Woj. lubelskie, powiaty: włodawski (gminy: Urszulin, Stary
Brus, Hańsk); parczewski (gmina Sosnowica), łęczyński (gmina Ludwin); chełmski
(gmina Wierzbica).
Prowincja: Niż Wschodniobałtycko-Białoruski, podprowincja:
Polesie, makroregion: Polesie Zachodnie, mezoregion: Równina Łęczyńsko-Włodawska,
na styku z Garbem Włodawskim i Pagórami Chełmskimi (makroregion: Polesie Wołyńskie).
Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki, Poddział: Pas
Wielkich Dolin, Kraina: Polesie Lubelskie.
Obszar parku charakteryzują małe różnice wysokości względnej. Punktem najwyższym jest stok "Pikołowej Góry" w południowo-wschodniej części parku na granicy Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej i Pagórów Chełmskich o wysokości nieco ponad 200 m n.p.m. Punkt najniższy znajduje się przy wypływie rzeki Włodawki z terenu Parku, ok. 167 m n.p.m.
Powierzchnia Parku wynosi 9.761,92 ha. Powierzchnia otuliny - 13.624.25 ha. Park utworzono w 1990 r.
Historia geologiczna podłoża obecnego obszaru Parku i jego otuliny udokumentowana jest aż po paleozoik. Miąższość najstarszych utworów poznanych za pomocą wierceń wynosi średnio ok. 1,5 km, a na niektórych obszarach nawet do 3 km. W profilu geologicznym występują jednak liczne luki - nie ma tu osadów permskich, triasowych i częściowo jurajskich a także w dużej mierze trzeciorzędowych. Najlepiej prezentowane są osady karbonu, kredy i czwartorzędu, które mają podstawowe znaczenie dla historii geologicznej, rzeźby i stosunków wodnych tych terenów. W Parku odsłaniają się głównie utwory czwartorzędowe. (AI)
Obszar Poleskiego PN położony jest na skraju głęboko zalegającej
wschodnioeuropejskiej krystalicznej platformy (kraton) prekambryjskiej.
Pokrywające ją głównie morskie utwory paleozoiczne
są wykształcone jako dolomity, wapienie,
piaskowce i osady marglisto-ilaste.
Okres karboński zaznaczył się na obszarze Polesia Lubelskiego
akumulacją organicznego materiału, z którego powstały złoża węgla kamiennego
eksploatowane obecnie w tzw. Zagłębiu Lubelskim, poza terenem Parku. Znaczenie
rzeźbotwórcze dla chronionego obszaru mają przede wszystkim płytko zalegające
skały górnej kredy o urozmaiconej powierzchni stropowej.
Są to kreda pisząca, margle i opoki,
które osadzały się w strefie szelfowej morza o bujnym rozwoju organizmów.
Osady trzeciorzędowe pozostawione przez morze sięgające
peryferii Polesia Lubelskiego, zachowały się tylko szczątkowo w obrębie pagórów
kredowych leżących pośród równin i obniżeń denudacyjnych.
Duże zmiany w starej morfologii obszaru nastąpiły w czasie zlodowacenia
środkowopolskiego. Na terenie Poleskiego PN większe płaty utworów glacjalnych
występują wokół wypiętrzonych glacitektonicznie (pod wpływem nacisku lodu)
osadów kredowych w okolicy Wólki Wytyckiej, Łomnicy i Woli Wereszczyńskiej.
Śladami bytności lodowca są również głazy narzutowe
skał skandynawskich osiągające średnicę nawet powyżej 1 m. Morena
czołowa tworzy głównie Garb Włodawski, który wyznacza stadium recesji lodowca.
Na jego przedpolu, w zasięgu obecnego Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, powstało
w ten sposób wielkie rozlewisko, do którego spływały wody z topniejącego lądolodu
i rzek płynących z południa.
Na dnie rozlewiska, również w okresie zlodowacenia północnopolskiego,
gromadziły się osady, a dopiero powstanie przełomu Wieprza koło Łęcznej spowodowało
częściowy odpływ wody i przekształcenie krajobrazu na mozaikowy układ licznych,
małych zbiorników wodnych. Z czasem spłycały się one i zarastały zamieniając
się w torfowiska i bagna. Otaczają one zachowane do dziś jeziora Moszne, Długie,
Łukie i Kraśne, rozprzestrzeniają się także na dawnych powierzchniach jeziornych,
np. Durne Bagno.
Dominującą cechą krajobrazu Polesia jest równiny charakter jego morfologii. W Poleskim PN obejmującym na północy Garb Włodawski, a na południu Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie, ponad poziomem równin z torfowiskami i jeziorami, wznoszą się pagóry - ostańce zbudowane z utworów kredowych, sięgające od kilku do kilkudziesięciu metrów wysokości. W ich obrębie a także na powierzchni równin na podłożu kredowym, występują liczne zagłębienia krasowe, określane wertebami krasowymi. Pod tym względem jest to w skali Europy wyjątkowy obszar krajobrazu krasowego. (ZA)
Swoją rzeźbę terenu zawdzięcza pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie działalności lodowca i wód polodowcowych. Po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia istniało na tym terenie zastoisko polodowcowe. Powolny odpływ wód wynikający z płaskości terenu przyczynił się do powstania licznych torfowisk oraz zbiorników wodnych, nierzadko o astatycznym charakterze i zmiennej powierzchni.
Obszar PPN składa się z kilku płaskich mis otoczonych niewielkimi wywyższeniami.
Większość obszaru Parku i otuliny stanowią rozległe równiny denudacyjne oraz akumulacyjne zwłaszcza akumulacji organicznej (równiny torfowe). Wśród nich licznie występują zbiorniki wodne w różnym stadium zarastania. Przecinają je doliny dwóch rzek: Piwonii i Włodawki. Płaskie równinne powierzchnie urozmaicane są wyraźnymi wypiętrzeniami różnej wielkości. Są to guzy i lokalne kredowe wyniesienia pokryte cienką warstwą piasków. Ponadto występuje szereg niewielkich kilku - i kilkunastoarowych, niewiele wyższych od otoczenia wzgórków, rozrzuconych po całym terenie Parku, zwanych przez miejscową ludność grądzikami. Wyniesienia te, położone w centralnej części Parku, na osi północ - południe, stanowią naturalny wododział pomiędzy rzekami Piwonią i Włodawką.
Łączna powierzchnia zajęta przez gleby wynosi w Poleskim PN ogółem 8279 ha (powierzchnia całkowita Parku pomniejszona o wody, drogi itp.). Lasy zajmują 4204 ha, grunty rolne 1732 ha, w tym role 287 ha, a trwałe użytki zielone (łąki i pastwiska ogółem 1445 ha (nieużytkowane1329 ha). Powierzchnię 2343 ha zajmują "nieużytki", czyli przede wszystkim torfowiska bezleśne - jedne z najwartościowszych przyrodniczo ekosystemów.
W zajmowanej powierzchni największy udział mają gleby, których geneza związana jest ze środowiskiem wodnym bądź podmokłym (hydrogeniczne). Są to gleby torfowe torfowisk niskich, wysokich i przejściowych (łącznie zajmują 2/3 powierzchni), a także czarne ziemie, gleby murszowe i glejowe. Wśród gleb wykształconych na podłożu mineralnym wymienić należy gleby bielicoziemne i brunatne, a także rędziny.
W PPN ze względu na położenie na obszarze wododziałowym (rzek
Bug i Wieprz), niewielkie spadki terenu i małą ilość opadów wody bieżące są
nieliczne. Ponadto naturalne cieki (rzeki Piwonia, Bobrek, Mietiułka i Włodawka)
zostały w ostatnich latach znacznie przekształcone. Obecnie jedynie niewielkie
fragmenty zachowały swój pierwotny charakter.
Elementem antropogenicznym są kanały: Doprowadzalnik
Bogdanka - Wola Wereszczyńska i Doprowadzalnik Wola Wereszczyńska - Zbiornik
Retencyjny Wytyczno, a także sieć rowów.
Na wody stojące Parku składają się jeziora: Łukie (137 ha),
Karaśne (7 ha), Moszne (17 ha), Długie (13) (31 ha) oraz stawy (14). Te ostatnie
położone są w dwu kompleksach "Bruskim" (Stujłos, Perkoz, Graniczny) i "Pieszowolskim"
(Głęboki, Pyrchów, Podgrusze, Żabi, Piskornik, Graniczny, Dziki, 
Duża
Zośka, Mała Zośka, Pniaki, Górny Horodyszcz, Dolny Horodyszcz).
Ponadto z przyrodniczego punktu widzenia ważną rolę pełnią drobne zbiorniki wodne jak np. torfianki oraz rozlewiska i inne zbiorniki astatyczne. Pod względem trofii jeziora Długie i Moszne należą do zbiorników dystroficznych, natomiast jeziora Łukie i Karaśne oraz stawy wykazują cechy zbiorników eutroficznych. Łącznie wody stanowią około 5% powierzchni PPN.
Strefa umiarkowana, klimat przejściowy.
Park znajduje się na pograniczu Regionu Mazowiecko-Podlaskiego
(K)
i Regionu Wyżynnego Lubelskiego (WL).
Warunki klimatyczne Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, a więc i Poleskiego Parku Narodowego, chociaż podobne do warunków Polesia Lubelskiego, zaliczanego do grupy klimatów Wielkich Dolin, wyróżniają się jednak jako posiadające szczególnie dużo cech kontynentalnych, jak np. długie lato - 105 dni i zima - 110 dni, krótka wiosna i jesień - nierzadko poniżej 50 dni. Przeciętna roczna ilość opadów tylko nieznacznie przeważa nad silnym parowaniem, co powoduje, że region jest upośledzony pod względem możliwości odnawiania zasobów wody. W ciągu roku przeważają masy powietrza polarno-morskiego, najczęściej przetransformowanego. Wartość usłonecznienia rzeczywistego przekracza nieco średnią krajową i wynosi przeciętnie 4, 6 godz. średnia wieloletnia temperatura powietrza wynosi 7,3oC. Znaczne są amplitudy temperatur rocznych i wieloletnich. Najniższa temperatura ostatniego półwiecza to -34,2oC (styczeń 1987 r.), najwyższa +36,2oC (lipiec 1959 r.). Opady atmosferyczne cechują się bardzo dużą zmiennością przestrzenną i czasową, znacznie odbiegając od średniej wieloletniej Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego wynoszącej 562 mm. W latach suchych wartość ta może spadać poniżej 400 mm, a w latach mokrych przekraczać 850 mm. Przeważająca ilość opadów przypada na lato (ok. 40%), zima jest okresem ubogim w opady, dlatego pokrywa śnieżna osiąga średnią wysokość zaledwie 12 cm. Ostatnie pomiary meteorologiczne sugerują zmianę kilkuletniej fazy klimatycznej, od 1997 roku obserwuje się relatywnie wysokie opady roczne na obszarze Polesia Zachodniego.
Ekosystemy naturalne i półnaturalne zajmują w Parku ¾ powierzchni, natomiast związane z obszarami rolniczymi agrocenozy ¼. Ekosystemy wodne stanowią jedynie 1/20 ogólnej powierzchni Parku.
Najcenniejsze przyrodniczo ekosystemy leśne Parku związane są z podłożem torfowym. Na torfach wysokich występuje kontynentalny bór bagienny, na torfach przejściowych - brzezina bagienna, a na torfach niskich - olsy.
Ponadto w Parku znaczne powierzchnie zajmują bory: mieszany bór dębowo-sosnowy i subkontynentalny bór sosnowy.
Mniejsze
powierzchnie zajmują grądy. Ciekawostką jest
występujący wyspowo bór mieszany wilgotny dębowo-świerkowy.
Wśród
zbiorowisk nieleśnych największy udział mają otwarte torfowiska.
Najcenniejsze ze względów przyrodniczych są torfowiska
wysokie oraz przejściowe, a także niskie
torfowiska nawęglanowe. Innymi zbiorowiskami nieleśnymi są w Parku zespoły
łąk kośnych i okresowo zalewanych, a także wrzosowiska.
W Parku występuje ponad 930 gatunków roślin naczyniowych, z których 170 to gatunki rzadkie, a 59 podlega ochronie gatunkowej. Spośród gatunków roślin naczyniowych występujących w PPN na szczególna uwagę zasługują: brzoza niska, wierzba lapońska, wierzba borówkolistna, turzyca strunowa, torfowa i bagienna, gnidosz królewski, rosiczki, bagnica torfowa, aldrowanda pęcherzykowata. Liczba cennych i rzadkich gatunków jest tu znacznie większa (35 na "Czerwonej liście roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce".
Gatunki roślin naczyniowych, grzybów i porostów objętych
ochroną, oraz rzadkich i zagrożonych występujące na
terenie Poleskiego PN. 
Ze zwierząt PPN najlepiej poznane są kręgowce, z których najciekawsze to: ryba strzebla przekopowa (błotna), ropucha paskówka, żółw błotny, bielik, orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, błotniak zbożowy, błotniak popielaty, żuraw, krwawodziób, kulik wielki, cietrzew, bocian czarny, wodniczka, sowa błotna, puchacz, łoś, wydra, bóbr
W październiku 1992 roku został reintrodukowany do PPN bóbr europejski Castor fiber. Jego populacja wzrosła z 13 osobników w roku 1992 do około 80 pod koniec lat 90-tych, można wiec określić bobra jako gatunek tu zadomowiony.
Zwierzęciem objętym specjalną ochroną jest w PPN żółw błotny Emys orbicularis L. Od 1999 roku podjęto bezpośrednie działania zmierzające do wzmocnienia populacji tego gada.
Fauna bezkręgowców jest niezwykle różnorodna, choć dotychczas słabo poznana. Z pośród bardziej znanych bezkręgowców w PPN odnaleźć można raka błotnego, dziwogłówkę wiosenną, pijawkę lekarską, a także cały szereg gatunków ważek.
Gatunki zwierząt objętych ochroną, występujące na terenie
Poleskiego PN.
Krajobraz
jest zdominowany równinami akumulacji
organicznej (torfowej) i mineralnej (piaszczystej). Występują tu podmokłe
lasy, łąki i otwarte torfowiska. Wyrównanie terenu powoduje, że zaledwie kilkunastometrowe
wyniesienia są dobrymi punktami widokowymi. Nad równinami akumulacyjnymi górują
równiny denudacyjne. Guzy, wyniesienia i pagóry
porośnięte są lasami bądź są zagospodarowane rolniczo jako grunty orne.
Szczególnym elementem krajobrazu PPN są torfowiska.
Pierwotnie zajmowały okoł
o
30% obszaru Pojezierza, obecnie wiele z nich porośniętych jest lasem i trudno
rozpoznać je jako ekosystemy torfowiskowe. Torfowiska są stadium sukcesji następnym
po zbiornikach wodnych, jednak one też nie są długotrwałymi elementami krajobrazu
w geologicznej skali czasu. Ponadto cechą charakterystyczną wyróżniającą ten
teren jest znaczna powierzchnia obszarów podtapianych.
Na terenie Parku i w jego otulinie brak wybitnych zabytków kultury materialnej, które w ogóle na tym terenie są nieliczne. Najcenniejszym walorem jest "poleski" krajobraz, specyficznie monotonny, z nielicznymi wsiami o niskiej zabudowie. Niestety, zniknęła już prawie zupełnie dawna dominanta tego krajobrazu - wiatraki.
Otulina Poleskiego PN zajmuje obszar większy od samego Parku - 13.624,25 ha. Jej zadaniem jest izolowanie obszaru chronionego od negatywnego wpływu działalności człowieka. Obszar otuliny jest wartościowy przyrodniczo, jego część wchodzi w skład Poleskiego Parku Krajobrazowego. Najbliższe plany powiększania Parku w znacznej części dotyczą właśnie fragmentów strefy ochronnej.
Zasadniczym celem istnienia Poleskiego PN jest ochrona przyrody, a w szczególności ekosystemów wodno-torfowiskowych centralnej części Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.
Ważniejszymi prowadzonymi lub będącymi na ukończeniu zadaniami PPN z zakresu ochrony przyrody i środowiska są:
Poza ochroną konserwatorską Park angażuje się w działalność edukacyjną, zwłaszcza wśród młodzieży, prowadzi i wspiera badania naukowe dotyczące jego obszaru, a także udostępnia chroniony obszar dla turystyki. Corocznie wydawane są broszury i informatory na temat przyrody, historii i turystyki w PPN i okolicy.
Regulamin udostępniania Poleskiego Parku Narodowego dla turystyki (fragmenty):
W celu zachowania unikalnych walorów przyrodniczych Poleskiego Parku Narodowego wprowadza się określone poniżej zasady jego udostępniania:
Muzeum PPN mieści się w Załuczu Starym (dojazd od strony Urszulina szosą w kierunku zachodnim do wsi Załucze Stare). Znajdują się tu ekspozycje zoologiczna, etnograficzna i ogólna. Prezentacje w postaci gablot, map, profili, diaramy, a także film wprowadzają do zagadnień przyrodniczych dotyczących Parku, ułatwiając poznawanie i rozumienie przyrody w naturalnym środowisku.
Ekspozycja ogólna składa się z map, diagramów, kolekcji geologicznej, oraz opisów. Bardzo obrazowa jest mapa hipsometrii środkowej części Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Wśród ciekawostek historycznych znajduje się m. in. dowód tożsamości konia, a także gliniane naczynia wykonane przed pięcioma tysiącami lat. Z dawnych przedmiotów codziennego użytku szczególne zainteresowanie budzą przemyślne łapki na muchy i myszy, oraz narzędzia do połowu ryb i wydobywania torfu. Osobną część ekspozycji stanowią dawne maszyny wykonane prawie wyłącznie z drewna: warsztat tkacki, młockarnia, gręplarnia i tokarnia. Pod zadaszeniem na zewnątrz budynku eksponowany jest sąsiek - ogromny pojemnik na zboże wykonany z jednolitego pnia 200-letniej sosny. W ekspozycji zoologicznej obejrzeć można większość cennych i rzadkich zwierząt Parku jak: bielik, żuraw, bóbr, dzik, cały szereg sów, żółw błotny, raki i wiele innych.
Muzeum wchodzi w skład Ośrodka Dydaktyczno-Muzealnego, stąd też częste są tu wystawy okolicznościowe np. fotograficzne oraz artystyczne. Tu można nabyć materiały informacyjne dotyczące PPN i regionu.
Głównymi celami edukacji środowiskowej prowadzonej przez Poleski Park Narodowy są:
Działalność
edukacyjna jest jednym z podstawowych zadań realizowanych przez Poleski Park
Narodowy. Prowadzona jest przede wszystkim przez Ośrodek Dydaktyczno - Muzealny
w Załuczu Starym. Jej celem jest ukazanie unikalnego piękna i wartości przyrody
oraz kultury Polesia Podlaskiego, a także przekazanie najistotniejszych wiadomości
z zakresu ekologii i ochrony środowiska. Środkami edukacyjnymi są zajęcia prowadzone
w muzeum i w terenie, wydawnictwa, festyny, konkursy, programy edukacyjne dla
dzieci i młodzieży itp.
Edukacja przyrodnicza prowadzona jest dla trzech grup odbiorców:
W parku znajduje się infrastruktura pomocna w prowadzeniu działalności edukacyjnej: cztery ścieżki edukacyjne z zadaszeniami i tablicami informacyjnymi, cztery wieże widokowe, punkt do obserwacji ptaków, sieć oznaczonych szlaków turystycznych oraz muzeum przyrody i kultury Poleskiego Parku Narodowego w Załuczu Starym.
Wstęp i korzystanie z wartości przyrody Poleskiego Parku Narodowego jest płatne. Opłacie podlega wstęp do Muzeum oraz na ścieżki przyrodnicze. Korzystanie ze szlaków turystycznych PTTK w granicach Parku jest bezpłatne.
Szlaki turystyczne PTTK mają na terenie Parku łączną długość około 78 km. Prowadzą do najciekawszych miejsc przyrodniczych (ścieżki edukacyjne, wieże widokowe) i historycznych (pola bitewne, pomniki, grodziska), a także ukazują piękno krajobrazu Polesia.
Ścieżki przyrodniczo-dydaktyczne
Poleskiego Parku Narodowego mają za zadanie udostępnienie do zwiedzania cennych fragmentów PPN bez uszczuplania zasobów przyrodniczych.
Długość ok. 4,5 km, początek koło wsi Łomnica, na polu biwakowym. Ścieżka w części prowadzącej po torfowiskach wyposażona jest w kładkę i platformy widokowe. Część kładki prowadzącej nad brzeg jeziora przystosowana jest do zwiedzania przez niepełnosprawnych. Ścieżka prowadzi początkowo przez różne typy lasów: grąd niski, grąd typowy, ols. W dalszej części prezentowane są: jezioro, torfowiska, bór bagienny i torfianki. W roku 1998 wyznaczono dodatkowy odcinek ścieżki skracający jej przebieg. Dodany fragment prowadzi przez brzezinę bagienną. Skrócona trasa jest często wybierana przez grupy zorganizowane.
Długość - około 1,5 km. Początek przy zadaszeniu turystycznym nad kanałem "Doprowadzalnik Bogdanka - Wola Wereszcyńska". Ścieżka wyposażona jest w kładkę, platformy widokowe oraz zadaszone miejsca do wypoczynku. Pokazuje lasy grądy, olsy i brzezinę bagienną. Kończy się nad brzegiem zarastającego jeziora.
Długość około 5 km. Początek ścieżki we wsi Pieszowola, za parkiem podworskim. Ścieżka prowadzi przez kompleks stawów. Wyposażona jest w ogrodzone miejsce do wypoczynku z zadaszeniem i parkingiem, a także wieżę widokową (w specjalny sposób zamaskowaną) i schron obserwacyjny. Ścieżka ma charakter ornitologiczny, najciekawsza jest w czasie przelotów ptaków wiosną i jesienią. Jej końcowy odcinek przechodzi przez wyspowy bór świerkowy będący na tym terenie rzadkością ekologiczną.
Ścieżka
"Spławy"
Długość około 3,5 km. Ścieżka wyposażona jest w kładkę i miejsca do wypoczynku z zadaszeniami. Prezentuje cenne zespoły leśne: brzezinę bagienną oraz ols, a także torfowisko przejściowe i różne typy łąk. Obecnie ze względu na swe położenie w pobliżu Muzeum PPN i atrakcyjny przebieg jest najczęściej odwiedzanym obiektem PPN.
Ścieżki przyrodnicze wyposażone są w tablice informacyjne dotyczące przyrody danej trasy.
Piękno i wartość przyrody Polesia doceniano już na początku XX wieku, pierwsze idee utworzenia tutaj parku narodowego zrodziły się w okresie międzywojennym. Po wojnie z pomysłem powołania Parku Narodowego na Polesiu Podlaskim (Lubelskim) wystąpił w 1954 roku prof. Tadeusz Wilgat, a z konkretnym projektem utworzenia Wytyckiego Parku Narodowego prof. Dominik Fijałkowski w 1959 roku. Lata sześćdziesiąte nie sprzyjały w Polsce ideom ochrony przyrody. Rozpoczęto wtedy szereg prac melioracyjnych, które zniszczyły znaczną część cennych ekosystemów, a istnieniu pozostałych znacznie zagroziły. Pomimo tego przyrodnicy nie rezygnowali. Z ich inicjatywy w 1966 roku na tym terenie powstał pierwszy rezerwat "Durne Bagno" (1), potem kolejne "Jezioro Moszne" (2) (1972), "Jezioro Długie" (5) (1978), "Torfowisko Orłowskie" (3) (1982). W 1983 roku powołano Poleski Park Krajobrazowy, który stał się podstawą do późniejszego utworzenia parku narodowego.
Poleski Park Narodowy powstał 1 maja 1990 roku na powierzchni 4813 ha, a w 1994 roku powiększono go do około 9648 ha.
Podstawowym warunkiem istnienia i funkcjonowania PPN, parku narodowego o charakterze wodno-torfowiskowym jest utrzymanie właściwych stosunków wodnych. Dotychczasowe opracowania naukowe wykazały wyraźne przekształcenia w hydrosferze Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, ale nie dały dotychczas jednoznacznej odpowiedzi, dotyczącej przyczyn obniżania zwierciadła wód oraz zmian składowych obiegu wody. Aby przeciwdziałać skutkom stałego procesu odwodnienia terenów PPN podejmowane są ciągłe prace zmierzające do spowolnienia odpływu wód z terenów chronionych.
Głównym zagrożeniem nieleśnych ekosystemów lądowych jest obserwowane od lat zarastanie terenów otwartych. Proces ten obejmuje głównie torfowiska, ale także wrzosowiska i nieużytkowane łąki. Jego przyczyny tkwią w melioracjach przeprowadzonych przed laty, polegających zasadniczo na osuszeniu znacznych obszarów. Efektem wybudowania systemu rowów i kanałów odwadniających było obniżenie zwierciadła wód gruntowych, następnie napowietrzenie torfów, przyspieszenie ich mineralizacji, a ostatecznie drastyczne zmiany warunków glebowych. Naturalnie powolne procesy sukcesji uległy nagłemu przyspieszeniu. Obecnie zahamowanie zarastania terenów otwartych jest trudne z powodów:
Poza tym działania ochronne napotykają na opory psychologiczne - konieczna jest bowiem interwencja człowieka, wycinanie i inne zabiegi niechętnie postrzegane jako nieodzowne elementy ochrony tego typu biocenoz.
Wśród ekosystemów wodnych PPN głównym zagrożeniem jest ciągle zbyt niski stan wód ułatwiający zarastanie i kurczenie się otwartego lustra. Szczególnie wyraźnie widać to w przypadku jezior. Przyczynami podobnie jak w nieleśnych ekosystemach lądowych są osuszania i eutrofizacja.
- glony (Algae): 257 gatunków,
- mszaki (Bryophyta) 127 gatunków,
- rośliny naczyniowe (Cormophyta): 936 gatunków,
- paprotniki (Pteridophyta) 27 gatunków,
- nasienne (Spermatophyta) 909 gatunków,
- grzyby: 562 gatunki,
- porosty: 154 gatunki.