kulturowego;
XVIII w. (poł.), Francja - J. J. Rousseau - propaguje powrót do natury i poznawanie przyrody jako sposób na odnowę moralną społeczeństwa, co staje się modą, ale i podstawą późniejszego ruchu ochrony przyrody z przyczyn idealistycznych;
XVIII w. Rosja (caryca Katarzyna II) - okresy ochronne dla zwierzyny łownej [2];
1775 r., Bawaria (margrabia Aleksander z Bayreuth) - pomysł uznawania starych drzew za pomniki [2];
1778 r., Polska - Uniwersał Leśny króla Stanisława Augusta Poniatowskiego [9];
1781 r. - konwencja o ochronie lasów i ptaków łownych na pograniczu królestwa Francji i księstwa Bazylei - pierwszy traktat bilateralny dotyczący ochrony przyrody (Przyborowska-Klimczak 1999);
1799 r., Niemcy (Hessen-Cassel) - zakaz zabijania niektórych ptaków owadożernych oraz nietoperzy [2];
XVIII/XIX w., Korea - działalność Jong Da San'a - przyrodnika i filozofa o zupełnie współczesnym rozumieniu funkcjonowania przyrody i niszczącej roli człowieka: "Bogactwa natury są bezcennym skarbem, gdy się je raz zniszczy, nie odzyska się ich nawet po upływie 1000 lat". Jong domagał się m. in. ustanowienia państwowego urzędu ochrony zasobów kraju ze specjalistycznymi wydziałami [2];
1801 r., Niemcy - pastor J. Bechstein w czasopiśmie "Diana": "...wyniszczenie jakiegokolwiek gatunku zwierzęcia jest czynem niegodnym kulturalnego człowieka". Kwestionuje podział zwierząt na pożyteczne i szkodliwe, gdyż wszystkie odgrywają jakąś rolę w przyrodzie [2];
1805 r., Dania - utworzenie pierwszego rezerwatu przyrody z pobudek naukowych (torfowisko w Gammelmosen) [2];
1805 r., Prusy - przepisy wprowadzające okresy ochronne dla zwierzyny łownej oraz ograniczające częściowo wyłapywanie ptaków, w tym w okresie lęgów i z użyciem sideł, itp. urządzeń [2];
1807 r., Austria - okresy ochronne dla zwierzyny łownej oraz ograniczające wyłapywanie ptaków, podobne do pruskich z 1805 r. [2];
1815 r., Szwajcaria - powstaje Szwajcarskie Towarzystwo Przyrodników, od 1915 r. Szwajcarski Związek Ochrony Przyrody [2];
1819 r., Niemcy (A. von Humboldt) - stworzenie pojęcie pomnika przyrody oraz programu ochrony takich tworów przyrody;
1820 r., Polska - powstaje "Sylwan" jedno z pierwszych na świecie przyrodniczych czasopism naukowych;
1824 r., Anglia - powstaje pierwsze na świecie towarzystwo obrony zwierząt przed ludzkim okrucieństwem [2];
1826 r., Zurych - zoolog R. Schinz stwierdza, że wyniszczanie drapieżników przyniesie więcej szkody niż korzyści, gdyż prowadzi do zachwiania równowagi biologicznej [2];
1828 r., USA - utworzenie rezerwatu leśnego na Florydzie nie dla ochrony przyrody lecz jako rezerwy wyjątkowej jakości drewna dla potrzeb militarnych [2];
1832 r., USA - utworzenie pierwszego rezerwatu federalnego w Gorach Quachita dla ochrony 47 gorących źródeł (obecnie park narodowy) [2];
1833 r., USA - malarz i podróżnik G. Catlin na łamach dziennika "New York Daily Commercial Advertiser" proponuje utworzenie "...takiego parku, który by stanowił własność całego narodu, przekazywaną w niezmienionym stanie następnym pokoleniom" (Leńkowa 1986) [2];
1835 r., Niemcy - historyk i pastor Staudenraus w książce "Przechadzka do Hoheneckelhoffen" stwierdza, że opanowywanie coraz to nowych terenów dla rolnictwa i innych form gospodarki musi niebawem ustać, jeśli chcemy by przetrwało cokolwiek z dawnej przyrody [2];
1836 r., Niemcy - utworzenie k. Bonn pod naciskiem opinii publicznej państwowego rezerwatu przyrody, obejmującego Skały Smocze i ruiny zamku [2], czyli odpowiednika rezerwatu krajobrazowego;
1837 r., Czechy - zarządzenie o ochronie drzew i alej wzdłuż dróg publicznych [2];
1838 r., Czechy - 2 pierwsze prywatne rezerwaty przyrody, zał. przez J. Langusval-Buquoy w Lesie Żofińskim k. M. Nove Hrady dla ochrony nienaruszonego drzewostanu jodłowo-bukowego i "Hojna Voda" w Górach Novohradskich [2];
1844 r., Dania - z polecenia królewskiego objęto ochroną rezerwatową torfowisko [2];
1847 r., Niemcy - Saskie władze polecają dyrektorowi lasów w Dreźnie przebadanie podległych mu terenów z punktu widzenia występowania tam okazałych drzew godnych ochrony, podobny inwentarz sporządzono w 1853 r. w Lipsku [2];
1855 r., USA - Mowa Wielkiego Wodza Indian Seattle - zupełnie współczesny nam, głębokoekologiczny sposób pojmowania świata i miejsca w nim człowieka w harmonii z innymi gatunkami [13];
1858 r., USA - H. D. Thoreau rozpoczyna starania o tworzenie rezerwatów chroniących faunę, lasy i miejsca piękne krajobrazowo dla rekreacji [3];
1864 r., USA - dyplomata Marsh G. P. wydaje książkę "Człowiek i przyroda, czyli fizyczne opisanie Ziemi zmienionej przez działalność człowieka" - pokazującą ujemne skutki działania gospodarki człowieka, zwłaszcza wyniszczenie lasów, jest to faktyczny początek społecznego ruchu ochrony przyrody w USA [3];
1864 r., USA - objęcie ochroną rezerwatową doliny Yosemite dla zachowania jego piękna dostępnego dla wszystkich i aby nie został nikomu sprzedany i zmieniony [3];
1867 r., Szwajcaria - Szwajcarskie Towarzystwo Przyrodnicze rozpoczyna zbieranie danych o występowaniu głazów narzutowych w celu ich ochrony [2];
1868 r., Polska - ustawa Sejmu Galicyjskiego o ochronie świstaka i kozicy;
1868 r., Niemcy - na XXVI zjeździe niemieckich rolników i leśników postanowiono zorganizować międzynarodową współpracę na rzecz ochrony ptaków, co wprawdzie nie powiodło się, ale w końcu doprowadziło do konwencji paryskiej z 1902 r. [2];
1868 r., Japonia - utrzymywanie i udostępnianie społeczeństwu niektórych obszarów na zasadach podobnych do parków narodowych, po 1873 r. liczbę tego typu obiektów zwiększono, choć formalny status parku narodowego uzyskały dopiero w 1931 r. [2];
1872 r., Niemcy - powstaje pierwsze pismo ornitologiczne "Opierzony Świat", które m. in. propaguje ochronę ptaków drapieżnych [2], które jeszcze przez wiele lat będą w powszechnym mniemaniu uznawane za szkodniki;
1872 r., USA - utworzenie w Yellowstone pierwszego parku narodowego "dla dobra, pożytku i radości społeczeństwa". [3];
1872 r., USA (Nebrasca) - "Arbor Day" - Juliusz S. Morton organizuje akcję w wyniku której posadzono miliony drzew. Odtąd "A. D. " obchodzony w USA co roku 22 kwietnia [2];
1875 r., USA - powstanie Amerykańskiego Stowarzyszenia Leśnego;
1875 r., Niemcy - w Gera (Turyngia) powstaje Niemieckie Towarzystwo Ochrony Świata Ptaków, które zajęło się m. in. obsadzaniem miasta żywopłotami i inną zielenią przydatną dla gniazdowania ptaków, zawieszaniem budek lęgowych, etc. [2];
1875 r., Polska - Ustawa Sejmu Galicyjskiego o ochronie niektórych zwierząt dla uprawy ziemi pożytecznych nakłada na szkoły obowiązek edukowania w tej materii uczniów, co jest jednym z pierwszych przypadków ustawowo wprowadzonych elementów edukacji ekologicznej;
1877 r., Bawaria - Towarzystwo Botaniczne z Landshut doprowadziło do utworzenia rezerwatu przyrody na cennym torfowisku [2];
1877 r. Afryka (płn. Natal, dziś RPA) - utworzenie pierwszego na tym kontynencie rezerwatu przyrody - w celu ochrony fauny, zwł. nosorożca białego [2];
1880 r., Finlandia - słynny szwedzki badacz polarny N. A. Nordenskjold proponuje tworzenie parków narodowych, przewidując, że za setki lat ludzie będą skłonni dużo płacić, by zobaczyć ziemię nietkniętą przez działalność człowieka, więc już teraz należy pewne tereny wyłączyć z użytkowania tworząc na nich parki narodowe. Starania te nie przyniosły efektu [2];
1884 r., Wlk. Brytania - pierwsze, niestety daremne próby utworzenia parków narodowych w Szkocji i w Anglii [2];
1886 r., Niemcy (Salzburg) - wprowadzenie lokalnego zarządzenia o ochronie szarotki alpejskiej;
1886 r. - umowa między Niemcami, Luksemburgiem, Holandią i Szwajcarią na rzecz ochrony łososi w dorzeczu Renu, będą pierwszą znaną wielostronną umową międzypaństwową (Przyborowska-Klimczak 1999);
1886 r., Niemcy (Prusy) - wschodniopruska Komisja Pomników zaczyna inwentaryzację pomników natury (głazy narzutowe, pomnikowe drzewa i rzadkie krzewy), który to spis w postaci sporej książki, ukazuje się w Królewcu w 1900 r. [2];
1887 r., Nowa Zelandia - rada Maoryjskich plemion ofiarowuje władzom angielskim rejon wulkanu Tongarino (Wyspa Północna) pod warunkiem utworzenie tam parku narodowego, co władze brytyjskie zatwierdziły w 1893 r. [2];
1888 r., Polska - pomysł utworzenia parku narodowego w Tatrach;
1889 r., Wlk. Brytania - powstaje Królewskie Stowarzyszenie Ochrony Ptaków, które na wiele lat staje się głównym animatorem ruchu ochrony przyrody w tym kraju [2];
1892 r., USA - powstaje "Sierra Club" - jedna z najciekawszych i najaktywniejszych do dziś społecznych organizacji ochrony przyrody [3];
1898 r., Niemcy (Prusy) - projekt W. Wetekampa utworzenia w Prusach sieci parków narodowych, przedstawiony w tamtejszym parlamencie, bez odzewu wobec opozycji zwolenników ideologii Conventza [2];
1899 r., Norwegia - wydano ustawę łowiecką wprowadzającą ochronę gatunkową bobra i łabędzia [2];
1900 r., Niemcy (Prusy) - ukazuje się książka prof. H. Conwentza "Pamiętniki drzew Prus Królewskich" będąca pierwszym opublikowanym, systematycznym i naukowo opracowanym inwentarzem zabytków przyrody, który stał się oficjalnym wzorem dla sporządzania takich dokumentów w całym państwie pruskim, a także wzorem dla innych państw w tym i dla Polaków z Galicji. [2];
1901 r., Francja - powstaje Francuskie Stowarzyszenie Ochrony Krajobrazu, które dzięki poparciu władz i doprowadziło do objęcia ochroną szeregu obiektów oraz wydania w 1906 r. ustawy o ochronie okolic oraz obiektów przyrody odznaczających się szczególnymi walorami estetycznymi [2];
1902 r., Niemcy (Hesja) - ustawa o ochronie zabytków przyrody i krajobrazu, zapoczątkowuje podobne akty prawne w innych państwach europejskich;
1902 r., konwencja o ochronie ptaków pożytecznych dla rolnictwa otwiera międzynarodowy rozdział dziejów prawa ochrony przyrody;
1903 r., Argentyna - wybitny badacz F. P. Moreno ofiarowuje społeczeństwu swój majątek w niezwykle pięknej i przyrodniczo cennej okolicy jeziora Nahuel Huapi w celu utworzenia tam parku narodowego, pierwszego w tym kraju [2];
1904 r., Niemcy (Saksonia) - w Dreźnie powstaje Niemiecki Związek Ochrony Ojczyzny - organizacja zajmująca się ochroną całokształtu ojczystej przyrody (w odróżnieniu od licznych już wtedy towarzystw lokalnych lub wyspecjalizowanych w jakiejś dziedzinie) [2];
1906 r., Niemcy (Bawaria) - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych tworzy Krajowy Wydział Ochrony Przyrody w Bawarii - pierwszy na świecie państwowy urząd ochrony przyrody, który ściśle konserwatorskie podejście do ochrony przyrody poszerzył o zagadnienia ochrony krajobrazu [2];
1906 r., Francja - Ministerstwo Szkolnictwa na wniosek Touring-Club de France zarządziło wprowadzenie do szkół nauki ochrony przyrody [2];
1906 r., Niemcy (Prusy) - rozp. ministerstwa oświaty o utworzeniu Państwowego Urzędu Opieki nad Pomnikami Przyrody (Radecki 1990), z siedzibą w Gdańsku, a od 1910 r. - w Berlinie. Kierownictwo placówki powierzono H. Conwentzowi, który w ramach jej zadań wydawał biuletyn urzędowy "Beitrage zur Naturdenkmalpflege" - pierwsze pismo o tematyce międzynarodowej [2];
1906 r., USA - powstaje Forest Service (Służba Leśna), administracja państwowa, zajmująca się gospodarką leśna na terenie wszystkich stanów;
1907 r., Niemcy (Prusy) - ustawa przeciw zeszpecaniu miejscowości i krajobrazów wyróżniających się okolic [9];
1908 r., USA - Prezydent T. Roosevelt organizuje w Białym Domu 3-dniową konferencję na temat ochrony zasobów przyrody. W deklaracji gubernatorów czytamy: "Uważamy zasoby przyrody za dziedzictwo, które Amerykanom może dać wygodę, dobrobyt i szczęście, ale które nie może być marnotrawione, pozbawione wartości i bezużytecznie niszczone".
1909 r., Szwecja - powstają pierwsze europejskie parki narodowe (8) oraz ustawa o ochronie pomników przyrody [9];
1910 r., Niemcy (Prusy) H. Konwentz tworzy w Gdańsku urząd ochrony przyrody dla Prus, potem przeniesiony do Berlina [9];
1910 r., Szwajcaria - na międzynarodowym zjeździe zoologów w Grazu podjęto inicjatywę (na wniosek P. Sarazina) stworzenia międzynarodowej współpracy na rzecz ochrony przyrody w formie międzynarodowej komisji w której składzie znalazłyby się rządy wszystkich krajów i towarzystwa ochrony przyrody. Pierwsza konferencja odbyła się w 1913 r. w Bernie, a wśród zadań wymieniono nie tylko ochronę zwierząt lądowych i morskich, ale i prymitywnych plemion ludzkich [2];
1912 r., Polska - prof. Marian Raciborski (zapewne jako pierwszy na świecie) wprowadza ochronę przyrody jako uniwersytecki przedmiot wykładowy i czyni to prawdopodobnie już od 1907 r. lub nawet wcześniej.
1912 r., Szwajcaria (Kanton Zurych) - rozporządzenie o ochronie przyrody i swojszczyzny, biorące pod ochronę prócz typowych pomników przyrody także znaleziska prehistoryczne oraz punkty widokowe i krajobrazy [9];
1913 r., Szwajcaria - utworzenie Międzynarodowej Komisji Doradczej w Sprawach Ochrony Przyrody z siedzibą w Bazylei - pierwszej międzynarodowej organizacji tego typu, której działalność uniemożliwił jednak wybuch I wojny światowej, a kontynuacja stała się możliwa dopiero w 1928 r. [2];
1913 r., Polska - z okazji 40-lecia Towarzystwa Tatrzańskiego, J. G. Pawlikowski wygłasza referat stanowiący ocenę zagrożeń przyrody przez człowieka oraz koncepcję nowoczesnej jej ochrony.
1914 r., USA - Departament Spraw Wewnętrznych pod naciskiem "Sierra Club" tworzy National Park Service - istniejący do dziś państwowy urząd administrujący wszystkimi parkami narodowymi;
1919 r., USA - z inicjatywy J. Rockefellera jr. powstaje Park Narodowy Acadia - w całości na prywatnych obszarach, które on i jego sąsiedzi ofiarowali narodowi [2];
1921 r., Polska - z rąk kłusowników ginie ostatni żubr w Puszczy Białowieskiej i równocześnie rozpoczyna się wieloletnia, uwieńczona sukcesem, akcja restytucji tego gatunku;
1923 r., Francja - I Międzynarodowy Kongres Ochrony Przyrody (Paryż, 31.05 - 3.06) z udziałem 200 delegatów z 12 państw - prezentacja metod i dokonań oraz propozycja utworzenia międzynarodowej organizacji ochrony żubrów;
1928 r. - Na V Zjeździe Międzynarodowej Unii Biologicznej, przy aktywnym udziale prof. M. Siedleckiego, zapada decyzja utworzenia międzynarodowej instytucji ochrony przyrody, która podjęłaby inicjatywę szwajcarską z 1913 r., co urzeczywistnia się rok później [2];
1929 r., Belgia - w Brukseli powstaje Międzynarodowe Biuro Ochrony Przyrody, działające, mimo różnych ograniczeń, do wybuchu II wojny światowej pod kierownictwem wybitnego ornitologa P. van Tienhovena. Po wojnie biuro nie podjęło działalności [2];
1933 r., Konwencja Londyńska o ochronie fauny i flory afrykańskiej wprowadza do międzynarodowego prawa pojęcia parku narodowego i rezerwatu przyrody określając te obiekty jako nienaruszalne (podobnie czyni Konwencja Panamerykańska z 1940 r.);
1934 r., Polska - pierwsza ustawa o ochronie przyrody;
1946 r., Szwajcaria - na międzynarodowej konferencji w Bazylei zapada decyzja powołania nowej międzynarodowej organizacji ochrony przyrody, co zostaje zrealizowane dzięki pomocy UNESCO w 1948 r. [2];
1948 r. - powstanie IUCN (wtedy: Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody), co otwiera współczesny okres w dziejach ochrony przyrody, charakteryzującego się globalnymi zagrożeniami oraz w odpowiedzi na nie - podejmowaniem działań o charakterze i zasięgu ogólnoświatowym. Okres ten charakteryzować będzie rosnąca liczba dokumentów i wydarzeń międzynarodowych, z których poniżej przytoczono tylko najważniejsze (zob. też: "Akty prawa międzynarodowego... ").
1959 r. - Traktat Antarktyczny - pierwsze wieloetapowe porozumienie międzynarodowe o stopniowo rozbudowywanym zakresie ograniczeń;
1961 r., Polska - ukazuje się książka dr A. Leńkowej pt. "Oskalpowana Ziemia", będąca pierwszą popularnonaukową, a zarazem syntetyczną prezentacją zagrożenia życia na ziemi przez działalność człowieka; praca ta została przetłumaczona na wiele języków i doczekała się kilku wznowień;
1962 r., USA - ukazuje się książka Rachel Carson "Silent Spring" (Milcząca wiosna), ważna i do dziś cytowana praca popularyzatorska o antropogenicznych zagrożeniach przyrody i środowiska, która znacząco wpłynęła na rozwój świadomości ekologicznej także poza USA;
1968 r., UNESCO - program "Człowiek i Biosfera" (MAB) - początek tworzenia światowej sieci obszarów chronionych;
1969 r., ONZ - Raport U'Thanta, "Człowiek i Jego Środowisko" - wołanie o ratunek dla przyrody Ziemi i dla Człowieka - integralnego składnika ekosystemu Planety, który po raz pierwszy zdał sobie sprawę, że zasoby, z których korzysta, są ograniczone. Narody Zjednoczone podejmują światową dyskusję o losie Planety;
1969 r., USA - Ustawa o państwowej polityce ochrony środowiska (NEPA) uchwalona przez Kongres USA. Określa ochronę środowiska jako podstawową funkcję państwa, co jest rozwiązaniem bez precedensu (Paczuski 1999).
1970 r., USA - 22 kwietnia - pierwsze obchody "Dnia Ziemi".
1971 r. - Konwencja Ramsarska
1972 r. - Konferencja Sztokholmska
1972 r. - II Światowa Konferencja Parków Narodowych
1972 r. - Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego;
1973 r. - Konwencja CITES;
1978 r. - Powszechna Deklaracja Praw Zwierząt;
1979 r. - Konwencja Bońska;
1979 r. - Konwencja Berneńska;
1980 r., Polska - ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska, regulująca pozakonserwatorskie zagadnienia ochrony przyrody;
1980 r. - Światowa Strategia Ochrony Przyrody;
1982 r., ONZ - "Światowa Karta Przyrody";
1984 r., IUCN (Zgromadzenie Ogólne w Madrycie) podejmuje decyzję o ogłaszaniu przez list obszarów chronionych oraz zwierząt i roślin najbardziej zagrożonych w skali światowej (w końcu 1985 r. lista liczyła 62 obszary, w 1988 r. znalazł się na niej polski Pieniński Park Narodowy, zagrożony budową zbiorników wodnych k. Czorsztyna).
1987 r., ONZ - "Nasza wspólna przyszłość" (tzw. Raport Komisji Brundtland)
1991 r., Polska - nowa ustawa o ochronie przyrody - nowoczesne prawo, mocno osadzone w 122 latach tradycji polskiej ideologii ochrony przyrody;
1991 r., Francja - "Deklaracja praw pamięci o Ziemi";
1991 r., Troska o Ziemię - II Światowa Strategia Ochrony Przyrody;
1992 r., CNPPA IUCN - IV Światowy Kongres Parków Narodowych i Obszarów Chronionych w Caracas;
1992 r., ONZ - "Szczyt Ziemi" w Rio de Janeiro;
1992 r., ONZ - Konwencja o różnorodności biologicznej;
1995 r. Rada Europy - Paneuropejska Strategia Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej;
1996 r. Montreal, Kanada - I Światowy Kongres Ochrony Przyrody. (wcześniej - Zgromadzenie Ogólne IUCN);
1997 r. Kostaryka - Forum Rio+5 i kolejny projekt "Karty Ziemi"
2000 r., Amman, Jordania - II Światowy Kongres Ochrony Przyrody - nadal nie ma ostatecznej redakcji "Karty Ziemi".
2002 r. Johannesburg, RPA - Światowy Szczyt Zrównoważonego Rozwoju, zwany też "Rio+10", określony też ''szczytem zawiedzionych nadziei'', zdominowały problemy polityczne i społeczne oraz pozaprzyrodnicze kwestie środowiskowe.
Więcej szczegółów na temat tego okresu w rozdziale "Dokumenty międzynarodowe"
inż. Kaj Romeyko-Hurko - Regionalny Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Krakowie
"Skoro Kserkses z Frygi wkroczył do Lidii, gdzie drogi rozchodzą się,
i jedna na lewo prowadzi do Karii, druga na prawo do Sardes - kto tę ostatnią
obierze, ten musi koniecznie przeprawić się przez rzekę Meander i minać miasto
Kallatebos, gdzie przemysłowcy sporządzają miód z tamaryszku i pszenicy - znalazł
na tej drodze drzewo platanowe, które z powodu piekności obdarował złotym strojem
i powierzył na wieczne czasy dozorcy; a na drugi dzień przybył do stolicy Lidyjczyków".
Herodot, Dzieje. Księga VII. "Czytelnik", Warszawa 1954, (strona
467)