Położony w Polsce północno-wschodniej, jest jedynym parkiem narodowym, obejmującym dobrze wykształcony i urozmaicony krajobraz pojezierny ostatniego zlodowacenia. Występują tu prawie wszystkie podstawowe formy rzeźby związane z działalnością lodowca, m.in. płaskie i faliste równiny sandrowe, często urozmaicone zagłębieniami bezodpływowymi, faliste i pagórkowate wysoczyzny morenowe, oraz obniżenia wytopiskowe. Powszechnym elementem są też głęboko wcięte rynny lodowcowe powstałe na skutek erozyjnej działalności lądolodu. Dobrze wykształcone są również formy młodsze, powstałe po ustąpieniu lodowca, takie jak: równinne poziomy przyjezierne, doliny rzeczne, równiny akumulacji organogenicznej. Silnie zróżnicowane są również wody powierzchniowe (głównie jeziora), zarówno pod względem genezy, kształtu i wielkości, jak i trofii.

Struktura gleb jest związana z odmiennymi procesami kształtującymi powierzchniową budowę geologiczną i formy rzeźby głównych jednostek geomorfologicznych: wysoczyzny morenowej (północna i północno-wschodnia część terenu) i sandru suwalsko-augustowskiego (część południowa). Na utworach mineralnych dominują gleby rdzawe. Mniejsze powierzchnie zajmują gleby brunatne. Pararędziny, gleby opadowo-glejowe i glejobielicowe występują tylko lokalnie. Na utworach organicznych i organiczno-mineralnych wykształciły się gleby bagienne i murszowe.

Zróżnicowanie rzeźby i pokrywy glebowej, specyficzny klimat oraz wielowiekowa działalność człowieka spowodowały wykształcenie się specyficznych ekosystemów, charakteryzujących się swoistą szatą roślinną i światem zwierzęcym.

Na terenie Parku stwierdzono występowanie ponad 115 zespołów roślinnych, pośród których powierzchniowo dominują zbiorowiska leśne, przede wszystkim bory mieszane. Mniejszą rolę odgrywają bory sosnowe, grądy, bory bagienne, olsy i świerczyna na torfie. Lasom towarzyszą miejscami zbiorowiska krzewiaste. Dużą powierzchnię w Parku zajmują zbiorowiska torfowiskowe - wysokie, przejściowe i niskie. W dolinach Czarnej Hańczy i Wiatrołuży oraz na obrzeżach jezior występują w wielu miejscach zespoły szuwarowe i wielkoturzycowe. Bogato reprezentowana jest również roślinność wodna. Wielowiekowa działalność człowieka spowodowała powstanie wielu zbiorowisk łąkowych, segetalnych i ruderalnych.

Flora Parku liczy (1998) 935 gatunków roślin naczyniowych, ponad 200 gatunków mchów i wątrobowców oraz co najmniej 273 gatunki porostów. Fauna opisana obejmuje około 1700 gatunków, w tym ponad 1400 gatunków bezkręgowców i 297 gatunków kręgowców. Spośród tych zwierząt 289 gatunków podlega ochronie (45 gat. bezkręgowców, 244 gat. kręgowców), 126 gatunków umieszczonych jest na "Czerwonej liście zwierząt zagrożonych i ginących w Polsce" (87 gat. bezkręgowców, 39 gat. kręgowców), a 44 gatunki umieszczone zostały w "Polskiej czerwonej księdze zwierząt".

Park jest dobrze przygotowany do zadań edukacyjnych oraz zwiedzania. Turyści mogą korzystać z 5 szlaków rowerowych o łącznej długości ok. 150 km, z 9 tras pieszych o łącznej długości około 190 kilometrów. Do dyspozycji są także 3 ścieżki edukacyjne, Muzeum Parku oraz Ośrodek Edukacji Środowiskowej.

W sieci ECONET-PL park znajduje się w obrębie obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym nr 16M, w sieci CORINE jest to ostoja przyrody nr 68 (Ostoja Wigierska), wg klasyfikacji IUCN Park jest zaliczany do kategorii V.

Zgodnie ze schematem krajowej sieci ekologicznej Wigierski Park Narodowy zajmuje szczególnie istotną pozycję na skrzyżowaniu możliwych szlaków migracyjnych, zarówno w kierunku zachód-wschód (Mazury - Puszcza Romincka - Suwalski Park Krajobrazowy - Wigierski Park Narodowy - Litwa), jak i z północy na południe (obwód Kaliningradzki - Puszcza Romincka - Suwalski Park Krajobrazowy - Wigierski Park Narodowy - Puszcza Augustowska - Biebrzański Park Narodowy - dolina Narwi - i dalej na południe).

Jezioro Wigry jest akwenem objętym programem ochrony najcenniejszych akwenów świata "Aqua", do którego zostało wpisane w 1975 roku. W sierpniu 1998 r. Międzynarodowe Towarzystwo Hydrobiologiczne na Światowym Zjeździe w Dublinie objęło jezioro Wigry adopcją, tzn. opieką naukową, jako szczególnie cenny akwen do badań naukowych.

Więcej informacji w opisie szczegółowym >>>