temat: Wiśnia karłowata (Wisienka stepowa)

Cerasus fruticosa Pall. (Prunus fruticosa)

Rodzina różowate - Rosaceae

Morfologia

Roślina o wysokości do 1,5 m, z licznymi, czerwonobrunatnymi gałązkami skrętolegle ulistnionymi. Liście o krótkich ogonkach, długości 5-15 mm, mają eliptyczne blaszki, odwrotnie jajowate lub lancetowate, w nasadzie klinowate, o brzegach karbowanych. Baldaszki złożone z 2 - 5 kwiatów.

Kwiaty 5-krotne, o średnicy do 1,5 cm, o szypułkach długich na 1-2(3) cm. Korona biała, o płatkach odwrotnie jajowatych, często na szczycie wyciętych, długości 5-7(8) mm. Pręciki liczne. Słupek 1 górny. Pestkowiec czerwony, jajowaty lub kulistawy, o zaostrzonym wierzchołku, soczysty, z jajowatą pestką.

Rozmieszczenie ogólne

Środkowa i południowo-wschodnia Europa oraz zachodnia Syberia. W Polsce osiąga północno-zachodnią granicę zwartego zasięgu.

Rozmieszczenie w Polsce

Występuje głównie na Wyżynie Lubelskiej, Zachodnio wołyńskiej, Polesiu Wołyńskim oraz w środkowej części Wyżyny Małopolskiej. Ponadto ma kilkanaście stanowisk w Kotlinie Toruńskiej i w okolicach Inowrocławia oraz izolowane stanowiska w okolicach Przemyśla i w Bielinku nad Odrą.

Stwierdzony w parkach narodowych:

Siedliska

Występuje na nasłonecznionych wzgórzach oraz wystawionych na południe stromych zboczach wąwozów, jarów i dolin rzecznych. Rośnie najczęściej na glebach o odczynie obojętnym lub zasadowym, a zwłaszcza na rędzinach wapiennych i kredowych zawierających CaCO₃, czarnoziemach i glebach brunatnych właściwych wytworzonych z lessów i glin zwałowych oraz rzadziej na glebach brunatnych kwaśnych wytworzonych z piasku.

Fitocenozy

Rośnie w ciepłolubnych zaroślach i lasach (rzędy Prunetalia i Quercetalia pubescentis) oraz w ciepłolubnych zbiorowiskach okrajkowych (rząd Origanetalia).

Biologia

Krzew mrozoodporny. Rozmnaża się zarówno generatywnie jak i wegetatywnie tworząc liczne odrośla korzeniowe. Kwitnie w kwietniu i maju. Kwiaty zwykle przedsłupne, są najczęściej zapylane przez motyle i błonkówki. Wiśnia karłowata zawiera garbniki oraz kumarynę.

Wielkość populacji

Wiśnia karłowata tworzy często skupiska liczące od kilkunastu do kilkuset osobników pochodzenia klonalnego.

Zagrożenie

Gatunek w "czerwonej księdze" uznany za narażony na wyginięcie (kategoria VU), ustępuje w wyniku krzyżowania się z uprawianą wiśnią pospolitą Cerasus vulgaris, gdyż prowadzi to do "rozpuszczenia się" genotypu wiśni karłowatej i tworzenia mieszańców, eksywnych zwłaszcza w zbiorowiskach zmienionych przez działalność człowieka.

Ochrona

Objęty ścisłą ochroną gatunkową. Ponadto niektóre stanowiska są chronione w parkach narodowych (Świętokrzyskim, Ojcowskim i Roztoczańskim) oraz w rezerwatach. Należy likwidować z otoczenia jej stanowisk uprawy wiśni pospolitej, aby zachować osobniki o cechach typowych dla wiśni karłowatej.

Ważniejsze piśmiennictwo

Browicz K., Gostyńska M. 1964. Cerasus fruticosa- Woronow. W: Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce. 3. Red. S. Białobok, Z. Czubiński. Zakł. Dendr. i Arbor. Kórnickie PAN, PWN, Poznań, (mapa).
Fabijanowski J., Knap Cz. 1955. O ochronę najliczniejszego w Polsce stanowiska wiśni karłowatej. Chroń. Przyr. Ojcz. 11,5: 50-52.
Fijałkowski D., Wawer M. 1982. Wiśnia karłowata Cerasus fruticosa (Pall.) Woronow na Lubelszczyźnie. Ann. Univ. MCS. sec. C. 37, 25: 303-311.
Głazek T. 1964. Rozmieszczenie stanowisk wiśni karłowatej (Cerasusfruticosa Pall., Woronow) i ostnicy włosowatej (Stipa capillata L.) w dorzeczu Opatówki na Wyżynie Sandomierskiej. Zesz. Nauk. Uniw. A. M., Biol. 5: 155-165.
Głazek T. 1969. An investigation on the ecology of Cerasusfruticosa (Pall.) Woronow on the basis of materials obtained from Sandomierz highland and Iłża foothills. Ekologia Polska, ser. A, 17, 1: 1-28.
Gostyńska M. 1963. Nowe stanowiska wisienki stepowej Creasus fruticosa (Woronow) w Polsce. Rocz. Sekcji Dendrolog. PTB, 17: 91-99.
Gostyńska M. 1965. Rezerwaty wiśni karłowatej na Pomorzu. Chroń. Przyr. Ojcz. 21, 2: 11-18.
Wójcicki J. J. 1987. Zmienność Prunus fruticosa Pallas w Polsce na tle zmienności gatunku. IB PAN, Kraków, msps.
Wójcicki J. J. 1991. Variability of Prunusfruticosa Pall. and problem of an nthropohybridization. W: Contributionto the knowledge of flora and vegetation of Poland. Red. K. Zarzycki, E. Landolt, J. J. Wójcicki. Veröff. Geobot. Inst ETH, Stiftung Rübel, 106: 266-272.
Wójcicki J. J. 1993. Prunus fruticosa Pallas (Cerasus fruticosa Pallas) - wiśnia karłowata (wisienka stepowa). W: Polska Czerwona Księga Roślin. Red. K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa. Inst. Bot. im. W. Szafera, PAN, Inst. Ochrony Przyr., PAN, Kraków, s. 101-102.
Wójcicki J. J. 2001. Prunus fruticosa Pallas (Cerasus fruticosa Pallas) - wiśnia karłowata (wisienka stepowa). W: Polska Czerwona Księga Roślin. Red. R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki. Inst. Bot. im. W. Szafera, PAN, Inst. Ochrony Przyr. PAN, Kraków, s. 209-211.
Wójcicki J. J., Głazek T. 1982. Zmienność morfologiczna Prunus fruticosa Pall. we wschodniej części Wyżyny Małopolskiej na tle warunków siedliskowych. Fragm. Flor. et Geobot. 28, 3: 319-336.
Zarzycki K. 1958. Wiśnia karłowata, czyli wisienka stepowa. Chroń. Przyr. Ojcz. 14, 1: 13-27.

Zobacz także

Opracowanie

prof. dr hab. Halina Piękoś-Mirek - Instytut Ochrony Przyrody PAN
prof. dr hab. Zbigniew Mirek - Instytut Botaniki PAN
mapa występowania gatunku wykonana wg materiałów Autorów.

<<< lista gatunków >>>